Ustroje społeczno-gospodarcze w okresie dzikości i barbarzyństwa

Autor: Ludwik Krzywicki

Rok wydania: 2003

Liczba stron: 451

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, brzegi stron przykurzone

Wznowione po 90 latach Ustroje społeczno-gospodarcze – „pierwsze wielkie dzieło antropologiczne L. Krzywickiego jest pracą o doniosłym znaczeniu dla dziejów polskiej nauki, dla lepszego poznania myśli i koncepcji autora, dla zrozumienia, na czym polegał jego osobisty wkład do teorii ewolucji, dla ukazania, w jaki sposób na rodzimym gruncie budowano teorie pierwotnego społeczeństwa, jak próbowano twórczo łączyć różnorodne podejścia i dyscypliny, jak wreszcie śmiało podejmowano się wielkich syntez, które na owe czasy w niczym nie ustępowały podobnym opracowaniom zagranicznym. […] Czytać [je] dziś można nadal z zainteresowaniem i pożytkiem, znajdując w nim szereg pomysłów i idei wciąż aktualnych lub zdumiewających swą wnikliwością i trafnością”.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Rozdział I. Obszar plemienny  /9

1. Zwyczaje zwierząt. Obszar plemienny kształtuje się pierwotnie pod wpływem pobudek, pozostając w pokrewieństwie z działającymi w tym kierunku instynktami zwierząt. Nietykalność obszaru plemiennego. Przeżytki tego odosobnienia na wyższych szczeblach kultury  /9

2. Pas neutralny pograniczny. Zadania, przezeń spełniane w okresie późniejszym   /14

3. Okolice, będące własnością wielu plemion. Zbiory sezonowe. Karawany okresu pierwotnego. Urządzenia, które powstają z takich zbiorów   /20

4. Streszczenie: dążności tkwiące w każdej z formacji stosunków pierwotnych   /25

Rozdział II. Tryb tułacki życia i zarodki wyższej więzi, w nim zawarte   /27

1. Pojęcie własności wspólnej a niczyjej. Sposoby użytkowania z obszaru plemiennego zaczynają się różnicować już w okresie najwcześniejszym. Wyodrębnienie i zwężenie użytkowania są zwiastunami własności prywatnej   /27

2. Prawo użytkowania ze wspólnej własności kształtuje się w sposób odmienny w każdej sferze swego stosowania. Jus primi occupantis, jako zasada, na której spoczywa pierwotne prawo użytkowania. Normy odpowiednie prawa zwyczajowego powstawały zwolna za sprawą żywiołowej gry instynktów i namiętności   /34

3. Pierwiastki stateczności w tułackim trybie życia. Doniosłość pokarmu roślinnego i początki rolnictwa  /39

4. Ilość pożywienia w okresie tułackiego trybu życia. Niestateczność, istniejąca w tym względzie: głody jako zjawisko, nieodłączne od tego okresu  /42

5. Drogi rozwoju dalszego   /45

Rozdział III. Hodowla drzew   /47

1. Główne ogniska hodowli drzew. Wpływ jej na duchowość człowieka. Puszczaki Afryki i Malezji, dostarczający płodów kniei na rynek wszechświatowy   /47

2. Początki sadownictwa. Kształtowanie się kolejne sposobów użytkowania z drzew. Gospodarstwo drzewne jest sprawą mężczyzn   /50

Rozdział IV. Początki rolnictwa i pierwotne sposoby uprawy  /58

1. Dzikie żniwa Buszmenów i Australijczyków. Pola ryżu dzikiego. Przejście do siejby   /58

2. Gospodarstwo żarowe i jego fazy kolejne. Trzebienie lasów. Wyniki gospodarstwa żarowego: przenoszenie wiosek, mały rozmiary pól, zrzeszenie wysiłków ludzkich  /62

3. Kształtowanie się praw do wody. Posiadanie prawa do wody niekiedy daje prawo do posiadania ziemi. Rodowody kanałów irygacyjnych. Gospodarowanie na stokach górskich. Irygacje górskie. Dziejowe znaczenie irygacji wogóle   /75

4. Starożytność uprawy roślin. Zwyczaje gospodarstwa żarowego, wplatające się w ustrój spólnoty wioskowej  /91

Rozdział V. Kopieniactwo i towarzyszące mu urządzenia społeczne  /95

1. Kopieniactwo wyprzedza uprawę zbóż. Staranność uprawy i wysoki poziom rolnictwa  /95

2. Kobieta odkrywa rolnictwo. Pierwotny podział zajęć pomiędzy płciami oraz ciężary, które ten podział nałożył na kobietę. Każda płeć rozporządza wytworami swej pracy. Kobieta jest panią domu w okresie kopieniackim  /100

3. Spólnoty rodowe okresu kopieniackiego i różnice pozorne w ich ukształtowaniu. Wielkie domy N. Gwinei i Malezji oraz śród tubylców Ameryki. Odrębność gospodarcza stadła małżeńskiego  /113

4. Ogólny zarys kopieniactwa. Spólnoty rodowe a tłoki   /124

Rozdział VI. Myślistwo i pasterstwo, oraz ustroje pozostające z niemi w związku   /128

1. Rozwój polowania. Wielkie zagrody i wielkie sieci. Polowanie w pojedynkę i obławy. Organizacja obławy, jako prawzór więzi politycznej  /128

2. Prawa, rządzące podziałem zwierzyny. Podział zasadniczy: prawa osoby, która zabiła lub postrzeliła zwierzynę oraz jej towarzyszów. Podział wtórny: zasady podziału zwierzyny upolowanej, przyniesionej przez myśliwego do obozu  /135

3. Początki chowu zwierząt. Hodowla powstała prawdopodobnie wśród ludów półosiadłych. Hodowcom chodzi niekiedy bardziej o posiadanie, niż o korzystanie z bydła. Hodowla może rozwinęła się z totemizmu   /144

4. Pasterstwo sprzyja powstawaniu bogactwa ruchomego i różnic majątkowych. Tradycje dawnego spólnictwa. Zamożność jest ośrodkiem wpływów w plemieniu. Feudalizm okresu pasterskiego  /157

5. Oswojenie bydła przez mężczyznę. Stada należą do mężczyzn: ci spełniają wszystkie roboty dokoła bydła. Mężczyzna w okresie pasterskim jest panem rodziny. Rodzina pylogamiczna, jako ustrój gospodarczy   /167

6. Przejście pasterzy do rolnictwa. Rodowody gospodarstwa zbożowego  /180

7. Drogi rozwój od myślistwa do rolnictwa zbożowego   /189

Rozdział VII. Ustrój własności w okresie przejścia na rolnictwo   /192

1. Kształtowanie się własności ziemskiej w okresie poczynającego się rolnictwa pozostaje w związku z zwyczajami koczowniczego trybu życia. Ustrój własności u koczowników azjatyckich: Burjatów i Kirgizów. Zwyczaje koczowników afgańskich i podziały całej ziemi plemiennej w określonych odstępach czasu  /192

2. Spólnota-marka. Wzory rosyjskie. Ustrój Peruwji dawnej i Chin starożytnych w oświetleniu wzorów istniejących  /209

3. Zasada pierwszej okupacji w stosunku do ziemi oraz jej powszechność i konieczność. Ustroje, wyłaniające się z biegiem czasu z działania tej zasady. Spólnota wioskowa, jako ostatnie ogniwo tego pasma  /218

4. Odmienność dróg osadnictwa pierwotnego. Indje Przedgangesowe, a Rossja. Góry i knieje bagniste. Stosunek pomiędzy wielką rodziną, a spólnotą wioskową   /232

5. Główne rysy djalektyki rozwoju od wolnej a nieograniczonej okupacji ku spólnocie wioskowej. Chwiejność pojęć pierwotnych i ich rozbieżność   /236

Rozdział VIII. Wielka rodzina  /246

1. Rodzina dzisiejsza, a dawna. Wielka rodzina: jej rozmieszczenie i rozmiary. Spór co do jej początków. Rodowody  /246

2. Spożycie w jednocie rodzinnej. Zasady podziałów. Podział per stripes i podział in capita. Jednota rodzinna a rozleglejsze ustroje społeczne  /256

3. Władza ojca a zarząd wielkiej rodziny. Zasada starszeństwa a sprawności. Obowiązki zarządu   /270

4. Harmonja wewnątrz zadrugi i rozterki późniejsze w okresie gospodarstwa towarowo-pieniężnego. Pierwiastki rozkładu: 1. Kobiety. 2. Zarobki postronne. Ostateczne wyniki rozprzężenia  /277

5. Kult dziadów i religja domowa. Czem była dawna rodzina. Kult dziadów utrwala odrębność każdego gospodarstwa domowego. Nietykalność domu i granicy   /288

Rozdział IX. Ustroje wojskowe   /297

1. Zachowawczość wzorców życia wioskowego. Ustroje wioskowe i ich różnorodność. Posiadanie sadyby jako dowód obywatelstwa w wiosce   /297

2. Tłoki i wyręka sąsiedzka. Więź wioskowa jako ustrój ubezpieczenia wzajemnego. Radosne usposobienie ducha: życie towarzyskie w wiosce   /301

3. Ograniczenia samowoli: terminy zbioru plonów i robót w polu. Przymusy w zakresie uprawy. Zakaz sprzedaży ziemiopłodów i wytworów osobom postronnym   /308

4. Zasada podziału gruntów w dziedzinie wspólnej. Ukształtowanie pól. Sprawa podziału. Źreby dziedziczne. Spólnota, nieuwzględniająca praw dziedzicznych  /313

5. Obfitość zadań spoczywających na wiosce pospólnej. Ład tam panujący i karność. Zarząd wioskowy i jego czynności  /322

6. Czynniki rozprzężenia się dziedziny pospólnej tkwią w jej ustroju. Sprzeczność, istniejąca pomiędzy władaniem pospólnem a gospodarowaniem na rzecz indywidualną, wypływa na jaw w chwili przejścia do bardziej napiętych sposobów uprawy. Oddziaływanie na spólnotę ustroju towarowo-pieniężnego   /328

7. Wzrost ludności, jako zasadniczy czynnik przekształceń w zakresie praw do ziemi. Uszczuplanie się pożytków i skutki tego. Wolność kmieci a prawa panów  /336

Rozdział X. Rodowody przywilejów pańskich  /340

1. Przywileje gospodarcze wodzów. Wzrost władzy książęcej w zależności od złożoności więzi orężnej. Warstwa wojaków, wyodrębniająca się z pośród pospolitego ruszenia. Drużyna książęca i jej rodowody  /340

2. Prawa starszeństwa. Rodowody i linja pierworodna. Szlachectwo krwi i różne jego stopnie. Dynaści jako wcielenie zasady pierworodztwa  /353

3. Dziedzice i czeladź domowa. Łazęgi i w ogóle osoby pochodzenia obcego. Poddani i niewolnicy   /362

4. Prawa dynastów do ziemi. Przywłaszczanie przez nich kniei i pustoszy. Skutki tego przywłaszczenia. Rodowody folwarków i włości poddańczych   /369

5. Wojna jako dźwignia władzy dynastów. Drużyna dostarcza urzędników i dostojników nowej formacji. Rodowody feodalizmu  /377

Rozdział XI. Niewolnictwo  /387

1. Poglądy na niewolnictwo, jako powszechną fazę rozwoju. Na jakim szczeblu rozwoju pojawia się niewolnictwo. Tablice Nieboera. Jakie ludy dostarczają niewolników   /387

2. Zachowanie się względem jeńców. Rodowody niewolnictwa. Stosunki właściwe obszarowi niewolniczemu północno-amerykańskiemu  /392

3. Rozmiary niewolnictwa obecnie. Liczebność niewolników w Starożytności. Skutki niewolnictwa   /398

4. Sposób postępowania z niewolnikami w zależności od ustroju stosunków gospodarczych: okres naturalny sprzyja łagodności, wyzysk wyuzdany ukazuje się z zapanowaniem produkcji na sprzedaż  /406

5. Familia rzymska niewolnicza. Niewolnictwo wyjaławia glebę i obniża dochody. Upadek niewolnictwa i początki kolonatu   /416

Źródła   /424

Aleksander Posern-Zieliński, posłowie   /435