Z dziejów szlachty mazowieckiej (dziedzictwo kulturowe i stereotyp)

Autor: Benon Dymek

Rok wydania: 2005

Liczba stron: 293

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,00 cm

Uwagi - okładka przetarta, zarysowana, drobne przybrudzenia

Gdybyśmy się spytali przygodnego obywatela, z czym kojarzy mu się Mazowsze, to zapewne odpowie nam, że z Warszawą, a może również z Płockiem, Pułtuskiem, czy Łomżą, ale raczej już nie z Rawą, która jest jednak Mazowiecka, czy Łowiczem, który jest znany jako stolica tzw. księstwa i pasiaków łowickich. Co ciekawe, rodowód pasiaków związany jest prawdopodobnie z samym Leonardem da Vincim, który projektował stroje dla gwardii papieskiej. Na nich miał się wzorować dwór arcybiskupa, skąd wzorce przejęli miejscowi chłopi. Z pewnością nie wszyscy lokalizują Ostrołękę ma Mazowszu, bo stała się stosunkowo niedawno jakby stolicą Kurpiów (...). Są także miejscowości, które mają w nazwie przymiotnik "mazowiecki", jak Tomaszów Mazowiecki czy Wysokie Mazowieckie. Tomaszów nigdy nie był w historycznych granicach Mazowsza, ale jedynie w składzie województwa mazowieckiego. Natomiast Wysokie Mazowieckie stanowi pogranicze Mazowsza, ale najczęściej znajdowało się w granicach administracyjnych Podlasia. Tak jest również dzisiaj, dlatego społeczność miejscowa bardziej identyfikuje się z Podlasiem aniżeli z Mazowszem. Jest to jednak szlachta mazowiecka (ze wstępu).

Spis treści:

Wstęp   /9

Uwagi ogólne /15

Część I

Z historii i kultury Mazowsza

Rozdział I. Mazowsze (region i nazwa)  /21

Region historyczny  /21

Granice historycznego Mazowsza /25

Pochodzenie nazwy Mazowsze /29

Ewolucja treści pojęcia Mazowsze /34

Kurpie /35

Podlasie /37

Kwestia zapóźnienia Mazowsza /40

Rozdział II. Miejsce Kościoła ma Mazowszu  /44

Chrystianizacja /44

Powstanie biskupstwa płockiego (mazowieckiego) i arcydiakonatu czerskiego /46

Granice prowincji kościelnych /48

Uposażenie biskupstwa płockiego /50

Stosunek książąt mazowieckich i szlachty do Kościoła  /51

Rozdział III. Inkorporacja Mazowsza do Korony i jej skutki /56

Zhołdowanie Mazowsza i początki procesu inkorporacji /56

Inkorporacja księstw rawskiego i płockiego /59

Inkorporacja księstwa mazowieckiego /61

Dalsze zabiegi wokół inkorporacji /67

Znaczenie włączenia Mazowsza do Korony Polskiej  /68

Kwestia zrównania praw z Koroną  /71

Rozdział IV. Mazowsze w Królestwie Polskim /73

Znaczenie Warszawy /73

Rządy królowej Bony na Mazowszu /74

Kultura i oświata /77

Rozdział V. Kościół w okresie reformacji i kontrreformacji /80

Stosunek do Kościoła na Mazowszu /80

Sprawa konfederacji warszawskiej 1573 r. /82

Kościół pod wpływem kontrreformacji /85

Rozdział VI. Warszawskie elekcje królewskie /87

Elekcja Henryka Walezego /87

Elekcja Stefana Batorego /90

Elekcja Zygmunta Wazy /91

Elekcja Władysława IV  /92

Elekcja Jana Kazimierza /93

Elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego /94

Elekcja Jana III Sobieskiego /95

Część II

Powstanie szlachty mazowieckiej i wzrost jej znaczenia

Rozdział I. Geneza i cechy stanu szlacheckiego /99

Szlachta na ziemiach polskich /99

Cechy szlachty polskiej /101

Dwory i pałace szlacheckie /105

Strój szlachecki /108

Łacina /111

Rozdział II. Ukształtowanie się szlachty mazowieckiej  /114

Historycy o genezie szlachty mazowieckiej /114

Wzrost znaczenia szlachty mazowieckiej /116

Opinie o Mazurach /118

Osobowość szlachty mazowieckiej /124

Rozdział III. Gniazda szlacheckie na Mazowszu /128

Z historii Ziemi Zawkrzeńskiej i Poborzan  /128

Położenie, nazwa i pisownia Poborzan /131

Opinie o Poborzamach /133

Mentalność i postawy szlachty poborzańskiej /137

Język na Poborzanach /142

Ubóstwo drobnej szlachty na Ziemi Zawkrzeńskiej   /143

Poborzanie dzisiaj /146

Co to było księstwo sieluńskie?  /147

Walka szlachty sieluńskiej o swe przywileje /151

Szlachta rawska /154

Szlachta nurska /155

Inne skupiska szlacheckie na Mazowszu  /158

Rozdział IV. Problemy kolonizacji mazurskiej /157

Rozrodzenie się Mazurów /157

Osadnictwo drobnoszlacheckie na Podlasiu /158

Znaczenie Ziemi Bełskiej dla kolonizacji mazowieckiej na Wschodzie /160

Mazurzy na Kresach Wschodnich /162

Część III

W epoce wojen i sarmatyzmu

Rozdział I. Wpływ wojen i epidemii  /167

"Potop szwedzki"   /167

Kultura mazowiecka w czasach sarmatyzmu /169

Sarmatyzm w mazowieckim wydaniu /172

Warszawa stolicą Sarmatów  /175

Stosunek Sarmaty do miasta na przykładzie Warszawy /178

Rozdział II. Czasy saskie /181

Opinie o czasach saskich /181

Rozdział III. Elekcje saskie /183

Szlachta na elekcji saskiej /183

Fakcje i klientela /184

Liberum veto  /186

Sejmiki /188

Część IV

Cechy szlachty mazowieckiej

Rozdział I. Z kręgu kultury i obyczajowości sarmackiej /195

Znaczenie gestu /195

Mazurzenie /196

Tytułomania /199

Ubóstwo /200

Kuchnia mazowiecka /203

Biesiadowanie /205

Sarmacka stypa /207

Pijaństwo i awanturnictwo /209

Ślepo urodzeni /214

Genealogie Mazurów /215

Problem dewocyjności /217

Listy mazowieckie  /220

Opinie o Mazurkach /221

Najazdy zbrojne i rozboje szlacheckie /226

Sądy i procesy /228

Dzieło Nekada Trepki  /230

Część V

Rzeczpospolita na drodze reform

Rozdział I. Czasy stanisławowskie (1764-1795)  /235

Charakterystyka epoki /235

Rola jezuitów w kształceniu młodzieży szlacheckiej na Mazowszu /237

Reforma oświaty: Komisja Edukacji Narodowej /239

Sprawa drobnej szlachty w reformach Sejmu Wielkiego /242

Sądownictwo, skarb /243

Kwestia wojska i jego udziału w insurekcji kościuszkowskiej /243

Rola Warszawy jako stolicy państwa /245

Problem religii i dysydentów /248

Rozdział II. Dalsze losy szlachty i kultury postszlacheckiej /249

Losy szlachty po rozbiorach Polski /249

Fenomen atrakcyjności kultury szlacheckiej /251

Aleksander Świętochowski i Gołotczyzna /253

Reminiscencje historyczne /254

Zakończenie /258

Aneks. Facecje mazowieckie /259

Bibliografia (druki zwarte)  /271

Indeks nazwisk /275

Indeks nazw geograficznych /283

Wykaz ilustracji /291