Wielka Wojna na Jurze. Działania i cmentarze wojenne z roku 1914 na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej w terenach przyległych

Autor: Krzysztof Orman, Piotr Orman

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 780

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Uwaga - okładka delikatnie uszkodzona

Wyżyna Krakowsko-Wieluńska (potocznie zwana Jurą) to atrakcyjny turystycznie region rozpoznawalny głównie za sprawą efektownych wapiennych ostańców skalnych. Jego przebogata historia kojarzona jest głównie ze średniowieczem, a to za sprawą Orlich Gniazd, czyli malowniczych ruin zamków obronnych z czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Dalece mniej znane są wydarzenia z późnej jesieni 1914 roku, kiedy to Jura stała się areną zaciętych walk między wojskami rosyjskimi z jednej, a niemieckimi i austro-węgierskimi z drugiej strony. Wielka Wojna na Jurze poświęcona jest genezie, przebiegowi i rezultatom tych zmagań, a także poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego wydarzenia te – mimo iż odcisnęły swe piętno na całym regionie, a także wywarły wpływ na dalsze, strategiczne decyzje walczących stron – stosunkowo szybko popadły w prawie całkowite zapomnienie. Podobna sytuacja dotyczy jurajskich cmentarzy i kwater wojennych, które jako materialne pamiątki toczonych tutaj walk są niewątpliwie warte bliższego poznania. Nie mniej istotne są również informacje na temat zmian następujących w tym zakresie – likwidacji, przenoszenia lub zniszczenia poszczególnych obiektów, dokonanych na przestrzeni lat do chwili obecnej. Bazą źródłową Wielkiej Wojny na Jurze są m.in. dzienniki bojowe walczących tu jednostek, wspomnienia bezpośrednich świadków i uczestników wydarzeń oraz niepublikowane dotąd w Polsce materiały archiwalne.

Spis treści: 

Wykaz skrótów  /11

Wstęp /13

Podziękowania /19

Część pierwsza 

1. Charakterystyka areny opisywanych wydarzeń /23 

1.1. Zasięg Wielkiej Wojny na Jurze /23

1.2. Jura Polska /23

1.2.1. Kilka słów o regionie /24

1.2.2. Charakterystyka ogólna /25

1.2.3. Krajobraz i roślinność Jury /27

1.2.4. Rys historyczny /28

1.2.5 Jura A.D. 1914 /33

1.3. Kraków - miasto-twierdza /35

2. Początek konfliktu /41 

2.1. Wybuch I wojny światowej /41

2.2. Plany wojenne frontu wschodniego /41

2.2.2. Niemcy /41

2.2.2. Austro-Węgry /45

2.2.3. Rosja /44

2.2.4. Czynniki decydujące o powodzeniu zamierzeń /45

2.3. Organizacja wojsk /46

2.3.1. Wojska niemieckie /47

2.3.2. Wojska austro-węgierskie /50

2.3.3. Wojska rosyjskie /54

2.4. Podsumowanie /57

3. Wybuch Wielkiej Wojny a działania na Jurze /59 

3.1. Wojska rosyjskie na Jurze i ich zadania na wypadek wojny /59

3.2. Wojska państw centralnych i ich zadania na wypadek wojny /61

3.3. Początek konfliktu /63

3.4. Kompania Kadrowa - Legiony Polskie /70

3.5. Podsumowanie /73

4. Geneza powrotu Wielkiej Wojny na Jurę /75 

4.1. Realizacja założeń planów wojennych - działania na froncie wschodnim do 28 września 1914 roku /75

4.1.1. Ofensywa wyprzedzająca i utrata Lwowa /55

4.1.2. Prusy Wschodnie - bitwa pod Tannenbergiem i nad jeziorami mazurskimi /80

4.1.3. Rezultaty pierwszych działań na froncie wschodnim /83

4.2. Ofensywa Wisła-San /84

4.2.1. Zamierzenia państw centralnych /84

4.2.2. Plan Stawki /86

4.2.3. Początek ofensywy: od 28 września do 9 października 1914 roku /90

4.2.4. Działania w Królestwie Polskim między 9 a 12 października 1914 roku /95

4.2.5. Przygotowania do dalszych działań w Królestwie Polskim od 13 do 20 października 1914 roku /99

4.2.6. Bitwa pod Dęblinem i rozwój sytuacji pod Warszawą: od 22 do 26 października 1914 roku /104

4.2.7. Działania w Galicji od 10 października do 2 listopada 1914 roku /110

4.2.8. Odwrót sprzymierzonych w Królestwie i Galicji: od 27 października do 3 listopada 1914 roku /113

4.2.9. Podsumowanie ofensywy Wisła-San /120

5. Utworzenie frontu na Jurze - plany stron /123 

5.1. Sytuacja ogólna na froncie wschodnim w początkach listopada 1914 roku /123

5.2. Plany powstrzymania "walca parowego" /126

5.2.1. Zamiary dowództwa niemieckiego a stanowisko Austro-Węgier /126

5.2.2. Plan niemiecki /129

5.2.3. Plany austro-węgierskie /132

5.3. Plany rosyjskie /140

5.4. Przygotowania do zwrotu zaczepnego na Jurze: od 6 do 15 listopada 1914 roku /143

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda i Twierdza Kraków /144

b. 1. Armia GdK Victoria Dankla /147

c. Grupa Operacyjna Woyrscha i 2. Armia GdK Böhm-Ermollego - Armia Woyrscha /151

5.5. Założenia zwrotu zaczepnego /156

5.6. Postępy wojsk rosyjskich od 2 do 15 listopada 1914 roku /158

5.6.1. Realizacja dyrektywy Stawki (2-10 listopada) /158

5.6.2. Dalsze plany i postępy wojsk rosyjskich (10-15 listopada) /162

5.7. Przybycie wojsk rosyjskich na Jurę /165

5.8. Rozkaz do ataku - początek zwrotu zaczepnego /168

5.9. Podsumowanie /169

6. Przygotowania do zwrotu zaczepnego w relacjach walczących i mieszkańców Jury /177

6.1. Opisywane tereny jako pole walki I wojny światowej /178

6.1.1. Okolice Krakowa /178

6.1.2. Jura Polska /178

6.1.3. Na północ od Częstochowy  /181

6.2. Utworzenie frontu na Jurze w relacjach sprzymierzonych /182

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /182

b. 1. Armia GdK Dankla /183

c. Armia Woyrscha /198

6.3. Powrót wielkiej wojny na Jurę oczyma mieszkańców /203

6.4. Utworzenie frontu na Jurze w relacjach rosyjskich /208

6.5. Podsumowanie /215

7. Wielka Wojna na Jurze: od 16 do 25 listopada 1914 roku /217 

7.1. Uwagi wprowadzające /219

7.2. Poniedziałek, 16 listopada 1914 roku /219

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /219

b. 1. Armia GdK Dankla /219

c. Armia Woyrscha /224

Podsumowanie działań 16 listopada 1914 roku /232

7.3. Wtorek, 17 listopada 1914 roku /236

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /237

b. 1. Armia GdK Dankla /239

c. Armia Woyrscha /245

Podsumowanie działań 17 listopada 1914 roku /263

7.4. Środa, 18 listopada 1914 roku /268

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /268

b. 1. Armia GdK Dankla /277

c. Armia Woyrscha /296

Podsumowanie działań 18 listopada 1914 roku /299

7.5. Czwartek, 19 listopada 1914 roku /301

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /303

b. 1. Armia GdK Dankla /306

c. Armia Woyrscha /329

Podsumowanie działań 19 listopada 1914 roku /333

7.6. Piątek, 20 listopada 1914 roku / 336

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /338

b. 1. Armia GdK Dankla /343

c. Armia Woyrscha /352

Podsumowanie działań 20 listopada 1914 roku /356

7.7. Sobota, 21 listopada 1914 roku /357

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /360

b. 1. Armia GdK Dankla /363

c. Armia Woyrscha /372

Podsumowanie działań 21 listopada 1914 roku /377

7.8. Niedziela, 22 listopada 1914 roku /379

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /380

b. 1. Armia GdK Dankla /386

c. Armia Woyrscha /400

Podsumowanie działań 22 listopada 1914 roku /403

7.9. Poniedziałek, 23 listopada 1914 roku /407

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /408

b. 1. Armia GdK Dankla /414

c. Armia Woyrscha /420

Podsumowanie działań 23 listopada 1914 roku /422

7.10. Wtorek, 24 listopada 1914 roku /426

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda  /426

b. 1. Armia GdK Dankla /431

c. Armia Woyrscha /440

Podsumowanie działań 24 listopada 1914 roku /442

7.11. Podsumowanie działań od 16 do 24 listopada 1914 roku /444

8. Działania od 25 do 30 listopada 1914 roku /451 

8.1. Nowy plan Conrada von Hötzendorfa /451

8.2. Plany rosyjskie /453

8.3. Ku wojnie pozycyjne /456

a. 4. Armia arcyksięcia Józefa Ferdynanda /456

b. 1. Armia GdK Dankla /460

c. Armia Woyrscha /469

8.4. Podsumowanie działań od 25 do 30 listopada 1914 roku /480

9. Wojna pozycyjna: działania na Jurze od 1 do 15 grudnia 1914 roku /483

9.1. Wojna pozycyjna w relacjach walczących /487

9.2. Odwrót wojsk rosyjskich-koniec frontu na Jurze /497

10. Zakończenie /505 

Sytuacja ludności cywilnej bezpośrednio przed i w trakcie walk na Jurze /513 

Część druga 

1. Jurajskie cmentarze wojenne. Geneza powstania i historia obiektów /521 

1.1 Porządkowanie pól bitewnych i tworzenie cmentarzy. Lata 1915-1918 /521

1.2. II Rzeczpospolita /533

1.3. 1939-2014 /537

2. Cmentarze wojenne - charakterystyka obiektów /541

2.1. Uwagi wprowadzające /541

2.2. Komenda powiatowa (KK) Dąbrowa /542

2.3. Cmentarze i kwatery z terenu okupacji niemieckiej, które w dwudziestoleciu międzywojennym znalazły się w powiecie zawierciańskim /590

2.4. Komenda powiatowa Olkusz /598

2.5. Komenda powiatowa Noworadomsk (Radomsko) /650

2.6. Częstochowa i obiekty z obszaru okupacji niemieckiej, które po 1918 roku znalazły się w granicach powiatu częstochowskiego /690

2.7. Kilka obiektów z terenu KK Włoszczowa związanych z bitwą jurajską /697

3. Żołnierze spoczywający na jurajskich cmentarzach i kwaterach wojennych /705

3.1. Uwagi wprowadzające /705

3.2. Spis imienny /709

Bibliografia /759

Aneks 

Rozmieszczenie jednostek bezpośrednio przed walkami na Jurze i w ich początkowej fazie (17-21 listopada 1914 roku) /767