Z sołtysem i wójtem przez wieki. Opowieść o dziejach urzędu sołtysa i wójta w Polsce

Autor: Jan Hebda

Rok wydania: 2016

Liczba stron: 670

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Nowe spojrzenie na ponadtysiącletnie dzieje wsi leżących w granicach obecnej Polski, niezależnie od zmiennej historycznie przynależności wielu wchodzących dzisiaj w jej skład dzielnic, prezentuje książka Jana Hebdy pt. „Z sołtysem i wójtem przez wieki. Opowieść o dziejach urzędu sołtysa i wójta w Polsce”.

Autor opracowania, adresując go nie tylko do świata sołecko-wójtowskiego, lecz także i ogółu zainteresowanych problemami wsi i chłopów, barwnie i w atrakcyjnej językowo formie, prezentuje frapujące niekiedy spojrzenie na dzieje wsi przez pryzmat sołtysów i wójtów. Książka obejmuje okres od powstania państwa polskiego do czasów najnowszych. W oryginalnej formie przywołuje przeszłość liderów wiejskich społeczności – sołtysów i wójtów. Osiem wieków temu pojawiła się instytucja sołtysa i od tego momentu urząd ten stał się jednym z najbardziej charakterystycznych składników zorganizowanego życia osiadłych społeczności wiejskich. W tym samym czasie na ziemiach dzielnicowej Polski pojawiła się również instytucja wójta, będąca jednak wówczas głównym elementem społeczno-ustrojowej struktury miasta. W ciągu XV w. urząd wójta zaczął przenikać na wieś, by w stuleciu następnym już tylko w tym środowisku się zadomowić. Sołtys od XIII w. i wójt od przełomu XV i XVI w. w powszechnej świadomości utrwalili się jako liderzy wiejskich społeczności.

Autor wykorzystał szeroko literaturę przedmiotu, wydawnictwa źródłowe, monografie i syntezy, artykuły, pamiętniki, prasę itp. Sięgnął również do spisanych przez siebie relacji, własnych wspomnień, a także do literatury pięknej. W kilku przypadkach wykorzystał dorobek filmowców i Archiwum Polskiego Radia. W licznych miejscach wzbogacił tekst ciekawostkami i anegdotkami.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa  /9

Wstęp   /11

I. Zanim pojawił się sołtys   /25

II. Sołtys wchodzi na arenę, złoty wiek sołtysa  /47

1. Narodziny urzędu sołtysa i jego rola w życiu wsi   /51

2. Organizacja i codzienne życie mieszkańców wsi sołeckiej  /76

3. Skromne początki samorządu wiejskiego  /96

II. I sołtysi, i wójtowie   /103

1. Przemiany w życiu wsi: od czynszu do folwarku i pańszczyzny   /107

2. Sołtysi i wójtowie we wsi folwarczno-pańszczyźnianej  /139

3. Blaski i cienie samorządu wsi folwarczno-pańszczyźnianej  /151

4. A tu i ówdzie inaczej   /164

5. Bohaterowie i ofiary  /172

6. Pierwsze próby reform, epizod kościuszkowski   /192

IV. Od I rozbioru do kongresu wiedeńskiego  /205

1. Austriackie porządki w Galicji   /206

2. Sytuacja wsi polskiej w państwie pruskim  /216

3. Czasy Księstwa Warszawskiego   /225

V. Od kongresu wiedeńskiego do uwłaszczenia chłopów   /235

1. Procesy regulacyjne na ziemiach polskich w granicach Prus  /236

2. Regulacja w Rzeczypospolitej Krakowskiej  /247

3. Rabacja, Jakub Szela, Wiosna Ludów i uwłaszczanie chłopów w Galicji   /251

4. Królestwo Polskie, czyli ostatni uwłaszczony chłop w Europie  /268

VI. Sołtysi i wójtowie autonomiczno-samorządowej wsi pod zaborami  /289

1. Autonomiczno-samorządowa jednostkowa gmina galicyjska  /291

2. Pruska samorządowa gmina jednostkowa   /307

3. Samorządowa gmina zbiorowa w Królestwie Polskim  /319

VII. Polityczne i społeczno-gospodarcze życie uwłaszczonej wsi polskiej pod zaborami (1848-1914)  /339

1. Polityczna i społeczno-gospodarcza działalność chłopów polskich w Prusach i II Rzeszy   /340

2. Chłopi i wieś w politycznym i społeczno-gospodarczym życiu autonomicznej Galicji oraz konstytucyjnych Austro-Węgier   /352

3. Ruszyło się i Królestwo   /373

VIII. W latach Wielkiej Wojny   /393

IX. Czasy II Rzeczypospolitej   /407

1. Spadek po zaborach i tymczasowe regulacje samorządowego życia wsi   /409

2. Sołtysi i wójtowie w świetle ustawy o ustroju samorządu gminnego z 1933 r.  /427

3. Formy i przejawy politycznej i społeczno-gospodarczej aktywności wsi w II RP   /440

X. Lata wojny i okuoacji   /469

1. Ogólna charakterystyka życia wsi polskiej pod okupacją   /471

2. Sołtysi i wójtowie na ziemiach polskich w granicach III Rzeszy   /481

3. Sołtysi i wójtowie w Generalnej Guberni   /488

XI. Od samorządu gminnego do jego stalinowskiej atrapy   /501

1. Lata nadziei, lata rozczarowań   /503

2. Bardzo smutne lata   /525

XII. Chłopi i wieś w postalinowskiej PRL   /541

1. Raz zielone, raz czerwone  /543

2. Powoli w stronę samorządu  /566

XIII. Wraca stare, rodzi się i rozwija nowe  /583

Zakończenie  /599

Wykaz skrótów   /607

Wykaz źródeł i literatury  /613

Indeks nazwisk  /631

Skorowidz miejscowości i nazw etniczno-geograficzno-historycznych  /651