Wojewoda Adolf hr. Bniński 1884-1942

Pod redakcją: Sylwestra Dworakowskiego

Rok wydania: 1997

Liczba stron: 52

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Adolf Rafał Jan Bniński, ps. „Białoń” (ur. 21 sierpnia 1884 w Kosowie, zm. 8 lipca 1942 pod Stęszewem) – hrabia, ziemianin, organizator kółek rolniczych w Wielkopolsce, działacz monarchistyczny i konserwatywny; wojewoda poznański w latach 1923–1928, współzałożyciel Stronnictwa Zachowawczego, senator IV kadencji w II RP, Główny Delegat Rządu RP na ziemie wcielone do III Rzeszy w latach 1940–1941, kawaler maltański (w zakonie od 14 marca 1940), kawaler Honoru i Dewocji.

Był synem hr. Karola Bnińskiego (1854–1895), właściciela Buszewa k. Szamotu, i Emilii z Potworowskich (1864–1933). Uczęszczał do gimnazjum w Inowrocławiu, w którym w 1905 zdał maturę. Następnie studiował rolnictwo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studiował także na niemieckich uczelniach w Monachium i Halle. W 1909 został administratorem majątków Gułtowy, Biskupice, Nowojewo i Wysławice oraz działaczem kółek rolniczych, którym był do 1914. W tym samym roku przejął administrowane majątki na własność, a także poślubił Marię z domu Skórzewską (1893–1972) oraz został ojcem dwóch córek o imionach Maria Emilia (jedna z nich zmarła w dzieciństwie). W listopadzie 1918 mianowano go komisarzem Łodzi i okolicznych powiatów – brzezińskiego, łaskiego i łódzkiego. Funkcję tę pełnił do 8 grudnia 1918.

Od 17 stycznia 1919 do 2 września 1920 sprawował funkcję starosty powiatu średzkiego, a od 2 stycznia 1923 do 30 kwietnia 1928 – wojewody poznańskiego. W okresie 1920–1922 był prezesem Wielkopolskiej Izby Rolniczej. 31 maja 1926 brał udział w wyborach prezydenckich przeciwko Józefowi Piłsudskiemu, a następnie Ignacemu Mościckiemu jako kandydat Związku Ludowo-Narodowego, ale w obu przypadkach przegrał. Od 1929 był prezesem Towarzystwa Czytelni Ludowych, a od 24 listopada 1930 Naczelnego Instytutu Akcji Katolickiej z siedzibą w Poznaniu, działał także m.in. w Towarzystwie Łączności z Polakami na Obczyźnie. Ideologicznie reprezentował poglądy konserwatywno-monarchistyczne. Prezydent Rzeczypospolitej powołał go na senatora IV kadencji (1935–1938). 12 grudnia 1937 współorganizował Stronnictwo Zachowawcze (które wyrażało interesy ziemiaństwa i występowało przeciwko rządom sanacji), zostając jego prezesem.

Na początku okupacji niemieckiej został wywłaszczony ze swojego majątku, w związku z czym przeniósł się do Poznania, gdzie włączył się do działalności konspiracyjnej. W lipcu 1940 podczas inauguracyjnego posiedzenia Porozumienia Stronnictw Politycznych został wybrany Głównym Delegatem Rządu RP na ziemie wcielone. 3 grudnia otrzymał oficjalną nominację od premiera gen. Władysława Sikorskiego. Opowiadał się za koncepcją utworzenia autonomicznej konspiracji polskiej na terenach włączonych do Rzeszy. Współtworzył Okręgową Delegaturę Rządu RP na obszar Pomorza.

26 lipca 1941 został aresztowany przez Niemców z powodu odmowy podpisania manifestu do narodu polskiego w sprawie antyradzieckiej akcji u boku Niemiec. Został uwięziony w Forcie VII w Poznaniu i w trakcie śledztwa był torturowany. 18 stycznia 1942 władze Polskiego Państwa Podziemnego wystąpiły z bezskutecznym apelem do rządu brytyjskiego, aby ten poprosił państwa neutralne o interwencję w Berlinie na rzecz Adolfa Bnińskiego. Nocą z 7 na 8 lipca 1942 wywieziono go z poznańskiej Cytadeli i zamordowano prawdopodobnie pod Stęszewem koło Poznania (mogiły zbiorowe w Wypalankach). 10 października Ministerstwo Spraw Zagranicznych III Rzeszy zatwierdziło skazanie go na śmierć w Berlinie. 

Spis treści:

Słowo wstępne /7

JM Rektor prof. dr habil. Jerzy Fedorowski  /7

Wystąpienia gości

Przemówienie hrabiego Wacława Bnińskiego  /9

Przemówienie profesora Edwarda Serwańskiego /13

Przemówienie mecenasa Jacka Nikischa /17

Przemówienie rotmistrza rezerwy Stanisława Bask Mostwina  /25

Adolf Bniński (1884-1942). Prof. dr hab. Edmund Makowski  /27

Aneks (Ewa Staniewicz)  /50