Warmia w okresie rządów biskupa Mikołaja Szyszkowskiego (1633-1643)

Autor: Irena Makarczyk

Rok wydania: 2017

Ilość stron: 587

Oprawa: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Autorka przedstawia Warmię w okresie rządów biskupa Mikołaja Szyszkowskiego z perspektywy diecezji oraz obu domen - biskupiej i kapitulnej. Publikacja składa się z trzech obszernych części. W pierwszej omówiono sprawy i formalności towarzyszące zmianie personalnej na warmińskim tronie biskupim, przedstawiono osobę przyszłego biskupa oraz panującą na Warmii atmosferę w przeddzień podpisania rozejmu i towarzyszącą Mikołajowi Szyszkowskiemu na początku jego rządów. Kolejną część poświęcono diecezji warmińskiej w czasie rządów biskupa Szyszkowskiego. Ukazano stan Kościoła warmińskiego, jego problemy, działania zmierzające do odbudowy ze zniszczeń, fundacje nowych sanktuariów, dążenia do podniesienia poziomu kształcenia duchowieństwa, organizację kolegium i gimnazjum jezuickiego w Reszlu oraz ówczesne relacje ze Stolicą Apostolską. Trzecia część dotyczy dominium warmińskiego, które tworzyły dwie domeny - biskupia oraz kapitulna. Tu biskup i kapituła sprawowali władzę świecką i byli równorzędnymi partnerami. Pracę kończy rozdział, w którym przedstawiono ostatnie dni życia biskupa Szyszkowskiego oraz rozliczenia wszelkich spraw po jego śmierci.

Jak podkreśla w swojej recenzji prof. Kazimierz Łatak, „Monografia jest rezultatem wszechstronnej i gruntownej kwerendy źródłowej, dopełnionej analizą literatury przedmiotu dawnej i najnowszej, polskiej i niemieckiej. Wartość merytoryczna i metodologiczna dociekań nie tylko nie budzi zastrzeżeń, ale bez wątpienia będzie stanowić mocny fundament i wzorcowe odniesienie dla innych historyków. (...) Jako studium wzorcowe wnosi niepośledni wkład w rozwój badań nad dziejami Warmii i jej kultury w pierwszej połowie XVII wieku; jest dziełem nowatorskim i oryginalnym, znaczącym z punktu widzenia interesu nauki i kultury polskiej".

Spis treści:

Wstęp  /7

Część I. Zmiana na warmińskiej stolicy biskupiej 

I. Awans Jana Olbrachta Wazy na biskupstwo krakowskie  /33

II. Mikołaj Szyszkowski - pochodzenie, rodzina  /47

III. Przygotowanie na Warmii w 1633 roku do przekazania diecezji oraz domeny biskupiej  /61

IV. Sytuacja na Warmii w przededniu podpisania rozejmu w Sztumskiej Wsi w 1635 roku  /73

Część II. Diecezja warmińska w okresie rządów Mikołaja Szyszkowskiego 

I. Centralne urzędy i instytucje diecezjalne  /87

1. Biskup ordynariusz i kancelaria biskupia, biskup pomocniczy, oficjał generalny, administrator sede vacant i sede impedita  /87

2. Kapituła katedralna we Fromborku  /95

2.1. Skład osobowy, obowiązki i przywileje, nowelizacja statutów w 1639 roku, fundacje kanoników i kapituły  /96

2.2. Kościół katedralny, kolegium wikariuszy, pozostała służba liturgiczna  /132

3. Kapituła kolegiacka w Dobrym Mieście  /159

II. Organizacja terytorialna diecezji  /175

1. Sieć archiprezbiterialna i parafialna. Stan i odbudowa kościołów. Duchowieństwo i wierni. Zarządzenia biskupa  /215

2. Kościoły w diasporze  /215

2.1. Prusy Książęce - parafia katolicka w Królewcu  /215

2.2. Prusy Królewskie - parafia katolicka w Elblągu przy kościele św. Mikołaja  /221

3. Fundacje nowych sanktuariów - Stoczek Klasztorny i Święta Lipka  /226

III. Instytucje dydaktyczne i naukowe  /239

1. Wznowienie działalności ośrodka szkolnego w Braniewie  /239

2. Jezuici w Reszlu. Początki gimnazjum  /263

IV. Relacje ze Stolicą Apostolską  /227

1. Obrona przywileju egzempcji diecezji warmińskiej w latach 1634-1635  /277

2. Relacja o stanie diecezji z 1640 roku  /285

Część III. Domena biskupa i kapituły w okresie rządów Mikołaja Szyszkowskiego 

I. Urzędnicy zarządu świeckiego  /297

II. Struktura zagospodarowanych gruntów  /317

1. Dobra szlacheckie  /318

2. Ziemia  tzw. wolnych  /320

3. Wsie czynszowe panów dominialnych  /322

4. Ziemia zajmowana przez sołtysów  /324

5. Dobra gracjalne  (emfiteutyczne)  /325

5.1. Gracje okresu sediswakancji  /327

5.2. Dobra gracjalne nadane przez biskupa Mikołaja Szyszkowskiego  /328

5.3. Dobra gracjalne nadane przez kapitułę katedralną  /335

6. Dobra kościelne  /336

7. Obroty ziemią  /338

III. Stosunki społeczno-gospodarcze na wsi warmińskiej  /345

1. Zniszczenia wojenne i działania w kierunku odbudowy  /345

1.1. Wsie panów dominialnych  /345

1.2. Folwarki panów dominialnych  /351

2. Grupy ludności wiejskiej. Stan i kondycja po zniszczeniach wojennych  /370

3. Problemy ówczesnej wsi  /395

4. Gospodarka rolna  /410

5. Urządzenia gospodarcze  /434

IV. Ustawy gospodarczo-porządkowe   /451

1. Ustawa krajowa  (Landesordnung) z 1636 roku  /451

2. Ustawy wiejskie  /457

2.1. Wilkierz dla wsi szlacheckiej Bludyny z 1636 roku  /458

2.2. Wilkierz dla wsi w komornictwach - Olsztyn (1639), Pieniężno (1640)  /460

V. Miasta warmińskie /463

VI. Sejmik warmiński  /487

VII. Śmierć biskupa Mikołaja Szyszkowskiego 7 lutego 1643 roku  /503

Zakończenie  /519

Dodatek źródłowy  /525

Aneks  /530

Spis tabel  /533

Spis ilustracji  /536

Wykaz skrótów  /537

Bibliografia  /539

Zusammenfassung  /555

Indeks osób  /561