Miasto. Społeczeństwo. Kultura. Studia ofiarowane prof. dr. hab. Andrzejowi T. Karpińskiemu

Redakcja: Kamil Frejlich, Emil Kalinowski, Elżbieta Nowosielska

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 290

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Książka ta jest uhonorowaniem obchodzącego w tym roku 75. urodziny Profesora Andrzeja Tadeusza Karpińskiego oraz jego pracy naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej w służbie polskiej historiografii przez ostatnie ponad pół wieku. W przedsięwzięciu tym udział wzięli zarówno jego uczniowie - wypromowani przez niego doktorzy, jak i koleżanki oraz koledzy po fachu, współpracownicy i przyjaciele, profesorowie dwóch stołecznych instytucji naukowych, z którymi od lat jest związany - Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Wspólny merytoryczny mianownik tego zbioru studiów stanowi tematyka bliska Profesorowi - staropolskie społeczeństwo w pełnym przekroju: od ubogich i sieroty po patrycjuszy i magnatów, w szczególności zaś życie codzienne, zdrowie i higiena, opieka społeczna, więzi rodzinne, obyczaje i kultura, a przy tym dzieje miast i mieszczaństwa, z akcentem na losy kobiet.

Postaci Jubilata poświęcona jest pierwsza część tomu, którą otwiera artykuł nakreślający sylwetkę Andrzeja Karpińskiego zarówno jako badacza, jak i człowieka, autorstwa dwóch spośród jego uczniów, a zarazem redaktorów tego tomu - Kamila Frejlicha i Emila Kalinowskiego. Kolejny tekst to bibliografia prac Profesora zebrana przez trzecią współredaktorkę niniejszego zbioru, również jego uczennicę - Elżbietę Nowosielską. Dalej, w porządku alfabetycznym nazwisk autorów, znajdują się artykuły napisane przez przyjaciół i uczniów Jubilata.

Urszula Augustyniak odmalowuje zainteresowania medycyną i higieną w kręgu dworu i sąsiedztwa królewny Anny Wazówny, siostry Zygmunta III. Agnieszka Bartoszewicz opisuje zaś rodzinne relacje międzypokoleniowe - babć i dziadków z wnukami - w miastach Królestwa Polskiego w świetle źródeł z XV i XVI w. Artykuł Kamila Frejlicha dotyczy zwierząt w otoczeniu magnackiej pary książąt Radziwiłłów - Michała Kazimierza „Rybeńki” i Anny Luizy z Mycielskich w latach 1754-1762. Kolejny, napisany przez Emila Kalinowskiego, ukazuje wzajemne relacje samorządu szlacheckiego i miast w województwie podlaskim między 1569 a 1588 r. Z kolei Bernard Klyszejko w swoim opracowaniu charakteryzuje warunki życia codziennego żołnierzy służących w magnackiej milicji innego z przedstawicieli domu Radziwiłłowskiego - księcia Hieronima Floriana. Artykuł Wojciecha Kriegseisena również dotyczy posiadłości rodu Radziwiłłów w Wielkim Księstwie Litewskim, lecz stanowi case study poświęcone relacjom wojska Rzeczypospolitej ze społeczeństwem w dobie wielkiej wojny północnej na początku XVIII w., w tym wypadku z silnie ufortyfikowanym miastem magnackim - Sluckiem. Następny tekst, Doroty Mazek, prezentuje zagadnienie opieki nad sierotami w miastach należących do kolejnego przedstawiciela osiemnastowiecznej magnaterii, tym razem z Wielkopolski - Aleksandra Józefa Sułkowskiego - w świetle regulacji prawnych funkcjonujących w tychże ośrodkach. Tematykę zbliżoną do artykułu Wojciecha Kriegseisena porusza Mirosław Nagielski, lecz w innych ramach, opisując stosunek armii koronnej w XVII stuleciu do ludności własnego państwa, której miała bronić, a często dawała jej się we znaki poprzez nadużycia popełniane w ramach tzw. wybierania stacji. Elżbieta Nowosielska w swoim studium omawia osiemnastowieczne wyobrażenia o „chorobie możnych”, czyli podagrze. Następnie Andrzej Rachuba ukazuje fenomen uchwał solidarnościowych przyjmowanych pomiędzy 1679 a 1689 r. przez szlachtę powiatu nowogródzkiego w odpowiedzi na nieszczęścia dotykające jej współziomków. Przedostatni artykuł, Rafała Radziwonki, przedstawia patrycjuszowski ród Starej Warszawy, wywodzących się z Inflant Witthoffów oraz ich warszawskie losy w XVII i XVIII stuleciu. W tekście zamykającym zawartość tomu Tomasz Wiślicz podejmuje tematykę oskarżeń o stosowanie czarów przez kobiety z marginesu społecznego w małych i średnich koronnych ośrodkach miejskich.

Redaktorzy poczuwają się do miłego obowiązku złożenia podziękowań wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji. Dziękujemy dyrekcji Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk na czele z prof. Maciejem Janowskim za opiekę organizacyjną i finansową nad naszym przedsięwzięciem, zaś Wydziałowi Historii Uniwersytetu Warszawskiego i jego dziekanowi prof. Łukaszowi Niesiolowskiemu-Spanò oraz Towarzystwu Miłośników Historii i jego prezesowi prof. Robertowi Gawkowskiemu za hojne wsparcie finansowe i wielką życzliwość. Nie sposób pominąć znaczącego wkładu zespołu Działu Wydawniczego IH PAN w nasze wspólne dzieło, za który serdeczne podziękowania składamy na ręce jego kierownik Katarzyny Chmielewskiej. Dziękujemy wreszcie wszystkim autorom tekstów oraz osobom zapisanym w tabuli, którzy chętnie dołączyli do inicjatywy uhonorowania Jubilata. Last but not least, chcemy wspomnieć pomoc okazaną nam ze strony rodziny Profesora, za co jesteśmy bardzo wdzięczni. Dzięki harmonijnej współpracy, zaangażowaniu i synergii wszystkich uczestników tego projektu możliwe było doprowadzenie go do szczęśliwego końca.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Tabula gratulatoria  /5

Wstęp  /7

Jubilat

Kamil Frejlich, Emil Kalinowski - Andrzej Tadeusz Karpiński - historyk ludzkich problemów /13

Bibliografia prac Profesora Andrzeja T. Karpińskiego za lata 1977-2024 - zestawiła Elżbieta Nowosielska  /23

Fotografie  /41

Artykuły przyjaciół i uczniów

Urszula Augustyniak - Medycyna i higiena na dworze Anny Wazówny i w kręgu jej szlacheckich sąsiadów - Urszula Augustyniak  /51

Agnieszka Bartoszewicz - Babcia, dziadek i wnuki. O relacjach rodzinnych w miastach Królestwa Polskiego w XV-XVI wieku  /73

Kamil Frejlich - Zwierzęta Radziwiłłów: Anny Luizy z Mycielskich i Michała Kazimierza „Rybeńki” (1754-1762) /89

Emil Kalinowski - Życzliwość, neutralność czy rywalizacja? Samorząd szlachecki a miasta na Podlasiu w latach 1569-1587 /107

Bernard Klyszejko - Życie codzienne żołnierzy milicji księcia Hieronima Floriana Radziwiłła w garnizonach Słucka i Białej   /125

Wojciech Kriegseisen - „Wojna” miecznika litewskiego Krzysztofa Sienickiego ze Słuckiem w 1705 roku  /151

Dorota Mazek - Regulacje dotyczące opieki nad sierotami w osiemnastowiecznych miastach należących do Aleksandra Józefa Sulkowskiego jako źródło do badania życia codziennego mieszkańców  /165

Mirosław Nagielski - Relacje wojska koronnego Rzeczypospolitej z własnym społeczeństwem w kontekście wadliwego funkcjonowania systemu skarbowego  /187

Elżbieta Nowosielska - Wyobrażenia o podagrze w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej  /209

Andrzej Rachuba - Szlachta powiatu nowogródzkiego wobec nieszczęść swych współobywateli w latach 1679-1689  /227

Rafał Radziwonka - Rodzina Witthoffów, patrycjuszy Starej Warszawy /241

Tomasz Wiślicz - Kobiety zmarginalizowane i czary (przed sądami małych i średnich miast Korony)  /253

Wykaz skrótów /267

Indeks osób  /269

Indeks nazw geograficznych  /284