Wykłady. Z dziejów Żydów w średniowiecznej Polsce

Autorka: Hanna Zaremska

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 245

Okładka: twarda

Format: 15,00 cm x 21,00 cm

"Mając za sobą ponad dwadzieścia lat pracy nad historią Żydów w średniowiecznej Polsce, stawiam sobie pytanie: w jakim kierunku zmierzać będą przyszłe studia nad tą dziedziną? Przewidzieć tego nie potrafię. Wiele zależeć będzie od poszerzenia kwestionariusza badawczego, nowych pytań, indywidualnych upodobań i zainteresowań kolejnych pokoleń historyków. Jedno jest pewne - postęp dokonywać się będzie także dzięki wzbogaceniu podstawy źródłowej badań. Pomysł na tę książkę zrodził się z tego przekonania. Historyk źródeł nie wymyśla, dostrzega tylko możliwości, jakie stwarzają przekazy zachowane, już istniejące, czasami nie wydobyte jeszcze na światło dzienne. Niekiedy idzie po śladach i stawia pytania, które podpowiadają mu specjaliści z innych dziedzin, innym razem nowe pola dociekań otwierają się dzięki nabytemu latami doświadczeniu. Podstawą zawartych w niniejszej książce tekstów stały się rozmaite źródła do dziejów Żydów w średniowiecznej Polsce"

(ze wstępu)

Spis treści:

Wstęp   /7

Wykład 1: Imiona   /11

Języki komunikacji między Żydami, w starożytności przed i po powstaniu diaspory. Kanaan i język kanaanicki. Słowiańskie głosy w piśmiennictwie hebrajskim. Proweniencja środkowoeuropejskich Żydów: hipoteza nadreńska i naddunajska. Spór o rodowód jidisz i jego przynależność do grupy języków słowiańskich lub germańskich. Stanowisko historyków w kwestii pochodzenia Żydów środkowoeuropejskich. Badania nad imiennictwem żydowskim. Alexander Beider, A Dictionary of Ashkenazic Given Names: Their Origins, Structure, Pronunciation, and Migrations. Imię święte (szem ha-kodesz) i imię świeckie (kinuj). Zmiany w żydowskich imionach w wyniku kontaktu z językiem słowiańskim i niemieckim. Popularne i rzadkie święte imiona. Powstawanie imion świeckich. Regionalne korpusy imion: Śląsk.

Wykład 2: Żydowska ulica  /45

Dzielnice żydowskie w miastach średniowiecznych. Transakcje obrotu nieruchomościami jako źródło do badań nad żydowskimi dzielnicami. Plan lokacyjnego Poznania. Zabudowa parceli. Miejski system nazewniczy. Mieszkańcy ulicy Żydowskiej i Małej Żydowskiej: ich podległość jurysdykcyjna i podatkowa. Synagoga i mykwa. Liczba żydowskich domów z XV-XVIII wieku. Sąsiedzkie konflikty między dominikanami i Izraelitami. Poznańska legenda o cudzie eucharystycznym. Żydowska dzielnica w Krakowie. Żydzi przed lokacją miasta. Ulica Żydowska: sąsiedztwo z Uniwersytetem. Umowa z 1469 roku. Getto na Kazimierzu.

Wykład 3: Kirkut   /99

Rodzaje pochówków i miejsc grzebalnych w starożytności. Chrześcijański cmentarz w średniowieczu. Lokalizacja kirkutów. Cmentarz komunalny. Kirkuty w Nadrenii i Bawarii. Kirkuty na Śląsku. Kirkuty w Wielkopolsce i Małopolsce: Poznań i Kraków. Najstarszy żydowski cmentarz w Pradze: organizacja przestrzeni, groby i ich wyposażenie, ułożenie zwłok. Śląskie macewy średniowieczne.

Wykład 4: Hebrajska książka  /135

Status pisma i książki religijnej w żydowskiej kulturze. Hebrajska książka w średniowieczu: zwój i kodeks. SFARDATA - baza danych izraelskiej Biblioteki Narodowej. Fragmenty hebrajskich książek w łacińskich kodeksach. Piśmienność Żydów i hebrajska książka w średniowiecznej Polsce. Fragmenty dwóch hagad paschalnych w rękopisach biblioteki Uniwersytetu Krakowskiego. Fragmenty hagady paschalnej w poznańskiej księdze ziemskiej.

Wykład 5: Rabini   /179

Przestrzeganie zasad judaizmu w pierwszych koloniach żydowskich w Europie Środkowej. Trudności z zapewnieniem sobie opieki duszpasterskiej. Aszkenaz w XI-XIII wieku: pierwsze szkoły talmudyczne. Responsy rabinów z zachodniej części diaspory dotyczące izraelskich skupisk w jej wschodniej części. Aszkenaz w XIV-XV wieku: kryzys demograficzny, ruch reformy gmin i zmiana przywództwa, eskpulsje Żydów z miast Cesarstwa. Rabinat w średniowiecznej Polsce. Migracje uczonych do Poznania. Responsy niemieckich rabinów dotyczące gmin żydowskich w Polsce: XV wiek.

Zakończenie: Między diasporą a Polską   /218

Więź z diasporą: wspólna tradycja i los, podobny język, organizacja gmin i związanych z nimi instytucji, architektura synagog. Żydzi jako poddani polskiego władcy. Królewscy Iudaei. Obowiązki monarchy wobec izraelskich poddanych. Modlitwa w intencji polskiego króla. Kazimierz Wielki - przyjaciel Żydów. Legenda o romansie króla z Esterką. Więzi Żydów z miastem, dzielnicą i gminą. Prawo starszyzny kahalnej do odmowy pobytu. Spór o przywództwo kazimierskiej gminy. Minghaim. Żydowska świadomość historyczna.

Summary  /237

Spis ilustracji   /244