Zaburzona epoka. Polska fotografia artystyczna w latach 1945–1955

Autor: Maciej Szymanowicz

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 490

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Seria: Seria Historia Sztuki Nr 40

Książka stanowi pionierską próbę analizy nierozpoznanego dotychczas epizodu w polskiej fotografii artystyczne: najważniejszych problemów warunkujących rozwój polskiej fotografii artystycznej w latach 1945-1955. Omówiono w niej tak istotne, a całkowicie nieprzebadane aspekty, jak: tworzenie nowego zaplecza instytucjonalnego i jego uwikłanie w centralnie planowaną politykę kulturalną; odrodzenie przedwojennych strategii artystycznych piktorializmu i awangardy oraz wskrzeszenie programu fotografii ojczystej, obejmującego dokumentację zniszczeń wojennych oraz Ziem Odzyskanych. Jednym z głównych wątków poruszanych problemów jest, dotąd nierozpoznana na gruncie historii polskiej fotografii, teoria i praktyka socrealizmu. Zamierzeniem autora było ukazanie tego okresu jako „zaburzoną” epokę, rozpiętą pomiędzy socrealizmem a piętnowanymi tendencjami formalistycznymi i naturalistycznymi. Książka jest propozycją odczytania socrealizmu jako pola napięć warunkowanego tradycją i historią polskiej fotografii, w którym powstawały dzieła odpowiadające zarówno oficjalnej tematyce, jak i tej, która wymykała się ówcześnie postulowanej partyjności sztuki. Drugim wiodącym tematem pracy jest rozpoznanie ówczesnego modelu życia fotograficznego, który był dyktowany ogólnopolskimi zjazdami fotografów oraz działalnością centralnie nadzorowanych organizacji fotograficznych. Książka wyjaśnia mechanizmy, które doprowadziły do restytucji powojennego życia fotograficznego, a bez poznania dynamiki przemian, które dokonały się w „pierwszej dziesięciolatce”, nie sposób w pełni zrozumieć historię tej dyscypliny w Polsce doby PRL-u. To wtedy bowiem kształtowały się nie tylko paradygmaty estetyczne, ale również instytucjonalne obowiązujące do przełomu politycznego w 1989 roku.

Spis treści: 

Wstęp /9

CZĘŚĆ PIERWSZA

Rozdział I. Organizacja życia fotograficznego w latach 1944-1949

1. Wprowadzenie /21 
2. Oczekiwania fotografów wobec władz, geneza postulatów /22 
3. Wydział Fotografii w Resorcie Kultury i Sztuki Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Lublinie /26 
4. Odrodzenie życia fotograficznego w latach 1945-1946 /28 
5. Działalność ośrodka poznańskiego w latach 1945-1949 /30
   5.1. Stowarzyszenie Miłośników Fotografii w Poznaniu /30
   5.2. Referat Fotografiki poznańskiego Urzędu Wojewódzkiego /40
6. Referat Fotografiki w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Początki planowej gospodarki fotografią i koncepcje związku twórczego fotografów /45
7. Powstanie Polskiego Towarzystwa Fotograficznego. Początek centralizacji życia fotograficznego /49
8. Działalność warszawskiego oddziału PTF. W stronę ideologizacji twórczości fotograficznej /49
9. Pozostałe aspekty i problemy organizacji życia fotograficznego w drugiej połowie lat 40. /61
10. Podsumowanie /65

1. Wprowadzenie /67
2. Fotografia ojczysta w latach trzydziestych /68
3. Dokumentacje zniszczeń wojennych /77
4. W kręgu instytucji, główni "aktorzy" i mecenasi dokumentacji Ziem Odzyskanych /92
   4.1. Akcje dokumentalne Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego na Ziemiach Odzyskanych /92
   4.2. Wydział Turystyki Ministerstwa Komunikacji - fotograficzno-krajoznawcze objazdy po Ziemiach Odzyskanych w latach 1947-1949 /95
   4.3. Znaczenie zdjęć Jana Bułhaka powstałych na zlecenie Ministerstwa Komunikacji i PTK /99
5. W kręgu Instytutu Zachodniego /106
6. Stowarzyszenia fotograficzne w akcji dokumentowania Ziem Odzyskanych /113
7. Zmierzch fotografii ojczystej /118
8. Testament Bułhaka - książka pt. "Fotografia ojczysta" /125
9. Znaczenie fotografii ojczystej w drugiej połowie lat 40. /128
10. Podsumowanie /129

Rozdział III. Estetyczny tygiel. Wielość postaw na salonach fotografii w II połowie lat 40. 

1. Wprowadzenie /131
2. Powrót piktorializmu /132
   2.1. Podstawy teoretyczne estetyki piktorialnej /132
   2.2. Styl Wańskiego /141
   2.3. Poznańskie sukcesy /145
   2.4. Ostatnie manifestacje powojennego piktorializmu /154
3. Epizod nowoczesny 1947-1949 /155
   3.1. Główne wydarzenia /155
   3.2. Zbigniew Dłubak i Fortunata Obrąpalska /156
   3.3. Wystawa "Nowoczesna fotografika polska w 1948 roku" /166
   3.4. Fotomontaże Aleksandra Krzywobłockiego /175
   3.5. Znaczenie wystąpienia "nowoczesnych" /178
4. Triumfujący piktorializm na wystawie "Praca robotnika i rolnika" /180
5. Podsumowanie /191

Rozdział IV. Wykuwanie socrealizmu - wystawa "Pokój zwycięża"

1. Wstęp /193
2. Koncepcja wystawy "Pokój zwycięża" /194
3. Nowa ikonografia - wykuwanie tematyki socrealistycznej /203
   3.1. Adaptacje /203
   3.2. Wspominając Wystawę Fotografiki Sowieckiej /211
   3.3. W stronę ikonografii produkcyjnej /216
   3.4. Potęga zestawów /219
4. Podsumowanie /227

CZĘŚĆ DRUGA

Rozdział I. Organizacja życia fotograficznego w latach 1950-1955

1. Wprowadzenie /231
2. Podstawy reorganizacji życia fotograficznego w latach 1950-1955 /232
3. Pomiędzy Poznaniem a Warszawą. Podstawowe linie napięć /235
   3.1. Instytucjonalno-ideologiczne uwarunkowania konfliktu /235
   3.2. Krytyka "wstecznictwa" Zarządu Głównego PTF /237
   3.3. Sąd nad poznańskimi działaczami /239
   3.4. Spór o "Świat Fotografii" /243
   3.5. Walka o przewodnictwo w Zarządzie Głównym PTF /245
   3.6. Kto jest fotografikiem? /247
   3.7. Zmiany w "fotograficznych" strukturach MKiS w świetle procedów centralizacyjnych /247
4. Kształtowanie struktur i oblicza ideowego Związku w latach 1950-1955 /250
   4.1. Początki doktryny /251
   4.2. Stabilizacja doktryny /255
   4.3. Eskalacja doktryny /260
   4.4. Upadek doktryny /264
5. Narzędzia dyscypliny ideologicznej w ZPAF /266
   5.1. Nowy statut i struktury ZPAF /266
   5.2. Komisja Artystyczna ZPAF w latach 1952-1954 /268
   5.3. Zespoły Twórcze /270
6. Polskie Towarzystwo Fotograficzne /274
   6.1. Podstawy ideowe Polskiego Towarzystwa Fotograficznego w latach 1950-1955 /274
   6.2. Początki wdrażania nowego "programu" w latach 1950-1951 /279
   6.3. Pomiędzy zjazdem wrocławskim a krakowskim, początki umasowienia fotografii amatorskiej /283
   6.4. Rewolucja w praktyce PTF po zjeździe krakowskim /290
   6.5. Krach systemu /296
7. Muzeum Fotografiki - krótka historia niezrealizowanego projektu /299
8. Podsumowanie /302

1. Wprowadzenie /304
2. Prawodawcy fotograficznego socrealizmu /305
3. Czerwiec 1952 roku - cezura Walnego Zjazdu PZF /307
4. Socrealizm i historia fotografii /309
   4.1. Podstawy nowego sposobu interpretacji dziejów fotografii /309
   4.2. W walce o marksistowską wersję historii fotografii - tezy Tadeusza Cypriana z referatu zjazdowego w 1952 roku /314
   4.3. Tradycja odrzucona /316
   4.4. Tradycja zaanektowana /319
   4.5. Tradycja pominięta /326
   4.6. Historia fotografii historią środków produkcji /333
5. W walce o ideowe oblicze polskiej fotografii artystycznej - tezy Zbigniewa Pękosławskiego i Adama Johanna z referatów zjazdowych w 1952 roku /336
6. Jak zrobić zdjęcie socrealistyczne? /339
   6.1. Podstawy. Walka o fotografię socrealistyczną w ZSRR /340
   6.2. Spory o teorię obrazu socrealistycznego w Polsce w latach 1950-1952 /346
7. Wystawy - praktyczna realizacja postulatów realizmu socjalistycznego /355
   7.1. II Ogólnopolska Wystawa Fotografiki /356
   7.2. Wystawa "Realizm socjalistyczny w fotografii" /367
8. Podsumowanie /377

1. Wprowadzenie /380
2. Czym jest schematyzm? /381
3. Zagadnienie schematyzmu w świetle II Zjazdu PZPR /383
4. Dyskusja w trakcie II Narady Twórczej członków ZPAF w dniu 16 maja 1954 roku w Warszawie /386
5. Przeniesienie dyskusji na łamy "Fotografii" /390
6. Fotoreportaż "artystyczny:" versus fotografia prasowa /394
7. Rok 1955 /397
8. Recepcja V Ogólnopolskiej Wystawy Fotografiki /404
9. Alfred Ligocki i ostatnia próba restytucji realizmu socjalistycznego /410
10. Podsumowanie /414

1. Wprowadzenie /419
2. W poznańskiej delegaturze ZPAF /421
3. W poznańskim oddziale PTF /432
   3.1. Sekcja Artystyczna - podstawy działania /434
   3.2. Wybrane realizacje /442
   3.3. Fotografia przyrodnicza /448
4. Podsumowanie /454