Wielofunkcyjny niemiecki obóz Soldau 1939-1945. Próba całościowego ujęcia

Autor: Radosław Wiśniewski

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 352

Okładka: miękka 

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Współwydawca: Instytut Północny im. W. Kętrzyńskiego

[...] Obóz DL Soldau w działdowskich koszarach, powstawał w czasie kilku tygodni na przełomie 1939 i 1940 r. Ustalenie konkretnej daty początków jego funkcjonowania jest przedsięwzięciem dość trudnym. Problemów w określeniu pewnej cezury uruchomienia obozu przysparzają co najmniej dwie trudności: 1) Opuszczanie obozu jenieckiego przez obrońców Twierdzy Modlin - o czym już wspominaliśmy - odbywało się etapami. 2) W tym samym czasie przenoszono areszt Selbstschutzu z dawnej willi Jana Wyrwicza do budynków koszarowych. [...] SS-Hauptsturmfuhrer Friedrich Horst Schlegl, który był jedną z czołowych osób odpowiedzialnych za zorganizowanie działdowskiego obozu zeznawał, że około połowy stycznia 1940 r. (Ewta Mitte Januar 1940) SS-Brigadefuhrer Otto Rasch dał mu rozkaz dyskretnego przygotowania obozu w Działdowie. Schlegl nie tylko nie był w stanie podać dnia, kiedy otrzymał takie polecenie, ale nie mógł też określić konkretnej daty utworzenia obozu przejściowego: "Wkrótce po urządzeniu obozu - zeznawał - co miało miejsce w początkach lutego 1940 r., rozpoczęło się przysyłanie Polaków przez urzędy policji państwowej, zwłaszcza przez urząd policji państwowej w Ciechanowie (Zichenau)"

(fragment rozdz. II. Niemieckie reorganizacje obozu)

Spis treści:

Przedmowa  /7

Wstęp  /9

Rozdział I. Działdowo w kleszczach okupanta /15

1.1. Atmosfera stosunków polsko-niemieckich na Działdowszczyźnie przez wybuchem II wojny światowej  /15

1.2. Zajęcie Działdowa przez wojska III Rzeszy  /25

1.3. Pierwsze akty ludobójstwa na ziemi działdowskiej  /31

1.3.1. Działalność Einsatzgruppen  /32

1.3.2. Etniczni ochotnicy z Selbstschutzu /35

1.4. "Dom pod Czarną Chorągwią"  /44

1.5. Uruchomienie zbrodniczej machiny. Intelligenzaktion w Działdowie  /55

Rozdział II. Niemieckie reorganizacje obozu /64

2.1. Kriegsgefangenendurchgangslager, czyli Obóz Przejściowy dla Jeńców Wojennych /64

2.2. Obóz Przejściowy w Działdowie  (Durchgangslager) /71

2.3. Czy Durchgangslager Soldau posiadał obozy satelickie?  /96

2.3.1. Iłowski lazaret"  /98

2.3.2. Obóz pracy w Mławce  /106

2.3.3. Obóz dla jeńców wojennych w Nosarzewie Borowym /107

2.3.4. Malinowo. Czwarta filia obozu Soldau?  /107

2.4. Komendantura Hansa Krausego  /111

2.5. Aktion T4 na Działdowszczyźnie  /118

Rozdział III. Epidemia tyfusu i jej konsekwencje  /125

3.1. Ogólne warunki w obozie przed wybuchem epidemii /125

3.1.1. Przemoc fizyczna stosowana wobec więźniów /128

3.1.2. Racje żywnościowe  /130

3.1.3. Warunki sanitarno-higieniczne. Brud w latrynach i celach /132

3.2. Wybuch epidemii /135

3.2.1. Reperkusje wobec zarządu. Proces Krausego i Holdacka  /138

3.2.2. Kolejni komendanci  /158

3.3. Kiedy powstał Arbeitserziehungslager Soldau?  /164

Rozdział IV. Ostatni okres funkcjonowania obozu  /174

4.1. Warunki w obozie po zakończeniu kwarantanny /174

4.2. Koniec marzeń o Tysiącletniej Rzeszy. Nowe przeznaczenie więźniów AEL Soldau /179

4.2.1. Orneta /182

4.2.2. Szymany  /183

4.2.3. Lotnisko między Gierdawami a Królewcem /184

4.2.4. Orzysz i Pisz  /187

4.2.5. Berlin /188

4.3. Aktion 1005 na Działdowszczyźnie  /189

4.4. "Marsz śmierci  /197

4.5. Armia Czerwona w Działdowie  /203

4.6. Nowe porządki. Obóz Nakazowo-Rozdzielczy NKWD w Działdowie  /207

4.7. Ekshumacje i szacunki  /214

Rozdział V. Wielofunkcyjny charakter obozu  /229

5.1. Soldau pośród innych obozów założonych przez III Rzeszę na polskich ziemiach okupowanych  /229

5.2. Wielofunkcyjność obozu Soldau. Perspektywa subiektywistyczna  /233

5.2.1. Więźniowie polityczni  /235

5.2.2. Duchowieństwo  /239

5.2.3. Żydzi  /268

5.2.4. Ludzie chorzy umysłowo  /272

5.2.5. Osoby starsze i chore  /275

5.2.6. Dzieci  /277

5.3. Inne funkcje obozu Soldau  /278

Rozdział VI. Obóz Soldau u upadek pewnych mitów /282

6.1. Złudzenia optymizmu historiozoficznego  /282

6.2. Iluzja melioryzmu  /288

6.3. Ludzka wyobraźnia wobec codziennych wydarzeń II wojny światowej /292

"Wiersz z piekła  /297

Zakończenie  /301

Indeks osób /304

Bibliografia  /325

Aneks  /344