Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach (1946-1955). Organizacja i funkcjonowanie

Autor: Marta Paszek

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 427

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z zatarciami, brzegi stron nieznacznie zabrudzone

Jednym z elementów totalitaryzacji Polski po II wojnie światowej było dostosowywanie prawa i sądownictwa do celów władzy komunistycznej. Przy zachowaniu pozorów legalności władzy i ciągłości prawa, opierając się na wzorcach sowieckich, powoływano nowe sądy i organy quasi-sądowe. Ich zadaniem była likwidacja przeciwników nowego ustroju. Szczególną rolę w budowanym systemie represji odegrały wojskowe sądy rejonowe, obejmujące swoją właściwością obszar województwa. Powołano je rozkazem organizacyjnym nr 023 z 20 stycznia 1946 r. wydanym przez ministra obrony narodowej marszałka Michała Żymierskiego.

Wojskowe sądy rejonowe były sądami specjalnymi wyznaczonymi do orzekania w sprawach funkcjonariuszy bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej, Straży Więziennej, żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (oraz Wojsk Ochrony Pogranicza od 1949 r.). Największą i ponurą sławę uzyskały jednak dzięki orzekaniu w sprawach osób cywilnych oskarżonych o popełnienie przestępstw politycznych. Osoby cywilne stanowiły około 70% wszystkich skazanych. Za działalność przeciwko nowemu ustrojowi wojskowe sądy rejonowe szafowały karą śmierci, stając się bezwzględnym narzędziem terroru w rękach władzy komunistycznej pierwszych lat Polski Ludowej

Dotychczas na siedemnaście istniejących w latach 1946–1955 wojskowych sądów rejonowych, opracowań monograficznych doczekały się WSR w Olsztynie, w Opolu, w Krakowie, w Łodzi, w Poznaniu, w Szczecinie oraz w Gdańsku Dostrzegając istotną lukę badawczą, autorka postanowiła ją wypełnić i podjąć badania nad organizacją, funkcjonowaniem oraz obsadą personalną WSR w Katowicach. Tematem pracy jest Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach w całym okresie jego działalności, tj. w latach 1946–1955.

Głównym celem podjętych badań była rekonstrukcja i naukowe opisanie struktury, obsady personalnej i funkcjonowania Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z uwzględnieniem analizy jego orzecznictwa. Zostały również postawione następujące pytania: jakie zadania miał sąd? Jaki był stopień niezależności sądu? W jaki sposób dokonywano doboru sędziów? Jak przebiegała ścieżka zawodowa sędziów? Ich awanse? Czy przestrzegano zasady niezawisłości sędziowskiej?

Spis treści:

Wstęp   /9

1. Zagadnienia ogólne   /25

1.1. Sądy wojskowe w latach 1943-1955. Struktury    /25

1.2. Powołanie wojskowych sądów rejonowych   /35

1.3. Podstawy (bez)prawne utworzenia wojskowych sądów rejonowych   /40

1.4. Zadania wojskowych sądów rejonowych   /46

2. Organizacja Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach  /51

2.1. Powstanie, administracja, obsługa kancelaryjna Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach  /51

2.2. Podsądność i właściwość Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach   /59

2.3 Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach jako jednostka wojskowa  /65

2.4. Nadzór Departamentu Służb Sprawiedliwości MON i Zarządu Sądownictwa Wojskowego   /92

3. Sędziowie  Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach  /107

3.1. Obsada personalna  /107

3.2. Dobór kadr  /112

3.3. Wykształcenie  /123

3.4. Doświadczenie zawodowe  /134

3.5. Miejsce pochodzenia  /137

3.6. Pochodzenie społeczne  /139

3.7. Wiek  /141

3.8. Narodowość   /143

3.9. Obywatelstwo  /147

3.10. Awanse wojskowe  /149

3.11. Rotacja kadry    /152

3.12. Przynależność partyjna i organizacyjna  /155

3.13. Zagadnienie niezawisłości sędziowskiej a apolityczność sędziów  /161

3.14. Szkolenia  /173

3.15. Losy zawodowe sędziów po rozformowaniu sądu  /181

3.16. Próba wyjaśnienia motywacji sędziów   /183

4. Relacje Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach z Wojskową Prokuraturą Rejonową, PPR/PZPR, Wojewódzkim Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego, Informacją Wojskową   /191

4.1. Współpraca z Wojskową Prokuraturą Rejonową w Katowicach   /191

4.2.  PPR/PZPR wobec Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach   /200

4.3. Relacje między Wojskowym Sądem Rejonowym w Katowicach a Wojewódzkim Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach   /207

4.4. Inwigilacja sędziów  Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach przez Informację Wojskową   /221

5, Postępowania przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Katowicach   .237

5.1. Orzecznictwo Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach w liczbach  /237

5.2. Obsada składu orzekającego Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach  /247

5.3. Rozprawy pokazowe przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Katowicach  /253

5.4. Zachowanie sędziów Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach podczas rozpraw   /261

5.5. Język wyroków Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach  /265

5.6. Działalność orzecznicza sędziów Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach w ocenie przełożonych  /268

5.7. Udział obrońców przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Katowicach   /286

5.8. Ułaskawienia  /299

5.9. Likwidacja Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach  /305

6. Odpowiedzialność sędziów Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach za zbrodnie sądowe  /311

Zakończenie  /335

Aneks - Obsada personalna WSR w Katowicach  /337

Aneks - Biogramy sędziów WSR w Katowicach  /341

Wykaz skrótów   /373

Bibliografia  /377

Nota bibliograficzna  /411

Wykaz osób  /413

Wykaz miejscowości  /425