Trybunał Koronny. Szlachecki sąd najwyższy w latach 1578-1794

Autor: Waldemar Bednaruk

Rok wydania: 2008

Liczba stron: 332

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Seria: Źródła i monografie nr 331

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami i zagięciami, brzegi stron nieznacznie zabrudzone

Na tę właśnie pociechę y na tę ozdobę dany jest od Boga Trybunał Koronny naszemu Polskiemu Królestwu, [...] żeby rząd domowy czynił; żeby dobrych obyczaiow uczył; żeby każdemu sprawiedliwość oddawał; złość żeby tępił; żeby zbrodniarzow y sektarzow buntownikow karał, jako statut koronny rozkazuje [...] - pisał Andrzej Lisiecki w latach trzydziestych XVII wieku, a w dwieście lat później Henryk Rzewuski stwierdził: „Na trybunale szlachcic poznawał wielkość swojego narodu". Zupełnie inaczej oceniał Trybunał Józef Wybicki: „Na trybunale nie widziałem tylko zbytek, pijaństwo i rozwiązłość. Mówiono o przedajności deputatów, jak o przedajności towarów". Trybunał Koronny to szczytowe osiągniecie rodzimej myśli politycznej i jedna z najważniejszych instytucji w państwie. Kompetencje Trybunału rosły, a jego pozycja umacniała się w czasach, gdy następował upadek Sejmu i innych organów Rzeczypospolitej. Jedni Trybunał sławili, inni przeklinali. Czy był skutecznym lekarstwem na choroby szlacheckiego wymiaru sprawiedliwości, czy przeciwnie - czynnikiem pogłębiającym zamęt w państwie? Odpowiedź na to fundamentalne pytanie - i na wiele innych można znaleźć w tej książce.

Spis treści:

Wstęp  /5

Rozdział I. Geneza i właściwości Trybunału Koronnego

I. Sądy ostatniej instancji w okresie przedtrybunalskim  /15

1. Funkcjonowanie sądów ostatniej instancji w średniowiecznej Polsce  /15

2. Upadek znaczenia sądów ultimate instantiae  .20

3. Kryzys całego szlacheckiego sądownictwa u progu epoki nowożytnej  /25

II. Próby reformy szlacheckiego sądownictwa najwyższego  /33

1. Poglądy na kwestię reformy prezentowane przez zainteresowanie zmianami strony  /33

2. Projekty reform wypracowane przez literaturę polityczną  /37

3. Próby reformowania szlacheckiego sądownictwa najwyższego w okresie panowania ostatnich Jagiellonów  /43

4. Próby reformowania szlacheckiego sądownictwa najwyższego podejmowane po śmierci Zygmunta Augusta  .50

III. Okoliczności powstania Trybunału Koronnego  /58

IV. Właściwość trybunału według ordynacji z 1578 roku  /64

1. Właściwość miejscowa  /64

2. Właściwość podmiotowa /64

3. Właściwość przedmiotowa    /68

V. Wzrost kompetencji trybunału do końca XVII wieku  /69

1. Zmiany w zakresie jurysdykcji terytorialnej  /69

2. Rozszerzanie się właściwości podmiotowej  /73

3. Wzrost właściwości przedmiotowej  /79

4. Propozycje dalszego rozszerzania właściwości Trybunału Koronnego  /84

VI. Właściwości Trybunału Koronnego w XVIII wieku   /89

1. Właściwość miejscowa  /89

2. Właściwość podmiotowa /91

3. Właściwość przedmiotowa    /93

VII. Dążenie do ograniczenia kompetencji Trybunału Koronnego  

I. Struktura Trybunału Koronnego  /101

1. Trybunał świecki  /101

2. Trybunał iudicium mixtum  /107

II. Organy Trybunału Koronnego   /109

1. Marszałek trybunalski  /109

2. Prezydent trybunalski   /120

III. Rola sądu ziemskiego przy Trybunale Koronnym  /127

IV. Funkcjonowanie Trybunału Koronnego   /131

1. Terminy kadencji Trybunału Koronnego  /131

2. Reasumpcja Trybunału Koronnego /134

3. Regestry  /142

4. Ordynacje  /156

5. Proces trybunalski  /172

6. Dekrety trybunalskie  /183

V. Egzekucja dekretów trybunalskich  /192

Rozdział III. Sędziowie  Trybunału Koronnego  

I. Wybory sędziów trybunalskch  /199

1. Terminy odbywania sejmików deputackich  /199

2. Miejsca odbywania sejmików deputackich   /203

3. Zasady elekcji deputatów trybunalskich  /207

4. Elektorat uprawniony do wyboru sędziów trybunalskich  /212

5. Przebieg elekcji sędziów trybunalskich  /216

6. Wybory deputatów duchownych  .224

II. Warunki, jakie powinni spełniać kandydaci na sędziów trybunalskich  /229

1. Wiek kandydatów  /229

2. Przygotowanie zawodowe kandydatów  /232

3. Pozostałe warunki stawiane kandydatom na sędziów trybunalskich  /243

4. Warunki, jakie powinni spełniać kandydaci na deputatów duchownych  /247

5. Zasada incompatibilitas w stosunku do sędziów trybunalskich  /251

III. Zmiany w składzie   Trybunału Koronnego i kadencyjność funkcji sędziowskich  /254

1. Skład   Trybunału Koronnego według ordynacji z 1578 roku  /254

2. Zmiany w składzie trybunału do końca XVII wieku  /255

3. Zmiany w składzie Trybunału Koronnego w XVIII wieku  /262

4. Kadencja sędziów Trybunału Koronnego   /266

IV. Przywileje i obowiązki sędziów trybunalskich  /271

1. Przywileje sędziów trybunalskich  /271

2. Obowiązki sędziów trybunalskich  /274

3. Problem wynagrodzenia dla deputatów trybunalskich  /295

4. Odpowiedzialność deputatów   /295

Zakończenie  /299

Wykaz skrótów  /309

Bibliografia  /311

Summary   /323

Mapy  /325