Wojna po wojnie. Antysowieckie podziemia w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1953

Autorzy: Grzegorz Motyka, Rafał Wnuk, Tomasz Stryjek, Adam F. Baran

Rok wydania: 2012

Liczba stron: 666

Okładka: twarda

Format: 15,0 cm x 21,5 cm

Dla tysięcy mieszkańców Europy Środkowo-Wschodniej zwycięstwa Armii Czerwonej w 1944 r. nie oznaczały oswobodzenia, lecz nową niewolę. Represje, które towarzyszyły procesowi wprowadzania komunizmu, sprawiały, że wiele osób uznawało, iż nastąpiła zamiana jednej okupacji na drugą. Skutkiem tego przeświadczenia było powstawanie wielu organizacji podziemnych, których celem była walka z sowietyzacją.

Publikacja stanowi rezultat szerokich kwerend w archiwach Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi, Ukrainy i Rosji. Jest kompendium wiedzy o dramatycznym okresie w dziejach narodów sąsiadujących z Polską lub położonych w jej bezpośredniej bliskości.

Spis treści:

Grzegorz Motyka, Rafał Wnuk, Tomasz Stryjek, Adam F. Baran - Wstęp  /9

Rafał Wnuk - Antysowieckie podziemie estońskie, łotewskie, litewskie, ukraińskie, białoruskie i polskie. Zarys dziejów i próba porównania   /14

Kilka słów wprowadzenia   /14

Podziemie estońskie   /16

Podziemie łotewskie /34

Podziemie litewskie   /56

Podziemie ukraińskie (Grzegorz Motyka)   /95

Podziemie białoruskie   /116

Polskie podziemie na ziemiach wschodnich II RP   /132

Podziemie niepodległościowe w Polsce 1944–1953. Zarys problemu   /156

Próba porównania   /169

Grzegorz Motyka - Zwalczanie podziemia antykomunistycznego przez władze sowieckie – podobieństwa i różnice sytuacji w poszczególnych republikach związkowych  /178

„Bandytyzm” w ZSRS 183 Struktury zwalczania podziemia   /187

Okres pierwszy. „Wszystko dla frontu, wszystko dla zwycięstwa!” /193

• Działania aparatu partyjnego   /193
• Kierownictwo republikańskich partii komunistycznych a walka z podziemiem   /201
• Działania antypartyzanckie NKWD-NKGB   /205
• Istriebitielnyje bataliony   /216
• Działania sowieckich organów bezpieczeństwa na przykładzie sytuacji na Ukrainie Zachodniej   /225
• Łamanie „socjalistycznej praworządności”  /229

Okres drugi. 1945–1947   /235

• Sowietyzacja   /235
• Działania WW i organów bezpieczeństwa   /240
• „Istriebki” /247
• Wysiedlenia   /256
• Działania sowieckich organów bezpieczeństwa   /258
• Akcje przeciwpartyzanckie na przełomie 1946 i 1947 r.  /261

Okres trzeci. 1947–1953   /265

• Deportacje i kolektywizacja rolnictwa   /265
• Sprawa estońska   /279
• Walka z partyzantką  /283

Okres czwarty. Śmierć Stalina i odwilż  /288

Próba podsumowania  /292

Adam F. Baran - Młodzieżowa konspiracja antysowiecka. Porównanie antykomunistycznych konspiracyjnych organizacji i grup młodzieżowych w Polsce i na terenie ZSRS w latach 1944–1953   /295

Młodzieżowa konspiracja niepodległościowa w Polsce  /303

• Sytuacja młodzieży w powojennej Polsce do 1953 r.   /303
• Antykomunistyczna konspiracja młodzieży w Polsce w świetle najnowszych badań   /310
• Od koncesjonowanego ZHP do drugiej konspiracji harcerskiej   /317

Młodzieżowa konspiracja antysowiecka na terenie ZSRS 326

• Litwa   /326
• Estonia  /346
• Łotwa   /355
• Zachodnia BSRS (Białoruś Zachodnia) 368
• Zachodnia USRS (Ukraina Zachodnia) 386

Podsumowanie  /404

Tomasz Stryjek -  Wojna po wojnie raz jeszcze. II wojna światowa i powojenne podziemie antysowieckie we współczesnej polityce wobec pamięci i w historiografii Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi i Ukrainy 410

Wstęp   /410

• Pamięć o wydarzeniach lat 1939–1953 we współczesnej Europie   /410
• Pytania i problemy badawcze  /413
• Wojenne losy powojennych partyzantów   /417
• Modele państwowej polityki wobec pamięci  /419
• Polityka Rosji wobec pamięci i „wojna po wojnie” 2005–2010   /423

Litwa – wobec pamięci o dwu walkach o niepodległość: 1941 i 1949 r.  /429

• Pamięć Litwinów i pamięć obywateli Litwy   /430
• Litewska scena polityczna i „strażnicy pamięci”   /432
• Spory o pamięć czasów sowieckich w pierwszej dekadzie niepodległości   /436
• Litewsko-polski konflikt pamięci o Armię Krajową   /442
• Wydarzenia okresu 1940–1949 w uchwałach Seimasu z lat 1999–2000   /446
• LGGRTC i mit walki podziemia antysowieckiego   /456
• Prezydencka komisja historyków i zmagania z pamięcią okupacji niemieckiej   /461
• W okowach polityki wobec pamięci   /470

Łotwa – wobec dwu wyzwań dla pamięci narodowej: Europy i Rosji   /474

• Narodowości i „strażnicy pamięci” o wydarzeniach 1940–1953  /475
• Spory o koncepcję państwa i źródła konfliktu pamięci  /482
• Partie polityczne i kalendarze świąt głównych wspólnot pamięci  /486
• Kryzys roku 1998 i korekta restauracjonizmu  /492
• Prezydencka komisja historyków o rządach ZSRS na Łotwie   /497
• Prezydencka komisja historyków o wydarzeniach 1941–1944 na Łotwie   /501
• Łotwa wobec Europy i Rosji   /509

Estonia – wobec ambiwalencji swego położenia na „pograniczu” Europy   /511

• Narodowości i „strażnicy pamięci” o wydarzeniach 1940–1953   /513
• Spory o koncepcję państwa i estońska scena polityczna   /518
• Narracja tradycyjno-narodowa: Mart Laar   /524
• Narracja oficjalna: raporty komisji prezydenckiej   /533
• Narracja krytyczna   /537
• „Wojna o pomniki” w Estonii 2003–2007   /540
• Estończycy, Rosjanie i wschodnia granica Europy   /545

Białoruś – wobec wyboru jednej z dwu narracji o historii narodowej   /546

• Władza i opozycja – dwie koncepcje dziejów narodowych   /551
• Walka przeciwko ZSRS w narracji nurtu alternatywnego w historiografii niezależnej   /560
• Walka z ZSRS po 1944 r. w historiografii oficjalnej i w innych nurtach historiografii niezależnej 566
• Współczesne obrazy Polaków i Żydów na Białorusi 1939–1953   /570

Ukraina – wobec integracji dwu pamięci o przeszłości jednego narodu   /574

• Scena polityczna i organizacje „strażników pamięci”   /578
• Kalendarz świąt państwowych i dni pamięci 2005–2010: kontynuacja i zmiany   /584
• Ukraina jako ofiara ZSRS w polityce Juszczenki   /590
• Ukraina jako bohater oporu antysowieckiego w polityce Juszczenki   /598
• Zmiany w polityce wobec pamięci od 2010 r.   /606
• Ukraina – Europa Środkowa – Unia Europejska   /611

Zarys podsumowania   /614

Wykaz skrótów   /617

Summary   /626

Indeks osobowy   /637

Indeks nazw geograficznych   /659