Wywiad PRL a Watykan 1962–1978

Autor: Władysław Bułhak

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 840

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,5 cm

Czy w latach pontyfikatów papieży Jana XXIII i Pawła VI wywiadowi PRL udało się skutecznie spenetrować struktury Stolicy Apostolskiej? Czy jako narzędzie tej infiltracji udało się podstępnie wykorzystać przedstawicieli polskiego Kościoła? Czy w Moskwie i w Warszawie prawidłowo rozumiano założenia watykańskiej polityki wschodniej? Czy zdołano przewidzieć wybór Jana Pawła II i skutki tego wydarzenia dla Polski i świata?

Władysław Bułhak próbuje odpowiedzieć na powyższe pytania. W książce porusza zagadnienie pracy z różnymi kategoriami osobowych źródeł informacji, problematykę inspiracji i dezinformacji, sprawę kooperacji multilateralnej i bilateralnej w ramach ponadnarodowych wspólnot wywiadowczych, wreszcie opisuje działalność analityczno-informacyjną i prognostyczno-ostrzegawczą. Zajmuje się też metodami zarządzania i polityką kadrową w wywiadzie MSW. Zastanawia się, jaki wpływ na aktywność operacyjną i skuteczność pracy informacyjnej tej służby miały przyjęte rozwiązania organizacyjne, praktyki działania, wreszcie poziom merytoryczny kadr.

Kluczowy element rozważań stanowi szczegółowa analiza skuteczności "metody agenturalnej", uznawanej za specjalność służb zbudowanych na wzorcach sowieckich. Autor bazuje na mikroanalitycznych studiach przypadku odnoszących się do kilkudziesięciu osobowych źródeł informacji wykorzystywanych przez wywiad MSW. Próbuje też ocenić kompetencje analityków tej służby, stykających się na szeroką skalę z działaniami inspiracyjnymi i dezinformacją ze strony zachodnich służb specjalnych. Porusza także zagadnienie prognostycznej roli wywiadu MSW na przykładzie jego wyobrażeń i analiz odnoszących się do kariery kard. Karola Wojtyły.

Wnioski z przeprowadzonych badań mogą być przydatne dla analogicznych służb w świecie współczesnym.

(opis wydawcy)

Spis treści:

I. Działania Departamentu I MSW (wywiadu) na tzw. kierunku watykańskim – wprowadzenie do tematu /9

Wybór tematu pracy a badania nad wywiadem w systemie nauk o bezpieczeństwie  /9

Metodologia badań nad wywiadem i problem specyfiki wywiadów typu sowieckiego  /14

Temat pracy, chronologia, struktura wywodu i pytania badawcze  /23

Literatura przedmiotu i baza archiwalna  /30

Rodzaje osobowych źródeł informacji wywiadu MSW i problem „zawyżania kategorii operacyjnej”  /36

Ilościowa metoda rekonstrukcji podstawowej sieci źródeł informacji wywiadu MSW w Watykanie  /44

Uwagi formalne i terminologiczne  /50

Podziękowania  /54

II. Zadania, ewolucja rozwiązań organizacyjnych, zarządzanie pracą operacyjną i polityka kadrowa wywiadu MSW (przypadek rozpracowania Stolicy Apostolskiej)  /58

Zadania wywiadu MSW w ramach rozpracowania obiektowego kryptonim „Morbo”  /58

Wydział IV/VI/III („romański”, „natowsko-watykański”)   /68

Kody identyfikujące komórki wywiadu zajmujące się problematyką watykańską  /72

Współpraca wywiadu MSW (Departamentu I) z pionem „kościelnym” (Departamentem IV)  /74

Rzymska rezydentura „Baszta” w systemie organizacyjnym wywiadu MSW  /77

Zarządzanie zasobami ludzkimi w wywiadzie MSW na przykładzie obsady Wydziału VI i rezydentury w Rzymie  /97

III. Sytuacja wywiadowcza w Rzymie   /148

Bezpieczeństwo informacji w Stolicy Apostolskiej  /148

Włoskie służby specjalne (SIFAR/SID) i tzw. sytuacja wywiadowcza w Rzymie z perspektywy służb wywiadowczych PRL  /155

Wyobrażenia na temat włoskich służb specjalnych w wywiadzie MSW  /173

IV. Funkcjonowanie wspólnoty wywiadowczej państw bloku sowieckiego w działaniach skierowanych przeciwko Kościołowi i Stolicy Apostolskiej  /185

Problematyka watykańska we współpracy wywiadów MSW PRL i KGB /185

Problematyka watykańska we współpracy wywiadów MSW PRL i MSW WRL  /205

V. Watykańska Ostpolitik jako doktryna polityczna i przedmiot analizy wywiadowczej  /213

Spór o watykańską Ostpolitik  /213

„Krucjata bez wojny” Piusa XII i geneza polityki wschodniej Stolicy Apostolskiej   /215

Jan XXIII i początki nowej polityki wschodniej Stolicy Apostolskiej  /222

Dwutorowy charakter (dualizm) polityki wschodniej Stolicy Apostolskiej  /226

Paweł VI i dojrzała koncepcja watykańskiej Ostpolitik  /232

Watykańska Ostpolitik w oczach analityków BND  /236

Polskie wątki w polityce wschodniej Stolicy Apostolskiej  /239

Kardynał Stefan Wyszyński jako prekursor, realizator i krytyk watykańskiej Ostpolitik  /242

Stolica Apostolska wobec miejsca Polski w Europie i problemu organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych  /247

Polski Kościół i koncepcje geopolityczne kard. Wyszyńskiego z perspektywy niemieckiej  /250

Polityka wschodnia Watykanu w ocenie analityków wywiadu MSW /255

Wpływ poglądów własnych informatorów na sposób widzenia świata przez wywiad na przykładzie red. Ignacego Krasickiego „Witolda” /265

VI. Dziennikarze zagraniczni jako źródła rezydentury „Baszta”  /274

Międzynarodowe kręgi dziennikarskie w Rzymie jako źródło informacji wywiadowczych  /274

Przypadek Antonia Jerkova „Alessandra” vel „Dity” i sprawa pozyskiwania stenogramów z audiencji papieskich   /275

Przypadek Carla Falconiego „Literata” /342

Przypadek Ryszarda Landaua „Ludwika”  /352

Przypadek Renata Mateo Pistonego „Stefana”  /353

Przypadek Gottfrieda Kusena „Curiosa”   /356

Przypadek Hansajakoba Stehlego „Rudiego”  /367

VII. Dziennikarze krajowi jako źródła rezydentury „Baszta”  /372

Uwagi ogólne /372

Przypadek Ignacego Krasickiego „Witolda”  /374

Przypadek Zdzisława Morawskiego „Karola” vel „Morsa” /436

Przypadek Kazimierza Morawskiego „Mariusza”  /437

Przypadek Dominika Horodyńskiego „Grandioso”  /438

VIII. Relacje polskich duchownych z wywiadem MSW  /442

Polscy księża jako źródła osobowe wywiadu MSW i kwestia agentury perspektywicznej  /442

„Lista Chabrosa” i inni ważniejsi duchowni współpracujący z wywiadem MSW  /445

Przypadek kard. Bolesława Filipiaka „Julka”   /467

Przypadek ks. Bolesława Wyszyńskiego „Nihila”  /485

Przypadek ks. Bogumiła Lewandowskiego „Miłego” /502

Przypadek o. Józefa Penkowskiego SVD „Konrada”   /511

Porównanie przypadków „Julka”, „Nihila”, „Miłego” i „Konrada” /522

IX. Operacje wywiadu nielegalnego przeciwko Kościołowi i Stolicy

Apostolskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524

Metoda „nielegalna” w działaniach wywiadu MSW na kierunku watykańskim  /524

Przypadek Lucjana Olecha „Adlera”  /527

Przypadek Andrzeja Madejczyka „Karola”, „Madery”, „Lakara” /528

Przypadek Joachima Groenwalda „Adalberta”  /615

Przypadek Tomasza Turowskiego „Orsoma”, „Rittera”  /637

X. Inspiracja, dezinformacja, „przedsięwzięcia aktywne” – próba rekonstrukcji analogicznych działań wywiadu MSW na kierunku watykańskim  /652

Dezinformacja i inspiracja jako forma działań wywiadu i dyplomacji  /652

Inspiracja i dezinformacja w wywiadzie MSW – ewolucja struktur i zadań /658

Działania inspiracyjne wywiadu MSW w epoce Vaticanum II  /669

Carlo Falconi, „Milczenie Piusa XII” i wywiad MSW  /684

XI. Prognostyczna rola wywiadu i przypadek kariery Karola Wojtyły /688

Informacje wyprzedzające w pracy wywiadu zagranicznego  /688

Prymas Wyszyński jako punkt odniesienia w obrazie osoby i polityki kard. Wojtyły /690

Obsada krakowskiej metropolii i sprawa „kapelusza kardynalskiego” dla Polski  /698

Karol Wojtyła w okresie Vaticanum II i czasach posoborowych  /707

Karol Wojtyła wobec różnych aspektów polityki wschodniej Watykanu  /719

Ostatnie lata pontyfikatu Pawła VI i posługi prymasa Wyszyńskiego  /724

Wokół historycznego konklawe  /732

XII. Działalność Departamentu I MSW na kierunku watykańskim i systemowe problemy wywiadu zagranicznego. Wnioski dla współczesnych służb specjalnych  /740

Wywiad i kontrwywiad – wczoraj i dziś /740

Model kontynuacyjny versus „opcja zerowa”. Doświadczenia polskie, włoskie i zachodnioniemieckie  /743

Systemowe problemy wywiadu zagranicznego na przykładzie działań wywiadu MSW na kierunku watykańskim /748

Końcowe wnioski i konkluzje  /756

Summary /759

Wykaz skrótów  /767

Bibliografia  /776

Nota o autorze  /805

Indeks osób  /806