El Adam. Wczesnoholoceńska kolonizacja południowej strefy egipskiej Pustyni Zachodniej

Autor: Maciej Jórdeczka

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 320

Okładka: miękka

Format: 21,00 cm x 29,00 cm

Książka, która trafia w ręce Czytelnika, to wynik realizacji programu badawczego dotyczącego prahistorii północno-wschodniej Afryki, prowadzonego w Ośrodku Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, związanego również z działalnością CPE. Jest to jednocześnie w istotny sposób zmodyfikowana i uzupełniona wersja pracy doktorskiej . Pierwotna powstała w 2011 roku, od tego czasu prowadzono nowe badania, ukazały się liczne publikacje, często wiele wnoszące lub zmieniające dotychczasowe poglądy na dyskutowane tu problemy. Stąd też pojawiła się konieczność wprowadzenia korekt, tak by pozycja ta była bardziej aktualna (z przedmowy).

Spis treści:

Przedmowa   /9

I. Wprowadzenie  /11

I.1. Zakres rzeczowy  /14

I.2. Zakres terytorialny  /14

I.3. Ramy chronologiczne  /15

I.4. Metody  /15

I.5. Podstawowe pojęcia, terminy i ograniczenia  /15

I.6. Układ pracy  /16

II. Historia badań  /17

II.1. Misje, badacze, stanowiska. Historia eksploracji Pustyni Zachodniej i doliny Nilu  /19

II.2. Początki holocenu na Pustyni Zachodniej i w dolinie Nilu. Teorie i problemy interpretacyjne  /26

III. Fizjografia Pustyni Zachodniej i doliny Nilu   /29

III.1. Geologia i geomorfologia Pustyni Zachodniej   /31

III.2. Depresje południowej Pustyni Zachodniej  /35

III.3. Geologiczna historia doliny Nilu   /37

III.4. Współczesny klimat Południowej Pustyni Zachodniej w Egipcie  /41

III.5. Charakterystyka środowiska naturalnego w początkach holocenu  /42

III.5.1. Warunki klimatyczne  /42

III.5.2. Wczesnoholoceńska flora  /42

III.5.3. Wczesnoholoceńska fauna   /47

IV. Horyzont El Adam. Źródła   /51

IV.1. Stanowiska  /55

IV.1.1. El Adam Playa  /57

IV.1.2. Nabta Playa  /58

IV.1.3. El Gebal El Beid Playa  /63

IV.1.4. Pozostałe stanowiska południowej Pustyni Zachodniej  /71

IV.2. Systematyka źródeł ruchomych. Charakterystyka inwentarzy  /72

IV.2.1. Krzemieniarstwo  /75

IV.2.1.1. Zespoły z El Adam Playa  /75

IV.2.1.1.1. Stanowisko E-79-8  /75

IV.2.1.1.2. Stanowisko E-80-4  /77

IV.2.1.2. Zespoły z Nabta Playa   /82

IV.2.1.2.1. Stanowisko E-75-9   /84

IV.2.1.2.2. Stanowisko E-91-3   /86

IV.2.1.2.3. Stanowisko E-91-4  /88

IV.2.1.2.4. Stanowisko E-06-1  /108

IV.2.1.2.5. Stanowisko E-08-2  /120

IV.2.1.3. Zespoły z El Gebal El Beid Playa  /123

IV.2.1.4. Krzemieniarstwo horyzontu El Adam. Podsumowanie  /130

IV.2.2. Kamieniarstwo  /130

IV.2.2.1. Struktura surowcowa  /130

IV.2.2.2. Metody obróbki surowców skalnych  /130

IV.2.2.3. Struktura typologiczna i funkcjonalna makrolitycznych narzędzi kamiennych  /131

IV.2.2.4. Kamieniarstwo – podsumowanie  /140

IV.2.3. Ceramika  /141

IV.2.3.1. Geneza  /141

IV.2.3.2. Ceramika horyzontu El Adam  /143

IV.2.3.2.1. Technologia  /145

IV.2.3.2.2. Morfologia  /146

IV.2.3.2.3. Dekoracja  /151

IV.2.3.2.4. Funkcja  /152

IV.2.3.2.5. Ceramika horyzontu El Adam w kontekście innych stanowisk Północno-Wschodniej Afryki  /152

IV.2.4. Przedmioty z surowców organicznych  /154

IV.2.4.1. Pojemniki ze skorup jaj strusich  /154

IV.2.4.1.1. Motywy zdobnicze  /155

IV.2.4.1.2. Znaczenie pojemników ze skorup jaj strusia  /159

IV.2.4.2. Ozdoby – paciorki ze skorup jaj strusia  /161

IV.2.4.3. Muszle z doliny Nilu  /165

IV.2.4.4. Niezachowane elementy z surowców organicznych  /166

IV.3. Struktury osadnicze  /168

IV.3.1. Obiekty mieszkalne  /172

IV.3.2. Paleniska  /176

IV.3.3. Obiekty gospodarcze  /178

IV.3.4. Studnie  /178

IV.3.5. Organizacja przestrzenna osiedli i obozowisk  /183

V. Podstawowe cechy sieci osadniczej  /185

V.1. Reguły lokalizacji osadnictwa  /185

V.1.1. Stanowiska pustynne  /186

V.1.2. Dolina Nilu  /187

V.1.3. Sezonowe migracje. Mobilność łowców-zbieraczy  /188

V.1.4. Reguły osadnicze łowców-zbieraczy-pasterzy  /188

V.2. Zasięg występowania  /188

VI. Podstawy gospodarcze /191

VI.1. Pasterstwo? Argumenty za i przeciw afrykańskiej, niezależnej domestykacji bydła  /193

VI.1.1. Tur (Bos primigenius) z doliny Nilu  /194

VI.1.2. Badania DNA bydła  /195

VI.1.3. Dane lingwistyczne  /197

VI.1.4. Argumenty środowiskowe  /198

VI.1.5. Dane archeologiczne i archeozoologiczne  /199

VI.2. Łowiectwo  /201

VI.3. Zbieractwo  /202

VI.4. Muszle  /204

VII. Demografia i organizacja społeczna   /205

VII.1. Społeczności łowiecko-zbierackie  /207

VII.2. Społeczności łowiecko-zbieracko-pasterskie  /208

VIII. Chronologia horyzontu El Adam   /211

VIII.1. Rejestr oznaczeń radiowęglowych. Chronologia absolutna  /213

VIII.2. Chronologia względna  /220

IX. Geneza horyzontu El Adam. Schyłek plejstocenu w dolinie Nilu  /223

IX.1. Obraz życia łowców-zbieraczy późnego paleolitu  /226

IX.2. Arkinian. Schyłkowoplejsoceńskie i wczesnoholoceńskie adaptacje do zmieniającego się środowiska  /231

IX.2.1. Stanowiska  /231

IX.2.2. Źródła ruchome  /233

IX.2.2.1. Krzemieniarstwo  /233

IX.2.2.2. Kamieniarstwo. Narzędzia makrolityczne /238

IX. 2.2.3. Ceramika   /238

IX. 2.2.4. Przedmioty z surowców organicznych  /238

IX.2.3. Osadnictwo i gospodarka  /239

IX.2.4. Podsumowanie i chronologia   /240

IX.2.5. Arkinian - El Adam. Porównanie  /242

X. Schyłek horyzontu El Adam. Sytuacja kulturowa na Pustyni Zachodniej i w dolinie Nilu w I połowie 8 tys. BC  /247

X.1. Dolina Nilu pomiędzy I a IV kataraktą  /247

X.2. Kierunek północny. Oazy Dachla i Charga  /250

X.3. Środkowa i zachodnia strefa Pustyni Zachodniej  /251

XI. Podsumowanie i dyskusja  /253

Bibliografia  /261

Katalog stanowisk  /297

Summary  /303

Spis rycin i tabel  /313