Tradycje i zwyczaje na Dolnych Łużycach. Troska o zachowanie kultury mniejszościowej

Autorka: Justyna Michniuk

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 333

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Ginący język. Żywa tradycja.

Serbołużyczanie to autochtoniczny naród słowiański, od wieków zamieszkujący Łużyce – historyczny region położony w południowo-wschodnich Niemczech, obejmujący część terenów dzisiejszej Saksonii i Brandenburgii. Choć przez stulecia ukształtowali własny język i kulturę, to kolejne fale represji oraz współczesna globalizacja doprowadziły do dramatycznego zaniku ich dziedzictwa. Dziś język dolnołużycki – niegdyś powszechny – zachował się jedynie w pamięci nielicznych rodzin i garstki oddanych działaczy kultury.

Justyna Michniuk, od lat związana z serbołużycką społecznością, wrosła w jej codzienność i z pasją dokumentuje to, co jeszcze można ocalić. Jej książka to efekt ponad szesnastu lat badań etnograficznych – spotkań, rozmów i obserwacji. W centrum uwagi autorki znajdują się święta i obrzędy związane z cyklem pór roku, bogactwo strojów narodowych oraz współczesne formy podtrzymywania tożsamości tej unikatowej społeczności.

Publikacja ta stanowi niezwykle wartościowe źródło wiedzy o historii, kulturze i wyzwaniach Serbołużyczan. Głos w ważnej, coraz pilniejszej debacie o ochronie języków i tradycji mniejszości narodowych w Europie.  

(opis wydawcy)

Spis treści: 

Wstęp. "Gdy umierajęzyk, ginie świat"  /15

Zastosowana terminologia /21

Część I. Serbołużyczanie na terenach współczesnych Niemiec /29

1. Perspektywa historyczna (Górne i Dolne Łużyce)  /29

2. Serbołużyczanie: terytorium i demografia /51

2.1. Polskie Dolne Łużyce /61

3. Języki Serbołużyczan /68

4. Rola Kościoła ewangelickiego w pielęgnowaniu języków Serbołużyczan /82

5. Serbołużyczanie jako mniejszość narodowa w Niemczech /88

5.1. Status mniejszości narodowych w Niemczech /88

5.2. Formalno-prawny status Serbołużyczan w Brandenburgii /92

Część II. Tradycje i zwyczaje na Dolnych Łużycach - troska o zachowanie kultury mniejszościowej /97

1. Między tradycją a turystycznym widowiskiem /97

2. Święto jako szczególny rodzaj czasu. Zwyczaje serbskołużyckie na Łużycach Dolnych w kalendarzu pór roku /106

2.1. Wiosna /120

• Bułka wielkanocna /128
• Zdobienie jajek /130
• Turlanie jajek /136
• Ogień wielkanocny /136
• Wielkanocna procesja jeźdźców /138
• Czerpanie wody wielkanocnej /143
• Zwyczaj śpiewania wielkanocnego /145
• Ustawianie drzewka majowego /150

2.2. Lato /152

• Jazda na świętego Jana w Casel/Kozle /153

2.3. Jesień /171

• Łapanie koguta /177
• Zabijanie koguta /182
• Jazda konna o struclę /183
• Jarmark, odpust, kiermasz /184

2.4. Zima /190

• Darcie pierza /199
• Wo(b)klapnica - rozpoczęcie Nowego Roku we wsi /200
• Camprowanje lub korowód przebierańców /201
• Ptasie wesel /207
• Zapusty - zabawy karnawałowe /208
• Przędza / 213
• Schadowanka. Spotkanie absolwentów i maturzystów z Gimnazjum Dolnołużyckiego z Cottbus-Chosebuz /218
• Świniobicie /220
• Dzieciątko /223
• Obrotowe piramidy świąteczne na Łużycach Dolnych /227
• Pieczywo rytualne. Nowolatki oraz szczodraki /229

Część III

1. Bogactwo strojów serbołużyckich /247

1.1. Dawne funkcje, przyczyny zaniku, przykłady współczesnych kontekstów występowania /247

2. Serbołużyckie stroje narodowe na Łużycach Górnych i Dolnych. Krótka charakterystyka /254

2.1. Tradycyjny strój katolickich Serbołużyczan /256

2.2. Tradycyjny strój Serbołużyczan wyznania ewangelickiego w okolicach Budziszyna /256

2.3. Tradycyjny strój w okolicach miasta Wórjejce (niem. Hoyerswerda)  /257

2.4. Tradycyjny strój w parafii Slepe (niem. Schleife)  /258

2.5. Serbołużycki strój dziecięcy parafii Slepe (niem. Schleife)  /259

2.6. Tradycyjny strój Dolnych Łużyc  /262

Zakończenie. Dylematy tożsamości Serbołużyczan /265

Bibliografia /281

Zespominanje w Dolnoserbscinje /319

Zusammenfassung /321

Summary /325

Spis fotografii /327

Spis rycin /332

Spis tabel /333