Władze Królestwa Polskiego wobec chasydyzmu. Z dziejów stosunków politycznych

Autor: Marcin Wodziński

Rok wydania: 2008

Liczba stron: 288

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,00 cm

(Książka ze Złotej Serii Uniwersytetu Wrocławskiego)

Uwaga - obwoluta zarysowana

Książka analizuje skomplikowane relacje polityczne między władzami Królestwa Kongresowego a ruchem chasydzkim w latach 1815–1864. Jednym z najważniejszych jej ustaleń jest konstatacja, że czynnikiem kształtującym w przemożny sposób politykę państwa wobec chasydyzmu nie były plany i dalekosiężne strategie państwowe, lecz raczej mikropraktyki biurokratyczne i mentalność urzędników wszystkich szczebli, począwszy od namiestnika, przez ministrów, po burmistrzów i żandarmów. studium skupia się więc na analizie wpływu tego typu postaw i sposobów działania administracji, procesów decyzyjnych, mikropolitycznych mechanizmów czy czynników „niskich” i pozamerytorycznych na ostateczny kształt polityki państwa wobec ruchu chasydzkiego i zapewne wobec całej społeczności żydowskiej. W tym sensie praca jest monografią polityki uprawianej przez władze Królestwa Kongresowego nie tylko wobec chasydyzmu, ale także ogólniejszego rozwoju polityki tego państwa, jej mechanizmów, uwarunkowań i ograniczeń. Drugim, równie istotnym zagadnieniem analizowanym w książce jest rozwój chasydzkiego zaangażowania politycznego i jego związek z dziejami samego ruchu chasydzkiego oraz kontekstem Królestwa Kongresowego. Wydaje się bowiem, że wysoka polityczna aktywność i skuteczność chasydzkich przywódców stanowiły jedną z najbardziej charakterystycznych cech chasydyzmu polskiego w XiX wieku. Czynnikami, które do takiej aktywności skłaniały, były przede wszystkim „polityka żydowska” i praktyka administracyjna królestwa kongresowego, ułatwiające skuteczne interwencje na drodze administracyjno-prawnej, a wraz ze zmianą kierunku tej polityki – wręcz do współpracy zachęcały. Skuteczność chasydzkich interwencji nie mogła pozostać bez wpływu na ocenę tego ruchu przez całą społeczność żydowską, która właśnie w chasydyzmie zaczęła postrzegać swojego prawomocnego przedstawiciela i najskuteczniejszego obrońcę. To wszystko odcisnęło piętno na dynamice rozwoju ruchu chasydzkiego na ziemiach centralnej Polski, a w pewnym sensie także na ogólniejszych dziejach społeczności żydowskiej.

Spis treści:

Wprowadzenie  /9

ROZDZIAŁ I. Co to znaczy „cywilizować”? Debaty nad reformą ludu żydowskiego w Polsce,  1789–1830 /19

Diagnoza /22

Cele /31

Środki: co to znaczy „cywilni chrześcijanie”? /34

Co to znaczy „cywilizować”? /37

Wnioski /44

ROZDZIAŁ II. Początki. Spory o chasydzkie sztyble  /47

Przed powstaniem Królestwa Kongresowego /50

Bezimienni: pierwsze postanowienie w sprawie chasydzkich sztybli /57

Kitajowcy: dochodzenie w Płocku /61

Michałki: sztyble, mykwy i bractwa pogrzebowe /71

Wnioski /80

ROZDZIAŁ III. Wielkie dochodzenie, 1823–1824 /84

Husyci: początek dochodzenia /85

Chasydyzm zakazany /89

Kontrofensywa /93

Deputacja: Stanisław Staszic kontra cadykowie  /100

Chasydyzm wyzwolony: wnioski /115

ROZDZIAŁ IV. Między słowem a czynem /119

Wielka polityka i mali ludzie /123

Cichy przełom: polityka wobec chasydyzmu po 1831 roku /131

Ostatnie dochodzenie /135

Ignorancja, inercja, frustracja  /142

Komu to służyło? O pozornej równości chasydyzmu /146

Epilog: w latach sześćdziesiątych /158

Wnioski /164

ROZDZIAŁ V. Chasydzi kontratakują. Rozwój chasydzkiego zaangażowania politycznego /165

Początki: w kręgu Berka Sonnenberga /170

Ofensywa: Meir Rotenberg z Opatowa /175

Tryumf: Izaak Kalisz z Warki /178

Trzecia faza /200

Lokalna czy uniwersalna? Wymiary chasydzkiej polityki /205

Dygresja: korupcja /211

Kontekst lokalny: wnioski  /216

ROZDZIAŁ VI. Haskala a polityka rządu wobec chasydyzmu /221

Miejsce chasydyzmu w politycznej aktywności polskich maskili /224

Rola maskili: mit i rzeczywistość /228

Czym różnił się sztadlan haskalowy od sztadlana chasydzkiego? /240

Wnioski /243

Podsumowanie i wnioski /245

Wykaz skrótów /257

Bibliografia i źródła /258

Źródła archiwalne /258

Źródła drukowane /259

Literatura wykorzystana w pracy /261

Summary /270

Indeks /272

Spis ilustracji /282