Pierwsza niemiecka okupacja. Królestwo Polskie i kresy wschodnie pod okupacją mocarstw centralnych 1914-1918

Redakcja naukowa: Grzegorz Kucharczyk

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 872

Okładka: miękka

Format: 17,5 cm x 24,5 cm

"Już z racji geograficznego zasięgu władzy Berlina nad ziemiami dawnej Rzeczypospolitej w okresie Wielkiej Wojny, która sięgała od Poznania po Wilno, poznanie sposobu funkcjonowania niemieckiego aparatu okupacyjnego jest niezwykle ważne dla pogłębienia badań nad zagadnieniem, które można nazwać "sprawa polska w czasie Wielkiej Wojny."[...] Niniejsze opracowanie jest zbiorem studiów, którego celem jest nowe spojrzenie na tę problematykę, wykorzystując w tym celu szeroką bazę źródłową, którą zapewniły dokonane przez autorów kwerendy w zbiorach archiwalnych przechowywanych w Polsce, Niemczech, Austrii, Rosji na Litwie i Białorusi. [...] Od początku w zamierzeniach zespołu badawczego, który stworzył niniejszy tom, była intencja porównania pierwszej i drugiej okupacji na ziemiach polskich w XX wieku. Zagadnienie to zostało poddane analizie uwzględniającej przemiany w kulturze i myśli politycznej Niemiec, które zaszły nad Renem i Sprewą na skutek doświadczeń zebranych przez miliony Niemców na Wschodzie - jako żołnierzy i pracowników niemieckiej administracji okupacyjnej w Królestwie Kongresowym czy na obszarze zajmowanym przez Ober Ost."

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp (G. Kucharczyk)  /9

Grzegorz Kucharczyk - Niemieckie "porządki na Wschodzie" (wizje i próby ich realizacji). Pierwsza i druga niemiecka okupacja na ziemiach Rzeczypospolitej w XX wieku w perspektywie porównawczej  /15

Prusy i (coraz bardziej) Niemcy patrzą na Wschód. Polskie, słowiańskie czy rosyjskie "zagrożenie"?  /16

"Niewdzięczni Polacy" i dowódcy "umysłowości kadeta". Kwestia polska w oczach kierownictwa niemieckiej polityki okupacyjnej w okresie Wielkiej Wojny  /33

Zwycięstwo "idei 1919 roku" w Niemczech i jego konsekwencje. Antypolonizm elity politycznych Republiki Weimarskiej i niemieckiego narodowego socjalizmu  /56

Imperium nowego typu: czysta rasowo "przestrzeń życiowa" Niemiec na Wschodzie  /70

Dwie strategie "porządkowania Wschodu" przez Niemcy w XX wieku: "Mitteleuropa" i "Generalplan-Ost"  /85

Polityczne i strukturalne uwarunkowania dwóch niemieckich okupacji. Kłopotliwy sojusznik i dualizm prusko-niemiecki  /114

Damian Szymczak - Sojusznicy  i rywale, polityka i okupacja. Austro-Węgry i Rzesza Niemiecka w Królestwie Polskim w okresie I wojny światowej  /135

Wstęp  /135

Od wybuchu wojny do wyparcia Rosjan z Królestwa Polskiego  /138

• Kwestia polska w polityce monarchii habsburskiej przed wybuchem I wojny światowej  /138
• Polityka Austro-Węgier w kwestii polskiej w pierwszych tygodniach Wielkiej Wojny  /142
• Założenia austriackiej polityki okupacyjnej i relacje z Berlinem do opanowania przez państwa centralne całego Królestwa Polskiego  /160

Królestwo Polskie pod władzą dwóch generalnych gubernatorstw  /179

• Królestwo Polskie w rękach państw centralnych. Polityka okupacyjna po utworzeniu generalnych gubernatorstw  /179
• W cieniu "nowego kursu" polityki niemieckiej  /212

Po Akcie 5 listopada i wobec jego konsekwencji  /228

• W nowej rzeczywistości i wobec Tymczasowej Rady Stanu  /228
• Pod znakiem rozwiązania austro-polskiego  /260
• Brzeska katastrofa i "jesień" polskiej polityki Wiednia  /269

Zakończenie  /289

Rafał Łysoń - Niemiecka administracja cywilna w systemie okupacyjnym Królestwa Polskiego w latach 1914 (1915)-1918. Organizacja, rola i znaczenie  /293

Wprowadzenie  /293

Problemy tworzenia administracji cywilnej w początkowym okresie wojny  /296

Administracja cywilna po utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego (lat 1915 - 5 XI 1916)  /321

Administracja cywilna w okresie pomiędzy Aktem 5 listopada a końcem I wojny światowej  /358

Zakończenie  /374

Alina Kucharska - Polacy w niemieckiej administracji cywilnej Królestwa Polskiego  /387

Wstęp  /387

Kształtowanie się niemieckich cywilnych struktur administracyjnych na terenach Królestwa Polskiego  /392

Przed wyjazdem do Królestwa Polskiego. Poszukiwanie pracowników, przyczyny podejmowania służby w administracji cywilnej  /397

Na stanowiskach w Królestwie Polskim - charakterystyka grupy  /404

Na stanowiskach w Królestwie Polskim - zakres obowiązków  /410

Na stanowiskach w Królestwie Polskim - poza służbą  /445

Zakończenie  /461

Polacy z zaboru pruskiego zatrudnieni w niemieckiej administracji cywilnej Królestwa Polskiego w l. 1914-1918 (na podstawie m.in. Kwartalnych sprawozdań szefa niemieckiej administracji cywilnej przy generalnym gubernatorze warszawskim w latach 1915-1918)  /463

Bibliografia  /466

Damian Zieliński - Nacjonaliści i konserwatyści niemieccy wobec kwestii polskiej w czasie I wojny światowej  /469

Nacjonaliści wobec kwestii polskiej w czasie I wojny światowej  /476

Ostmarkenverein wobec kwestii polskiej w czasie I wojny światowej  /510

Zakończenie  /555

Bibliografia  /556

Joanna Gierowska-Kałłaur - Społeczeństwo polskie Ziem Północno-Wschodnich byłej Rzeczypospolitej Obojga Narodów wobec niemieckiej okupacji Ober Ost  /562

Sytuacja polityczno-społeczna w momencie wybuchu I wojny światowej na ziemiach wschodnich byłej Rzeczypospolitej  /561

Rozwój sytuacji militarnej na frontach I wojny światowej i wpływ informacji z frontów na mieszkańców Ziem Północno-Wschodnich  /565

Stosunek Niemców do Polaków zamieszkujących ziemie b. Rzeczypospolitej Obojga Narodów  /569

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod okupacją Ober Ost w okresie do Aktu 5 listopada 1916   /575

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod okupacją Ober Ost wobec do Aktu 5 listopada 1916   /590

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod okupacją Ober Ost w dobie Rewolucji Lutowej   /604

Polacy w Warszawie, Krakowie i Wilnie po Rewolucji Lutowej  /607

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod okupacją Ober Ost w dobie tworzenia przez Niemców państw narodowych  /614

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego w dobie traktatu brzeskiego   /621

Krakowska aktywność Mariana Świechowskiego na rzecz Polaków litewskich  /626

Polacy na ziemiach Litwy historycznej po ogłoszeniu przez Litwinów "właściwej" niepodległości Litwy  /632

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego po traktacie brzeskim   /637

Polacy w Królestwie Kongresowym, w Galicji i na ziemiach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego w ostatnich miesiącach wojny  /640

Podsumowanie  /663

Volha Volkava - Ziemie białoruskie pod niemiecką okupacją w okresie I wojny światowej  /669

Wstęp  /669

Polityka. Idee i plany  /671

• Geopolityczne plany Niemiec wobec ziem białoruskich  /671
• Idea białoruskiej państwowości. Od Wielkiego Księstwa Litewskiego do Białoruskiej Republiki Ludowej  /686
• Niemiecka polityka narodowościowa wobec Białorusinów w okresie I wojny światowej  /701

Terytorium  /708

• Struktura terytorialno-administracyjna okupowanych ziem białoruskich w czasie I wojny światowej (październik 1915- luty 1918)  /708
• Administracja niemiecka: struktury i funkcje  /719

Gospodarka  /739

• Rolnictwo  /739
• Przemysł  /748
• Transport  /751
• Leśnictwo  /756
• Stosunki walutowe  /763
• Polityka celna  /767

Ludność  /770

• Zmiany demograficzne na okupowanych ziemiach białoruskich  /770
• Paszportyzacja ludności  /783
• Kontrola ruchu ludności  /788
• System podatkowy  /791
• Rekwizycje i wywóz zdobyczy wojennych  /796
• Warunki wymiany handlowej  /813
• Problemy aprowizacyjne  /818
• Praca przymusowa ludności cywilnej  /824

Zakończenie  (G. Kucharczyk)  /847

Zusammenfassung   /851

Indeks osobowy  /855