Świt państwa polskiego

Autor: Andrzej Buko

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 332

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Okoliczności i czas narodzin państwa polskiego fascynowały od dawna. Wydarzenia tamtych lat, odnotowane przez zachodnich kronikarzy, ukazu­ją postać Mieszka – wodza podejmującego wraz z braćmi walki toczone ze zmiennym szczęściem na zachodniej rubieży późniejszego państwa. Nie­liczne i lakoniczne zapiski źródłowe dotyczą rodu, który w ciągu zaledwie kilku lat – zapewne między 962 a 966 rokiem – wyprowadził swoje władztwo z niebytu do organizacyjnej i politycznej wielkości.

Co w przedmiotowych kwestiach ma do powiedzenia współczesna archeologia? Na ile dotychczasowe odkrycia w regionach uznać można za wystarczające dla naświetlenia początków polskiej państwowości? To tylko wybrane spośród wielu pytań, na które poszukiwać będziemy odpowiedzi na stronach tej monografii. Wyrażam nadzieję, że książka ukazuje nie tylko barwny obraz przeszłości sprzed tysiąca lat, ale rów­nież wkład archeologii w poznawanie korzeni naszego państwa, a tym samym Polski i Polaków. 

Spis treści:

Wstęp  /9

1. Przebudzenie środkowo-wschodniej Europy. Ziemie polskie i ich otoczenie między 2. połową VIII a początkami X wieku  /13

Sąsiedzi chrześcijańscy i sąsiedzi pogańscy: krystalizowanie się wspólnot terytorialnych wokół ziem późniejszej Polski (koniec VIII - początki X wieku)  /14

Kim byli? Gdzie zamieszkiwali? Poprzednicy Polaków   /26

Plemiona czy grupy etniczne?  /28

Wspólnoty terytorialne ziem polskich w świetle przekazów źródeł pisanych i danych archeologii  /31

Regiony przed Piastami: podobne czy zróżnicowane etnokulturowo?  /35

2. Konsolidacja czy fragmentacja? Ziemie południowej Polski w okresie przed państwowym  /39

Ziemia krakowska i Śląsk w IX i X wieku: więcej różnic czy cech wspólnych?  /39

Jeden region - różne wzorce kultury materialnej  /45

Od Chodlika do Lublina  /51

Archeologiczne ślady elit, ale brak prób konsolidacji terytorialnej pogranicza  /57

Centrum krakowskie i niespełnione szanse wczesnej państwowości /68

Konteksty wielkomorawskie  /76

Na północnych obrzeżach silnego sąsiada  /77

Nieuchwytni Polanie: między mitem, historią i archeologią  /79

3. Wielkopolska i Mazowsze w przededniu powstania państwa: rewolucyjne przemiany osadnicze na uboczu zainteresowań ówczesnych kronikarzy  /85

U źródeł wzrostu i rozwoju gospodarczego Wielkopolski  /85

Zagadkowa sieć grodów  /91

Wielki region w cieniu Wielkopolski  /96

Rozległa strefa handlu i wymiany oraz mieszania się kultur i cywilizacji  /100

Spór o charakter etnokulturowy pogranicza  /107

Zderzenie kultur i ideologii?  /109

Długie trwanie i militarne elity (?) z Południa  /111

4. Wyjście z cienia: ścieżki rozwoju strefy nadbałtyckiej  /117

Emporia i wokółbałtycka strefa gospodarcza  /118

(Przed)świt urbanizacji  /120

Skandynawscy i słowiańscy osadnicy nad Parsętą  /125

Centra osadnicze na wyspach  /128

Pod znakiem wikińskiego Truso  /131

Regionalne emporium nad Zatoką Gdańską?  /135

W poszukiwaniu korzeni nadmorskiej metropolii  /138

5. Od Civitas Schinesghe do Polonii: formowanie się państwa polskiego w świetle danych archeologii  /141

U źródeł legendy Piastów  /141

Ziemia gnieźnieńska w legendach dynastycznych i zapisach kronikarskich  /143

Archeologia i spór o pierwotne siedziby rodu Piastów Matecznik rodu Piastów?   /145

Pretendent nad rzeką Prosną /150

Dwubiegunowy układ strategiczny?  /153

Wyjście na zewnątrz, czyli początki ekspansji terytorialnej Civitas Schinesghe  /157

Region pod kontrolą Piastów, ale tylko punktowe inwestycje  /160

Piastowie nad Zatoką Gdańską  /167

Spór o początki gdańskiego grodu  /169

Pod znakiem nadbałtyckich ośrodków rzemieślniczo-handlowych i starszych terytoriów plemiennych  /170

Czeska domena z „piętnem” piastowskich inwestycji?  /175

Wiślica na nowo poznawana  /177

Skąd Mieszko czerpał środki niezbędne do budowy państwa?  /180

6. Wielki przełom: początki chrystianizacji ziem polskich w świetle danych archeologii  /189

Chrzest władcy czy chrzest Polski?  /189

Tajemnice wawelskiego wzgórza  /190

Monumentalne budowle z czasów Mieszka i spór o baptysterium  /193

Zespół rezydencjonalny czy ośrodek wczesnego chrześcijaństwa?  /198

Pierwsze pochówki szkieletowe  /203

Chrystianizacja a dary grobowe  /208

Więcej pytań niż odpowiedzi  /209

7. Władcy, elity, społeczeństwo: archeologia o ludziach z początków państwa polskiego  /213

Ludzie i rzeczy /213

Wielcy nieobecni  /215

Dostojnicy świeccy duchowni i święci męczennicy: gdzie ich pochowano?  /216

Elity państwa pierwszych Piastów: przykład Bodzi koło Włocławka  /219

Dorośli i dzieci: elitarny cmentarz rodzinny?  /225

Możni i pospolici na cmentarzach rzędowych  /227

Nekropole wojowników  /231

„Duńscy” wojownicy z Ciepłego  /232

„Warescy” wojownicy z Lutomierska  /234

Nie tylko Ciepłe i Lutomiersk  /236

Miejscowi i obcy: migracje regionalne i interregionalne   /238

Związki krewniacze i międzypopulacyjne  /240

„Niechciani” wśród miejscowych  /243

Zdrowe społeczeństwo? O diecie mieszkańców ziem polskich sprzed tysiąca lat  /246

Na co chorowali? Jak długo żyli?  /250

8. Uwagi końcowe  /253

Bibliografia  /257

Summary  /291

Indeks nazw geograficznych, miejscowych i etnicznych  /305