Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI-XVII wieku

Autor: Emil Kalinowski

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 381

Okładka: twarda 

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Staropolskie bezkrólewia stanowiły okres wzmożonej aktywności obywatelskiej szlachty, przejęcia przez nią pełnej odpowiedzialności za losy państwa, ale też lokalnych wspólnot. Szczególną wagę miały dla szlachty ziemi bielskiej na Podlasiu, świeżo włączonej do Korony i niejako na nowo kształtującej swoją tożsamość. Północna część przedrozbiorowego województwa podlaskiego jest to niezwykle interesujący teren badawczy o zróżnicowanym tle społecznym: z mnóstwem drobnoszlacheckich rodów gniazdowych, ale jednocześnie ze sporymi kompleksami majątków królewskich i magnackich. Monografia Emila Kalinowskiego stanowi całościowy obraz funkcjonowania lokalnego samorządu szlacheckiego w dobie bezkrólewi w XVI-XVII w. Pokazuje, że sprawność lokalnej elity przywódczej w radzeniu sobie z przejmowaniem odpowiedzialności za wspólnotę wzrastała z każdym następnym interregnum.

Spis treści:

Wstęp  /9

Rozdział I. Kształtowanie się ziemi bielskiej w XV-XVI w.  /35

I.1. Przynależność polityczna ziem przyszłego Podlasia do połowy XV w.  /35

I.2. Osadnictwo szlacheckie i prawo polskie na Podlasiu do początku XVI w.  /43

I.3. Utworzenie województwa podlaskiego, jego podział administracyjny i granice (1513-1520-1566-1569)   /49

I.4. Ziemia bielska. Granice i podział administracyjny (XVI-XVII w.)  /55

I.4.1. Granica z Prusami  /55

I.4.2. Granica z Mazowszem  /58

I.4.3. Granica z Wielkim Księstwem Litewskim  /60

I.4.4. Granica wewnętrzna (z ziemią drohicką i mielnicką) oraz podział na powiaty  /67

I.5. Ziemia bielska przed włączeniem do Korony i pierwszym bezkrólewiem (1513-1569/1572)  /70

I.5.1. Wobec Radziwiłłów i Gasztołdów (1513-1542)  /70

I.5.2. Czasy Zygmunta Augusta (1543/1544-1572)  /76

Rozdział II. Szlachta ziemi bielskiej - charakterystyka  /90

II.1. Struktura społeczno-majątkowa  /90

II.1.1. Rody możnowładcze, magnackie i senatorskie  /90

II.1.2. Szlachta bogata i średnia  /93

II.1.3. Rody gniazdowe drobnej szlachty  /95

II.2. Grupy na pograniczu stanu szlacheckiego  /101

II.2.1. Bojarzy  /101

II.2.2. Ziemianie zależni  /105

II.2.3. Tatarzy  /105

II.2.4. Mieszczanin szlachcicem - adopcje herbowe, uzurpacje  /109

II.2.5. Szlachta brukowa, schłopiała i gołota  /111

II.3. Czynniki integrujące i dezintegrujące  /113

II.3.1. Podziały "swój-obcy" /114

II.3.2. Podziały fakcyjne i polityczne, konflikty /124

II.3.3. Solidarność szlachecka  /125

II.4. Stosunki międzystanowe  /126

II.4.1. Duchowieństwo  /126

II.4.2. Mieszczanie  /127

II.4.3. Chłopi  /128

II.4.4. Żydzi  /129

II.4.5. Cyganie  /132

II.5. Wizerunek szlachty ziemi bielskiej  /133

Rozdział III. Samorząd szlachecki w ziemi bielskiej podczas bezkrólewi w XVI-XVII wieku  /137

III.1. Uwagi wstępne  /137

III.1.1. Zagadnienie obywatelskości i podmiotowości szlachty  /137

III.1.2. Komunikacja i obieg informacji  /140

III.1.3. Konfederacja a samorząd szlachecki  /142

III.2. Sejmiki partykularne i wojewódzkie  /143

III.2.1. Pierwsze bezkrólewie (1572-1574)  /143

III.2.2. Drugie bezkrólewie (1574-1576)  /149

III.2.3. Trzecie bezkrólewie (1586-1587)  /156

III.2.4. Czwarte bezkrólewie (1632-1633)  /162

III.2.5. Piąte bezkrólewie (1648-1649)  /171

III.2.6. Szóste bezkrólewie (1668-1669)  /176

III.2.7. Siódme bezkrólewie (163-1676)  /188

III.2.8. Ósme bezkrólewie (1696-1697)  /192

III.3. Szlacheccy aktywiści ziemi bielskiej czasu bezkrólewi  /196

III.4. Frekwencja i uczestnicy sejmików ziemi bielskiej czasu bezkrólewi  /206

Rozdział IV. Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne ziemi bielskiej podczas bezkrólewi w XVI-XVII wieku  /213

IV.1. Wymiar sprawiedliwości  /213

IV.1.1. Sądownictwo nadzwyczajne - sądy kapturowe  /213

IV.1.2. Sądownictwo zwyczajne  /227

IV.2. Obronność  /227

IV.2.1. Pospolite ruszenie  /228

IV.2.2. Roty powiatowe /246

IV.2.3. Piechota wybraniecka (łanowa)  /249

Rozdział V. Szlachta bielska wobec Rzeczypospolitej podczas bezkrólewi do końca XVII wieku  /253

V.1. Udział w zjazdach czasu bezkrólewi  /253

V.1.1. Konwokacje i inne senatorsko-szlacheckie zjazdy ponadlokalne  /253

V.1.2. Elekcje i elektorowie /255

V.1.3. Koronacje  /258

V.1.4. Aktywność Bielszczan na zjazdach i sejmach podczas bezkrólewi  /259

V.2. Postulaty i poglądy szlachty bielskiej  /271

V.2.1. Rzeczpospolita i jej ustrój  /271

V.2.2. Polityka zagraniczna  /278

V.2.3. Wojsko, obronność i skarbowość państwa  /279

V.2.4. Zagadnienia ekonomiczne  /284

V.2.5. Zagadnienia religijne i społeczne  /285

V.2.6. Problem kozacki  /292

V.3. Sprawy wewnętrzne ziemi bielskiej i Podlasia  /294

V.3.1. Przywilej podlaski  /294

V.3.2. Inne sprawy lokalne i petita /295

V..4. Ziemia bielska a inne części Rzeczypospolitej  /298

V.4.1. Ziemie  koronne  /298

V.4.2.Wielkie Księstwo Litewskie  /299

V.4.3. Inflanty i ziemie lenne Rzeczypospolitej  /303

V.5. Ziemia bielska i Podlasie podczas bezkrólewi na tle innych województw  /303

Zakończenie /311

Summary  /319

Aneksy  /321

Bibliografia  /335

Spis zestawień  /364

Spis wykresów  /365

Wykaz skrótów  /366

Indeks osób /368