Codzienność mniejszych miast Pomorza Nadwiślańskiego końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX wieku

Autor: Tomasz Krzemiński

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 410

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Książka stanowi efekt badań nad problematyką zmian warunków i przejawów życia codziennego mieszkańców małych ośrodków miejskich Pomorza Nadwiślańskiego w dobie przeobrażeń cywilizacyjnych i społecznych zachodzących od początków XIX do połowy XX stulecia. Przemiany, zarówno w sferze kultury materialnej, jak i w dziedzinie życia społecznego, które na przełomie wieków znacząco przyspieszyły, zbiegły się z fundamentalnymi zjawiskami i wydarzeniami epoki (I wojna światowa, powrót niepodległego państwa polskiego, rozwój nacjonalizmów). Wszystkie te czynniki oddziaływały na poziom i styl życia mieszkańców pomorskich miasteczek.

Celem naukowym pracy jest wyodrębnienie i syntetyczny opis charakterystycznych obszarów małomiasteczkowej codzienności. Określenie czynników wpływających na poszczególne elementy, składające się na życie każdego mieszkańca oraz różnego rodzaju wspólnot, w których on funkcjonował. Obraz małomiejskiej, powiatowo-prowincjonalnej codzienności przedstawiono na tle przemian społeczno-politycznych, rozgrywających się w końcowej fazie panowania pruskiego i w dwudziestoleciu międzywojennym. Dłuższa i odrzucająca cezury historii politycznej obserwacja zjawisk pozwoliła na ukazanie zarówno dynamicznych zmian, jak i nienaruszonego trwania różnych aspektów małomiasteczkowej codzienności. Na kartach książki opisano zatem przekształcenia przestrzeni publicznej i prywatnej oraz ich wpływ na poziom życia i zdrowotność mieszkańców. Scharakteryzowano przyzwyczajenia żywieniowe i zagadnienia aprowizacyjne, problematykę życia rodzinnego i zjawiska społeczne związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, a także wszelkie odniesienia dotyczące funkcjonowania we wspólnocie niewielkiej, lecz zróżnicowanej pod względem etnicznym i wyznaniowym.

Spis treści:

Wstęp    /9

I.    Modernizacja – przeobrażenia – polityka    /17

Długofalowe skutki reform pruskich z pierwszej połowy XIX wieku    /17

Miasta w czasie modernizacji XIX wieku    /26

Kapitalizm i podniesienie cywilizacyjne   /28

Demokratyzacja i pogłębienie podziałów narodowościowych na przełomie wieków    /33

Wielka wojna katalizatorem przemian   /39

W odrodzonej Rzeczypospolitej    /40

II.    Małomiasteczkowy pejzaż przestrzeni publicznej i prywatnej   /48

Zacofanie cywilizacyjne miast   /48

Symptomy podniesienia cywilizacyjnego i modernizacyjna przemiana   /52

Rynek i ulice   /55

Boom inwestycyjny    /57

Nowoczesność i zaniedbania    /60

Parki i skwery   /64

Cmentarze    /66

Pomniki i formy upamiętniania   /67

Architektura a rywalizacja narodowościowa   /68

Kolej    /70

Dom i mieszkanie    /72

Wyposażenie wnętrz   /74

Ogrzewanie i oświetlenie    /80

Zahamowanie ruchu budowlanego w czasie wojny    /84

Powojenna kontynuacja w duchu modernizmu   /87

III. Higiena i zdrowie   /97

Poziom higieny w miasteczkach pomorskich    /97

Dostęp do wody     /103

Choroby     /107
Opieka medyczna    /114

Alkoholizm i choroby weneryczne    /120

Lęki o zdrowie    /124

Higiena osobista    /127

Kąpiele i mycie   /130

Prani     /135

Wojna i kryzys a higiena    /137

IV.    Kultura kulinarna – zwyczaje żywieniowe – aprowizacja    /142

Specyfika drobnomieszczańskiej kuchni pomorskiej    /142

Mięso i jego przetwory    /145

Ryby   /150

Nabiał    /151

Produkty mączne    /153

Cukier i słodycze    /156

Warzywa i zielenina   /159

Przemiany w żywieniu    /162

Kawa, herbata i inne napoje   /164

Piwo i inne alkohole    /168

Restauracje i domowe posiłki    /170

Problemy aprowizacyjne czasów wojennych    /173

Drożyzna i braki żywności    /182

Ceny żywności    /184

Powojenne przemiany    /188

V.    Rodzina – małżeństwo – płeć     /193

Drobnomieszczańska rodzina przełomu wieków. Uczucia i materializm    /193

Role mężczyzny i kobiety w rodzinie    /197

Pani domu    /202

Społeczna aktywność kobiet w środowiskach małomiejskich     /206

Percepcja haseł emancypacyjnych     /208

Między kontraktem a uczuciami. Małżeństwo i miłość    /210

Na marginesie życia rodzinnego     /216

Rodzina, jednostka a społeczeństwo    /217

Dzieci    /221

Seniorzy    /225

Rodzina wobec wielokulturowego otoczenia    /228

Wstydliwość, niewiedza, patologia - seks i sprawy intymne   /231

Wojenny wstrząs i... powojenna normalizacja?   /238

VI.    Praca – zawód – utrzymanie   /246

Praca jako zjawisko społeczne, etos pracy    /246

Wymiar i czas pracy     /248
Ramy prawno-instytucjonalne pracy i warunki pracy    /251

Świadomość praw pracowniczych   /253

Praca jako czynnik tożsamości (rzemiosło i handel)    /256

Inne formy pracy zawodowej w środowiskach małomiasteczkowych     /262

Wpływ wojny i zmiany państwowości na stosunki zawodowe     /267

Zawodowa i domowa praca kobiet    /276

VII.    Relacje  - współzależności  - odniesienia społeczne   /281

Wspólnoty sąsiedzkie: między swymi i obcymi    /281

Szkoła i jej rola w socjalizacji    /288

Zycie publiczne w małym mieście    /291

Międzysąsiedzkie konflikty w małomiejskiej wspólnocie    /295

Różnice społeczne    /304

Wokół parafii, zboru i synagogi    /307

Ku chwale tronu... i ojczyzny, na pomoc bliźnim    /319

Zagrożenia dla wspólnoty. Zjawiska kryminalne, półświatek przestępczy    /329

VIII.    Wolny czas – świętowanie – rekreacja – uczestnictwo w kulturze    /335

Między domem, warsztatem a świątynią    /335

W knajpie... przy kuflu piwa    /336

W przyjacielskim gronie... stowarzyszenia, kluby, związki     /343

Indywidualne i wspólnotowe formy rekreacji    /357

Zakończenie     /369

Abstract   /373

Bibliografia     /375

Indeks osób     /399

Indeks miejscowości    /408