Testamenty mieszczan bocheńskich (XVI - XVII wiek)

Autor: Mirosław Płonka

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 659

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,5 cm

Mirosław Płonka postawił sobie za cel wszechstronne zbadanie testamentów sporządzonych przez mieszkańców miasta Bochni w XVI-XVII w. Dysponował materiałem zamykającym się w przedziale lat 1487-1787. Ze względu jednak na ograniczoną liczbę zapisów z XV i XVIII w. w swoich dociekaniach skupił się na wskazanych wyżej dwóch stuleciach. Zaraz na wstępie odwołał się do postulatu badawczego zgłoszonego przed laty przez Feliksa Kiryka, współautora i współredaktora dziejów Bochni. Autor podszedł do tak wskazanego tematu w sposób bardzo kompleksowy. Jego badania obejmują bardzo szeroki zakres tematyczny, łączą w sposób bardzo udany analizy z zakresu historii społecznej i historii mentalności. [...] Praca [...] stanowi jedno z ciekawszych powstałych dotąd opracowań na temat testamentów mieszczańskich we wczesnonowożytnej Polsce.

- z recenzji prof. dr. hab. Krzysztofa Mikulskiego

Mirosław Płonka stworzył dzieło niezwykle ciekawe i oryginalne, którego wartość może zostać doceniona zarówno przez badaczy zajmujących się profesjonalnie nowożytnymi testamentami, historią społeczną i staropolską kulturą religijną, jak i przez pasjonatów historii lokalnej. Spośród dokonań analitycznych Autora najwyżej ocenić należy źródłoznawcze opracowanie testamentu nowożytnego, w tym głębokie i przemyślane refleksje na temat mechanizmów jego tworzenia, źródeł wiedzy i schematów retorycznych, wpływu czynników indywidualnych i instytucjonalnych dla wypracowania ostatecznego kształtu tekstu, jaki odnajdujemy w zachowanych zapisach. Bardzo ciekawa i zajmująco opisana jest również część społeczno-kulturowa pracy. [… ] Oba pnie książki są w sumie wybitnym osiągnięciem naukowym i zdecydowanie zasługują na upowszechnienie, dyskusję i dalsze rozwinięcie.

- z recenzji dr. hab. Tomasza Wiślicza, prof. IH PAN 

(opis wydawcy)

Spis treści:

I. Wstęp  /11

Stan badań  /13

Postrzeganie testamentu w Bochni  /21

Baza źródłowa /27

Ramy czasowe i problemy badawcze /31

Metodologia i konstrukcja pracy  /35

II. Kultura testowania  /43

Rozwój kancelarii miejskiej pod kątem testowania  /43

Członkowie zaborów wobec testowania  /61

Barokowa vanitas  /79

Testowanie jako wydarzenie  /89

Przyczyny i okoliczności spisywania testamentów  /106

Poza czasem wyjątkowym  /107

Wobec nagłej śmierci  /116

• Testowanie w czasie zarazy  /116
• Testowanie w połogu  /130
• Testamenty osób pobitych i okaleczonych  /136
• Testamenty osób otrutych  /143
• Testament skazańca  /149
• Testamenty niepełnoletnich  /151

Spis rzeczy jako integralna część testamentu  /153

III. Testament jako palimpsest  /163

Oczekiwania testatorów  /164

Oddziaływanie szkolnictwa parafialnego  /173

Urzędnicy jako strażnicy formy  /178

Między oralnością a piśmiennością  /188

Wzorce kulturowe  /193

Język i jego reguły  /200

Relacyjny aspekt testamentu  /207

IV. Struktura i retoryczność testamentów  /215

Formuły urzędowe  /216

Datacja  /228

Inwokacje  /231

Intytulacja  /236

Arenga, narracja i prmulgacja  /239

Dyspozycje  /256

Sankcje, klauzule i apreakcje  /262

Pożegnania  /270

Westchnienia  /277

Unieważnienie lub zmiana testamentu  /280

Pamięć w testamentach  /284

Performatywy - słowa zmieniające rzeczywistość  /289

V. Testatorzy  /297

Przedstawiciele władz miejskich  /300

Osoby związane z żupą bocheńską  /308

Rzemieślnicy i handlarze  /315

Słudzy kościelni  /329

Kobiety jako testatorki  /333

Struktura majątkowa testujących  /342

Zasięg terytorialny kontaktów testatorów  /350

Deklarowany majątek nieruchomy  /362

Świat rzeczy - przywiązanie do dóbr materialnych  /369

VI. Relacje rodzinne i społeczne  /379

Relacje rodzinne /383

• Dzieci  /383
• Małżonkowie  /400
• Rodzice /407
• Rodzeństwo i jego dzieci  /409
• Wnuki  /416
• Powinowaci i dalsi krewni  /418

Egzekutorzy i opiekunowie  /421

Służba  /431

VII. Pobożność mieszczańska  /437

Korporacjonalistyczny wymiar pobożności mieszczańskiej  /439

Osobista relacja z sacrum  /449

• Boże miłosierdzie  /450
• Kult maryjny i rola cudów  /454
• Kult świętych  /462
• Przedmioty kultu indywidualnego  /465

Współuczestnictwo w utrzymaniu lokalnych kościołów  /472

Przedmioty osobiste przeznaczane na cele kultu  /483

Pogrzeb mieszczański w Bochni  /488

Zakończenie /509

Aneks  /513

Bibliografia  /575

Wykaz tabel  /603

Wykaz wykresów  /604

Wykaz ilustracji  /605

Wykaz skrótów  /606

Indeks osobowy  /607

Indeks geograficzny  /647

Streszczenie /651

Summary  /655