Tragiczna pomyłka. O tragedii i tragizmie

Autorka: Maria Cieśla-Korytowska

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 393

Okładka: twarda

Format: 15,5 cm x 24,0 cm

Seria: Komparatystyka polska - tradycja i współczesność

Tragiczna pomyłka. O tragedii i tragizmie to książka, która zrodziła się z refleksji nad używaniem pojęć ‘tragedia’ i ‘tragizm’ na różne sposoby, często nieprecyzyjnie i nie zawsze w oparciu o ich głębsze zrozumienie.

W rozważaniach na temat tragedii konieczne było przyjęcie perspektywy historycznej, odtworzenie dziejów tragedii jako zjawiska gatunkowego i estetycznego od antyku po wiek XX – temu poświęcony został rozdział Od tragedii do tragizmu. Z kolei idea tragizmu, na wiele sposobów powiązana z tragedią, lecz ewoluująca w kierunku filozoficznym, zwłaszcza od wieku XVIII, w jakimś sensie stanowiła punkt dojścia rozważań zawartych w tym rozdziale.

Równolegle z przedstawianiem dziejów tragedii i tragizmu w rozdziale tym nastąpiło omówienie wybranych, jednych z ciekawszych, zdaniem autorki, koncepcji zawartych w opracowaniach literaturoznawców, filozofów oraz innych specjalistów – w przeważającej mierze zagranicznych – na przestrzeni dziesięcioleci. Ich poglądy zostały omówione, a także zaprezentowane w przypisach w postaci obszernych cytatów.

Zarówno trwałość zjawiska tragedii, jak i idei tragizmu w kulturze, stanowiąca rodzaj zagadki intelektualnej, wiąże się ściśle z interpretacją odpowiednich fragmentów Poetyki Arystotelesa (w kontekście innych jego pism). Im więc poświęcony został kolejny rozdział, omawiający całość jego koncepcji oraz szczegółowe kategorie związane z kompozycją tragedii i z jej recepcją, takie jak – między innymi – hamartia, perypetia, katharsis, które na trwałe weszły do zasobu pojęć humanistyki. Poglądy Stagiryty zostały przedstawione zarówno w tłumaczeniach, jak i w oryginale.

Kolejny rozdział poświęcono ciekawym interpretacjom (od Arystotelesa po współczesną krytykę), między innymi konkretnych powodów trwania lub „śmierci” tragedii, jej estetycznego bądź filozoficznego charakteru, dawnego i współczesnego rozumienia tragizmu, zagadnienia wolności i losu, jedności świata i jego rozdarcia, aktywności i odpowiedzialności człowieka (jego „winy”).

Następny rozdział ma charakter najbardziej autorski – składają się nań własne interpretacje zagadnień nieobecnych lub rzadko podejmowanych w badaniach nad tragedią i tragizmem, takich jak kwestia dobra i zła, słaba wola bohatera tragicznego, tragizm człowieka a „tragizm historii”, romantyczne pojmowanie tragizmu, możliwość stosowania tego pojęcia do dzieł odmiennych gatunkowo od tragedii. W rozdziale tym przywoływane są, tytułem ilustracji poszczególnych problemów, zarówno tragedie antyczne, jak dzieła średniowieczne, Książę Niezłomny Calderona i wersja Słowackiego, Boska Komedia Dantego i tragedie Szekspira, Cierpienia młodego Wertera Goethego, Zbójcy Schillera, Nie-Boska komedia i Irydion Krasińskiego oraz Lorenzaccio Musseta, Anna Karenina Tołstoja i Pani Bovary Flauberta, i wreszcie „tragiczny idiom” w pełni obecny w Panu Tadeuszu.

Wychodząc od kwestii definicyjnych i historycznych oraz kategorialnych, Tragiczna pomyłka jest w istocie książką na temat historii idei tragedii i tragizmu.

Spis treści:

Przedmowa /7

Spis użytych w tekście i przypisach pojęć greckich w transkrypcji /9

Wstęp /13

Od tragedii do tragizmu /21

• Antygona i Edyp
• Tragedia grecka jako sztuka formacyjna
• Tragedia chrześcijańska
• Definiowanie tragedii
• Tragedie nowożytne
• Tragizm
• Tragiczna wizja świata

• Interpretacje "Poetyki"
• Kompozycja tragedii
• Bohater tragedii
• Hamartia
• Katharsis

• Arystoteles jako interpretator tragedii
• "Antygona" i "Król Edyp" w interpretacjach
• Definicje tragedii
• Interpretacje tragizmu
• Tragedia - krytyczny idiom
• Współczesny tragizm
• Tragizm poza tragedią
• "Śmierć tragedii"
• Estetyczno-filozoficzne rozumienie tragedii
• Wolność a los w tragedii
• Jedność świata a jego rozdarcie
• Aktywność człowieka
• Wina bohatera tragicznego

• Poza dobrem i złem
• Słaba wola
• Tragiczny człowiek czy tragiczne czasy?
• Romantyczny bohater tragiczny czy tragizm bohatera romantycznego?
• Tragiczny idiom

Indeks dzieł cytowanych /335

Summary /341

Indeks nazwisk /343