Syberia 1917–1922 we wspomnieniach i relacjach żołnierzy Wojska Polskiego

Redakcja: Waldemar Rezmer 

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 468

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 14,8 cm x 22,0 cm 

Nie domyślał  się Cyprian Godebski, poeta, legionista napoleoński, snujący  przeróżne refleksje społeczne i  stawiający pytanie: czy Polska naprawdę odniesie pożytek z martyrologii najlepszych w narodzie? – że kiedyś po latach, w 1914 r., żołnierz polski rozpocznie znowu walkę i wędrówkę tułaczą „po lądach, morzach, piaskach gorących i mrozie”… Lecz nie śniło mu się, że w 1917 r. pojawią się na dalekiej Syberii – na ziemi wielowiecznej polskiej męki i niedoli – zbrojne oddziały Wojska Polskiego, które podążać będą znad Wołgi, przez góry Uralu, niezmierzone  stepy i tajgę syberyjską, pokonując śnieżne zaspy, burze i przenikliwy mróz, do Niepodległej Polski.
Syberia zawsze budzi w sercach polskich bolesne wspomnienia, gdyż powszechnie utożsamiana z Sybirem, kojarzy się z martyrologią dziesiątków tysięcy ich rodaków, którzy przez ostatnie trzy wieki trafiali za Ural. Pojawienie się Wojska Polskiego na Syberii jest czymś tak fantastycznie znamiennym, że nie tylko historyk ze zdumieniem i czcią na dzieje tego wojska spogląda. „Jest więc sprawiedliwość dziejowa – Nemezis (bogini zemsty, sprawiedliwości i przeznaczenia) mści się nieraz okrutnie”.
Za symbol odrodzenia Polski w 1918 r. można było uważać fakt, że na ziemiach katorgi Polaków, na złowrogiej  Syberii – zabłysnął oręż polski, polski las bagnetów, pojawiły się i walczyły oddziały pod znakiem srebrnych orłów.

Do rąk czytelnika trafia wybór źródeł historycznych o szczególnym znaczeniu, dotyczą one bowiem polskiej obecności wojskowej we wschodniej Rosji i na Syberii w latach 1917–1922, tj. od upadku caratu do czasu powrotu do Polski ostatnich grup żołnierzy. Skromna jest wciąż wiedza o naszych rodakach, którzy służyli w latach 1917–1920 w polskich formacjach wojskowych na tym dalekim obszarze, o ich walce z bolszewickimi partyzantami i regularnymi oddziałami Armii Czerwonej, o ich zmaganiach z syberyjską przyrodą – złowrogą tajgą, mrozem i śniegiem, martyrologii i skomplikowanych, często tragicznie zakończonych, drogach powrotu do kraju. W książce opowiadają o tym uczestnicy tych wydarzeń – polscy żołnierze. Ich memuary zawierają masę spostrzeżeń, opisów, charakterystyk i opinii, których badacz nie znajdzie w dokumentach. To właśnie te świadectwa są w stanie przekazać niepowtarzalną atmosferę tamtych, często bardzo dramatycznych  wydarzeń.

(opis wydawcy) 

Spis treści:

Wykaz skrótów / 9

Wstęp / 15

Stefan Witold Wojstomski - Między Wołgą a Uralem i na Syberii / 23

Antoni Aleksandrowicz - Odwrót 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii w 1919 r. / 209

Tomasz Leonard Bełta - Sprawozdanie z pobytu w niewoli bolszewickiej w Krasnojarsku / 221

Stanisław Branicz, Jan Góralczyk, Roman Sztaba - Zeznania trzech oficerów 5 Dywizji Strzelców zbiegłych z niewoli bolszewickiej w sierpniu 1920 r. / 233

Władysław Czuma - Relacja z ucieczki z niewoli bolszewickiej kapitana wojsk polskich / 238

Artur Filenbaum - Sprawozdanie o sytuacji jeńców Polaków w obozach w Krasnojarsku i Moskwie / 247

Antoni Gługiewicz - Zeznania oficera 5 Dywizji Strzelców, uciekiniera z niewoli sowieckiej, złożone w Ekspozyturze Oddz. II MSWojsk. w Dęblinie / 251

Kazimierz Goński - Sprawozdanie Kazimierza Gońskiego – wysłannika Wydziału Narodowego Polskiego w Ameryce do Wojsk Polskich we Wschodniej Rosji / 255

Maurice Janin - Moja misja na Syberii 1918–1920 / 305

Michał Jarmoliński - Jazda kurierska z Harbina via Władywostok i przekroczenie frontu bolszewickiego (odcinek mozyrski) / 313

Kazimierz Karowski - Wyjaśnienia o służbie w 5 Dywizji Strzelców (Syberyjskiej) i pobycie w niewoli bolszewickiej / 324

Władysław Kobyłecki - Zeznanie chorążego Władysława Kobyłeckiego z 5 Dywizji Strzelcow o pobycie w niewoli bolszewickiej / 328

Romuald Kohutnicki - Epizod bojowy z własnych doświadczeń. „Ostatnie chwile V Dywizji Syberyjskiej” / 333

Jan Kucharek - Relacja oficera 1 Pułku Strzelcow 5 Dywizji Strzelców z pobytu niewoli sowieckiej / 344

Andrzej Meldoch - Raport księdza Andrzeja Meldocha, kapelana 2 Pułku Strzelców o kapitulacji 5 Dywizji Strzelców / 349

Michał Onoszkowicz-Jacyna - Relacja oficera Batalionu Kadrowego 5 Dywizji Strzelców z niewoli sowieckiej / 351

Franciszek Podejma - Zeznanie podporucznika Franciszka Podejmy, oficera 2 Pułku Strzelców 5 Dywizji Strzelców, zbiegłego z niewoli bolszewickiej na Syberii / 358

Stanisław Rosmański - Sprawozdanie z działalności w Irkucku / 362

Paweł Rozenblat - Wyjaśnienia o służbie w 5 Dywizji Strzelców (Syberyjskiej) i pobycie w niewoli bolszewickiej / 369

Kazimierz Smólski - Wyjaśnienia o służbie w 5 Dywizji Strzelców (Syberyjskiej) i pobycie w niewoli bolszewickiej / 375

Henryk Suchanek-Suchecki - Relacja dotycząca organizacji i działań wojennych 5 Dywizji Strzelców na Syberii / 381

Kazimierz Wróblewski - Relacja oficera 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii z pobytu w niewoli / 386

Ankieta Wojskowego Biura Historycznego skierowana do żołnierzy 5 Dywizji Strzelców w 1936 r. / 390

Bronisław Banasik - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Bronisława Banasika, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 393

Bronisław Chodowski - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli bolszewickiej Bronisława Chodowskiego, żołnierza 5 Dywizji Strzelców / 396

Konstanty Chrzczonowicz - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Konstantego Chrzczonowicza, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 398

Piotr Drozdowski - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Piotra Drozdowskiego, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 402

Leon Kostka - Protokół z przesłuchania plutonowego Leona Kostki, podoficera 5 Dywizji Strzelców, na temat sytuacji w Rosji i warunków pobytu w niewoli bolszewickiej / 406

Władysław Krzymski - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli bolszewickiej podporucznika Władysława Krzymskiego, oficera 5 Dywizji Strzelców / 410

Bronisław Lisowski - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Bronisława Lisowskiego, żołnierza Wojska Polskiego na Syberii / 413

Stanisław Nowak - Dodatek do kwestionariusza zeznania Stanisława Nowaka, oficera batalionu szturmowego 5 Dywizji Strzelców, który powrócił z niewoli bolszewickiej / 417

Józef Rojek - Protokół przesłuchania sierżanta 5 Dywizji Strzelców na Posterunku Wywiadowczym Oddziału II Sztabu Generalnego WP w Dęblinie / 419

Władysław Sierosławski - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli bolszewickiej chorążego Władysława Sierosławskiego / 423

Alojzy Stanisławowicz / Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej Alojzego Stanisławowicza, strzelca 5 Dywizji Strzelców / 427

Zygmunt Trojnarski - Protokoł przesłuchania oficera intendentury 5 Dywizji Strzelców na Posterunku Wywiadowczym Oddziału II Sztabu Generalnego WP w Dęblinie / 430

Henryk Unkiewicz - Kwestionariusz przesłuchania powracającego z niewoli sowieckiej podporucznika Henryka Unkiewicza, oficera 5 Dywizji Strzelców / 436

Bibliografia / 439