Wschodniopruskość. Tożsamość regionalna i narodowa w kulturze polityczej Niemiec

Autor: Robert Traba

Rok wydania: 2005

Liczba stron: 471

Okładka: miękka

Format: 17,5 x 24,5 cm

Prace Komisji Historycznej T. 64

Uwaga - drobne zagięcia okładki, przybrudzony grzbiet

Książka przedstawia mentalne procesy kształtowania tożsamości regionalnej i narodowej na peryferiach państwa pruskiego. Za przedmiot swych badań autor wybrał Prusy Wschodnie w latach 1914-1933, a więc w okresie przełomowym dla ich egzystencji. Wówczas miała miejsce kilkumiesięczna, rosyjska okupacja prowincji, plebiscyty 1920 r., wreszcie odłączenie od reszty państwa niemieckiego i spektakularna dominacja narodowych socjalistów. Jak wydarzenia te oddziaływały na społeczność wschodniopruską? Jak kreowały jej postawy wobec narodu/państwa niemieckiego, wobec Polski i mniejszości narodowych?

Dzięki dystansowi wobec "narodowych emocji" i nowatorskiemu podejściu do tematu, autor udanie analizuje tożsamość mieszkańców polsko-niemieckiego pogranicza, korzystając nie tylko ze źródeł archiwalnych, prasy, ale też z dorobki literatury i materiału ikonograficznego. Temat studium w sposób naturalny wpisuje się w katalog najważniejszych dyskusji na temat tożsamości Niemców i Polaków.

Spis treści:

Podziękowania /7

1. Wprowadzenie  /9

1.1. Stan badań i źródła  /10

1.2. Inspiracje i założenia metodologiczne  /14

1.3. Struktura książki  /21

2. Część I. Rzeczywistość społeczna: zbiorowi aktorzy życia publicznego w Prusach Wschodnich  /27

2.1. Ramy polityczne budowania regionalnej i narodowej tożsamości  /27

2.1.1. Wojna  /27

2.1.2. Państwo  /33

2.1.3. Ruchy polityczne  /47

2.1.4. Kościoły  /54

2.2. Organizatorzy zbiorowej tożsamości: portret organizacji społecznych  /61

2.2.1. Eksplozja społeczna 1914/1915 i 1918-1920  /61

2.2.2. Unsere Heimat - ruch w obronie "naszej ziemi ojczystej"  /64

2.2.3. Instytucje oświatowe i organizacje młodzieżowe  /94

2.2.4. Organizacje paramilitarne i kombatanckie  /113

3. Część II. Rzeczywistość wyobrażona: w poszukiwaniu istoty "wschodniopruskości"  /121

3.1. Ziemia ojczysta (Heimat) - naród (Volk)  /122

3.1.1. Konstrukcja pojęć  /122

3.1.2. Interpretacje intelektualno-filozoficzne  /126

3.1.3. Interpretacje literackie  /138

3.1.4. Interpretacje edukacyjne  /155

3.1.5. "Inni"? Socjaldemokraci, Polacy, Litwini. Próba porównania  /166

3.2. Bollwerk - przedmurze (anty-)cywilizacji/bastion niemieckości na Wschodzie  /180

3.2.1. Konstrukcja pojęcia  /180

3.2.2. Interpretacje intelektualno-filozoficzne  /196

3.2.3. Interpretacje edukacyjne  /206

3.2.4. Interpretacje: krajobraz i tożsamość zbiorowa  /218

3.2.5. Płeć i "wschodniopruskość". Próba podsumowania  /236

3.3. Wojna - wróg  /244

3.3.1. Konstrukcja pojęć  /244

3.3.2. Interpretacje: historia przeżywania (pamiętniki, wspomnienia)  /249

3.3.3. Interpretacje: edukacja i literatura piękna  /257

3.3.4. Interpretacje: krajobraz kulturowy i ideowe zasady jego kształtowania  /264

3.3.5. Interpretacje: "wróg" - zmiana paradygmatu  /276

4. Część III. Społeczna inscenizacja "wschodniopruskości" i narodowej jedności  /287

4.1. Symbole i rytuały polityczne (1): polityczny kult poległych na polu chwały  /287

4.1.1. Heldenhaine: inscenizacja "bohaterskiej śmierci za Ojczyznę"  /288

4.1.2. "Wschodniopruskość" mogił wojennych  /293

4.1.3. Ceremoniał żałobny   /300

4.2. Symbole i rytuały polityczne (2): w hołdzie bohaterom bitwy pod Tannenbergiem i marszałkowi Hindenburgowi  /310

4.2.1. Tannenberg: pierwsze próby kreowania nowego symbolu narodowego  /311

4.2.2. Hindenburg: kult "Męża Opatrznościowego" niemieckiego Wschodu  /316

4.2.3. Tannenberg - Nationalenkmal: sakralizacja zwycięstwa i bohaterstwa /321

4.2.4. "Die Jugend voran!" /"Młodzież naprzód": kult tężyzny fizycznej w służbie narodu  /354

4.2.5. Alternatywa? Narodowi socjaliści i socjaldemokraci  /354

4.3. Symbole i rytuały polityczne (3): plebiscyty jako wschodniopruskie spełnienie idei "jedności z Macierzą"  /361

4.3.1. Kreowanie ceremoniału plebiscytu  /361

4.3.2. Apogeum: rok 1925 i 1930  /371

4.3.3. Utrwalanie wartości  /381

5. Zamiast zakończenia: kontynuacja i zmiana. "Wschodniopruskość" w systemie totalitarnej III Rzeszy  /387

Bibliografia  /399

Zusammenfassung  /431

Inhaltsverzeichnis  /437

Konkordancja historycznych nazw instytucji, organizacji i stowarzyszeń  /439

Źródła ilustracji  /451

Indeks  /453