Świadek dziejów narodu. Kardynał Adam Stefan Sapieha (1867-1951) w dokumentach archiwalnych. Tom I. Działalność duszpasterska

Redakcja: Magdalena Marosz

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 532

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Świadek Dziejów Narodu Kardynał Adam Stefan Sapieha (1867-1951) w dokumentach archiwalnych to licząca pięć tomów publikacja, zawierająca łącznie 553 teksty źródłowe. To próba przypomnienia Księcia Niezłomnego, Wielkiego Jałmużnika oraz pierwszego metropolity krakowskiego, którego geniusz i szerokie horyzonty umysłowe były niepoślednie. Adam Stefan Sapieha był hierarchą, który miał znaczący wpływ na życie religijne oraz społeczne wielu Polek i Polaków, doprowadził do odrodzenia Kościoła krakowskiego, otoczył opieką kleryka Karola Wojtyłę w “ciemną noc okupacji”, udzielił mu święceń kapłańskich i wysłał na studia do Rzymu…

Edytowane dokumenty powstawały w latach 1888-1967, a więc w znacznej rozpiętości czasowej, w której zmieniały się np. zasady pisowni, interpunkcji, używania dużych liter czy sposobu zapisywania tytułów grzecznościowych.

Z kart archiwalnych wyłania się postać hierarchy stopniowo “dojrzewającego” do później nałożonych nań funkcji i obowiązków. Zdobywał doświadczenie duszpasterskie początkowo w parafii jazłowieckiej i we Lwowie, później u boku m.in. Piusa X, który włączył go do grona najbliższych współpracowników. Dzięki temu nawiązał liczne kontakty, które pozwalały mu na późniejszą szeroką działalność, co odnotowywano w prezentowanej edycji źródłowej. Jako krakowski ordynariusz i metropolita wywierał znaczący wpływ na życie religijne, kościelno-organizacyjne oraz polityczne. Źródła archiwalne jednoznacznie ukazują abpa Adama Stefana Sapiehę nie tylko jako duszpasterza, ale także działacza patriotycznego, charytatywnego oraz społecznika.

Dzięki analizie źródeł możemy dokonać próby ukazania osobistych cech charakteru pierwszego metropolity krakowskiego, jego duchowej sylwetki i przymiotów religijnych. Dokumenty archiwalne, zarówno te, które zostały opublikowane, jak i pozostałe, ukazują także środowisko rodzinne, w którym dorastał i kształcił się oraz arystokratyczne i kościelne, które kształtowały oraz weryfikowały jego późniejszą działalność. To także polska scena polityczna, którą tworzył i zmieniał. To świat wartości, które cenił i propagował. Dzięki zachowanym źródłom archiwalnym wszystko powyższe nie obumarło w lipcowy dzień 1951 roku, lecz nadal żyje jako dziedzictwo jednego z najwybitniejszych Polaków I połowy XX wieku.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp     /13 

Józef Marecki. Kardynał Adam Stefan Sapieha     /25 

Magdalena Marosz. Działalność duszpasterska Adama Stefana Sapiehy jako biskupa i arcybiskupa krakowskiego     /49 

DOKUMENTY 

Nr 1 List bp. Adama Stefana Sapiehy skierowany do wiernych z okazji ingresu (brulion), Kraków, 3 marca 1912 r.    /63 

Nr 2 List bp. Adama Stefana Sapiehy skierowany do duchowieństwa z okazji ingresu, Kraków, 3 marca 1912 r.    /83 

Nr 3 List Marii Zamoyskiej do bp. Adama Stefana Sapiehy z wiadomościami o opiece nad emigracją polską we Francji, Paryż, 26 października 1912 r.    /93 

Nr 4 Kopia listu pasterskiego skierowanego po śmierci Ojca Świętego Piusa X do duchowieństwa i wiernych, Kraków, 25 sierpnia 1914 r.     /99 

Nr 5 List ks. Wiktora Bilskiego do bp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie powołania Centralnego Komitetu Opieki Moralnej dla wychodźców z Galicji i pracy duszpasterskiej wśród emigrantów, Wiedeń, 14 stycznia 1915 r.   /103 

Nr 6 List ks. Mieczysława Kuznowicza TJ do bp. Adama Stefana Sapiehy informujący o prowadzonej wśród wychodźców polskich w Choceni działalności duszpasterskiej, Choceń, 3 marca 1915 r.    /113

Nr 7 List ks. Franciszka Wójcika do bp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie opieki nad polskimi uchodźcami w Czechach, Praga, 20 lutego 1917 r.    /121

Nr 8 Sprawozdanie ks. Leopolda Schweigera dla bp. Adama Stefana Sapiehy z pracy duszpasterskiej dla uchodźców polskich w Austrii za okres IX-XII 1917 roku, Wiedeń, 10 stycznia 1918 r.   /129

Nr 9 Notatki i uzupełnienia bp. Adama Stefana Sapiehy naniesione na instrukcję o sakramencie bierzmowania, Kraków, ok. 1918 r.     /139

Nr 10 Pismo Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do bp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie wysłania polskich księży do pracy duszpasterskiej wśród Polaków w Bośni i Hercegowinie, Warszawa, 11 sierpnia 1919 r.     /163

Nr 11 Notatka bp. Adama Stefana Sapiehy podsumowująca 10 lat posługi na biskupstwie krakowskim, Kraków, 1922 r.    /165

Nr 12 Odezwa bp. Adama Stefana Sapiehy do księży dziekanów mówiąca o obowiązku czuwania nad sprawami duszpasterstwa i przestrzegania praw kościelnych, Kraków, 21 grudnia 1923 r.    /175

Nr 13 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do abp. Augusta Hlonda w sprawach wizytatorów nauki religii oraz sodalicji szkolnych, Kraków, 29 kwietnia 1927 r.    /178

Nr 14 List bp. Adama Stefana Sapiehy do bp. Henryka Przeździeckiego w sprawie uroczystości przeniesienia obrazu Matki Bożej Kodeńskiej, Kraków, 20 lipca 1927 r.    /183

Nr 15 List abp. Adama Stefana Sapiehy do ks. Stanisława Sapińskiego w sprawie budowy katolickiego domu akademickiego w Krakowie, Kraków, 30 marca 1928 r.      /185

Nr 16 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawie Kongresu Mariańskiego Kongregacji Męskich w Częstochowie, Kraków, 21 stycznia 1931 r.    /189

Nr 17 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawie kultu Królowej Jadwigi, Kraków, 26 grudnia 1932 r.   /193

Nr 18 Sprawozdanie z 10-lecia istnienia Kongregacji Pań Dzieci Maryi, Kraków, 1932 r.    /197

Nr 19 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawach ochronek i szkół zakonnych oraz planów nauki religii wydanych przez Ministerstwo Wyznań Religijnychi Oświecenia Publicznego, Kraków, 8 marca 1933 r.    /204

Nr 20 Odezwa abp. Adama Stefana Sapiehy do społeczeństwa polskiego w sprawie wsparcia starań o wyniesienie na ołtarze królowej Jadwigi, Kraków, 10 października 1933 r.    /207

Nr 21 Pismo bp. Stanisława Adamskiego do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie duszpasterstwa w Sanatorium Kas Chorych w Bystrem, Katowice, 5 marca 1934 r.    /211

Nr 22 Pismo Komisji Szkolnej Episkopatu Polski do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Janusza Jędrzejewicza w sprawie programów szkolnych nauki religii, przygotowane przez abp. Adama Stefana Sapiehę, Kraków, 6 marca 1934 r.     /214

Nr 23 List apb. Adama Stefana Sapiehy do bp. Stanisława Łukomskiego w sprawie programów nauczania religii, Kraków, 29 kwietnia 1934 r.    /221

Nr 24 Memoriał Komisji Szkolnej Episkopatu Polski w sprawie programów szkolnych nauki religii w szkołach, przygotowany przez abp. Adama Stefana Sapiehę, wręczony prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu, Kraków, 31 maja 1934 r.    /227

Nr 25 Pismo kard. Augusta Hlonda do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie likwidacji Zjednoczenia Katolickiego Związków Polek, Gniezno, 13 lipca 1934 r.    /235

Nr 26 Pismo kard. Augusta Hlonda do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie Katolickiego Związku Kobiet, Gniezno, 15 lipca 1934 r.     /237

Nr 27 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy mianujące Janinę Strawińską dyrektorem Katolickiego Związku Kobiet z kopią aprobaty Związku przekazaną do Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie, Kraków, 25 lipca 1934 r.    /239

Nr 28 Pismo kard. Augusta Hlonda do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie Katolickiego Związku Kobiet, Gniezno, 31 lipca 1934 r.    /242

Nr 29 List ks. Romualda Moskały TJ do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie Związku Stanowych Sodalicji Mariańskich, Kraków, 28 sierpnia 1934 r.    /245

Nr 30 Ankieta na temat relacji władz kościelnych i państwowych w kwestii nauki religii, przygotowana przez abp. Adama Stefana Sapiehę, Kraków, 29 października 1935 r.    /249

Nr 31 Pismo bp. Stanisława Łukomskiego do abp. Adama Stefana Sapiehy skierowane w odpowiedzi na ankietę na temat relacji władz kościelnych i państwowych w kwestii nauki religii,Łomża, listopad 1935 r.    /251

Nr 32 Pismo Komisji Szkolnej Episkopatu Polski do ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego Janusza Jędrzejewicza w sprawie organizacji nauki religii w szkołach, Kraków,17 kwietnia 1936 r.    /258

Nr 33 Komunikat Polskiej Katolickiej Agencji Prasowej nr 104 (2504) na temat orędzia abp. Adama Stefana Sapiehy z okazji 900 rocznicy urodzin św. Stanisława Biskupa, Warszawa,4 maja 1936 r.    /264

Nr 34 Protokoły zebrań Wydziału Kongregacji Pań Dzieci Maryi, Kraków, 12 maja 1936 – 5 czerwca 1952 r.    /267

Nr 35 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawie korespondencji prowadzonej z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na tematstatusu nauczycieli religii, Kraków, 10 lipca 1936 r.     /276

Nr 36 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Janusza Jędrzejewicza w sprawie kwalifikacji zawodowych nauczycieli religii, Kraków, 11 lipca 1936 r.   /278

Nr 37 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawie kandydatów na członków komisji do oceny podręczników do nauki religii w szkołach, Kraków, 15 października 1936 r.  /282

Nr 38 List abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawach szkolnych, m.in. uczestnictwa uczniów innego wyznania w lekcji religii oraz podręczników, Kraków, 11 grudnia 1936 r.   /285

Nr 39 Uwagi abp. Adama Stefana Sapiehy na temat kanonicznej wizytacji diecezji, Kraków, b.d.    /289

Nr 40 Uwagi i zalecenia abp. Adama Stefana Sapiehy dla klasztorów żeńskich po zarządzonych przez niego wizytacjach, Kraków, 1936 r.    /295

Nr 41 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawach pielgrzymek studenckich do Częstochowy, koedukacji, ruchu abstynenckiego, przeniesienia trumny marszałka Józefa Piłsudskiego, Kraków, 25 czerwca 1937 r.    /299

Nr 42 Referat abp. Adama Stefana Sapiehy wygłoszony na posiedzeniu Komisji Szkolnej Episkopatu na temat nauczania i wychowania, Kraków, ok. 1937 r.    /303

Nr 43 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda w sprawie sodalicji mariańskich w 20-lecie Związku Sodalicji Mariańskich, Kraków, 11 kwietnia 1939 r.    /312

Nr 44 Pismo kard. Augusta Hlonda do abp. Adama Stefana Sapiehy o możliwości wysłania dziesięciu księży ze Zgromadzenia Chrystusowców do pracy wśród wychodźstwa polskiego, Poznań, 20 czerwca 1939 r.   /314

Nr 45 List abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Augusta Hlonda informujący o sytuacji w południowych dekanatach diecezji krakowskiej oraz o sprawach bieżących, Kraków, 12 sierpnia1939 r.    /317

Nr 46 Kronika katedry na Wawelu w Krakowie spisana przez ks. Kazimierza Figlewicza, Kraków, wrzesień 1939 - 21 kwietnia 1946 r.    /318

Nr 47 Relacja z rozmowy Hansa Franka z dr. Friedrichem Siebertem dotyczącej prośby abp. Adama Stefana Sapiehy o umożliwienie mu podróży do części archidiecezji położonej na terenach wcielonych do Rzeszy, Kraków, 20 lutego 1940 r.    /325

Nr 48 Odezwa abp. Adama Stefana Sapiehy do księży proboszczów archidiecezji krakowskiej w sprawie opieki duszpasterskiej nad polskimi robotnikami przymusowymi w Rzeszy, Kraków,18 kwietnia 1940 r.    /326

Nr 49 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do Komendantury niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz z prośbą o pozwolenie na odprawienie mszy św. w święta Bożego Narodzenia, Kraków, 19 grudnia 1940 r.     /329

Nr 50 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Luigiego Maglionego w sprawie sytuacji Kościoła i katolików narodowości polskiej na Górnym Śląsku, Kraków, 1940     /331

Nr 51 Raport Delegatury Rządu RP na Kraj informujący o naradzie w początkach marca 1941 r. pięciu biskupów ordynariuszy, m.in. obecny ks. metropolita Adam Stefan Sapieha, Warszawa, 4 czerwca 1941 r.    /336

Nr 52 Pismo bp. Czesława Sokołowskiego do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie zniesienia przez władze okupacyjne niektórych świąt kościelnych, Siedlce, 21 sierpnia 1941 r.    /339

Nr 53 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do bp. Czesława Sokołowskiego w sprawie Rady Głównej Opiekuńczej oraz zniesienia przez władze okupacyjne niektórych świąt kościelnych, Kraków, 5 września 1941 r.    /342

Nr 54 Pismo abp. Adama Stefana Sapiehy do kard. Adolfa Bertrama w sprawie opieki duszpasterskiej nad polskimi robotnikami przymusowymi w Rzeszy, Kraków, 21 grudnia 1942 r.     /345

Nr 55 Pismo kard. Adolfa Bertrama do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie opieki duszpasterskiej nad polskimi robotnikami przymusowymi w Rzeszy (odpowiedź na pismo z 21 grudnia 1942 r.), Wrocław, 3 lutego 1943 r.     /350

Nr 56 Pismo apb. Adama Stefana Sapiehy do kard. Luigiego Maglionego w sprawie opieki duszpasterskiej nad Polakami przymusowo wywiezionymi do Niemiec, Kraków, 31 marca1943 r.    /353

Nr 57 Pismo kard. Luigiego Maglionego do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie opieki duszpasterskiej nad Polakami przymusowo wywiezionymi do Niemiec, Watykan, 2 maja1943 r.    /357

Nr 58 Sprawozdanie Delegatury Rządu RP na Kraj za październik 1943 r. m.in. w sprawie przejęcia przez Niemców kościoła św. Szczepana w Krakowie, Warszawa, 12 listopada 1943 r.    /366

Nr 59 List abp. Adama Stefana Sapiehy do ks. Stanisława Bulandy w sprawie kapelana w obozie Pustków, Kraków, 6 grudnia 1943 r.    /367

Nr 60 List Jana Napierały, pisany w imieniu polskich robotników przymusowych w Rzeszy, do abp. Adama Stefana Sapiehy z podziękowaniem za list pasterski do nich skierowany na święta Bożego Narodzenia, Althütten, 3 stycznia 1944 r.    /369

Nr 61 List Władysława Jabłońskiego, pisany w imieniu Polaków przebywających w Szwabii, do abp. Adama Stefana Sapiehy z podziękowaniem za list do nich skierowany, Oberspiringen, styczeń 1944 r.   /373

Nr 62 Relacja z rozmowy Hansa Franka z abp. Adamem Stefanem Sapiehą na temat złagodzenia polityki władz niemieckich w stosunku do ludności polskiej, Kraków, 5 kwietnia 1944 r.    /375

Nr 63 Relacja z rozmowy Hansa Franka z przewodniczącym i członkami polskiej Rady Głównej Opiekuńczej m.in. na temat roli duchowieństwa w nakłanianiu ludności polskiej do okazywania pomocy Niemcom, Kraków, 13 listopada 1944 r.    /377

Nr 64 Karta pocztowa od Zofii Cieślak, pisana w imieniu Polek przebywających w Rzeszy, do abp. Adama Stefana Sapiehy, z podziękowaniem za życzenia świąteczne, paczkę i opłatki, Dammfeld, 3 stycznia 1945 r.    /379

Nr 65 List pasterski abp. Adama Stefana Sapiehy do wiernych z okazji Wielkiego Postu, Kraków, 10 lutego 1945 r.    /382

Nr 66 Pismo ks. Kazimierza Lagosza do abp. Adama Stefana Sapiehy o sytuacji na Dolnym Śląsku, Wrocław, 25 czerwca 1945 r.    /385

Nr 67 List ks. Józefa Winkowskiego do abp. Adama Stefana Sapiehy w sprawie wznowienia sodalicji mariańskich w szkołach średnich, Zakopane, 29 września 1945 r.    /396

Nr 68 Pismo kard. Adama Stefana Sapiehy zatwierdzające „Dzieło osobistego poświęcenia się Najświętszemu Sercu Jezusowemu”, Kraków, 17 kwietnia 1946 r.    /398

Nr 69 Brulion listu pasterskiego kard. Adama Stefana Sapiehy do wiernych w sprawie wychowania religijnego dzieci i młodzieży, Kraków, 1947 r.     /400

Nr 70 Pismo naczelnika Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Krakowie do I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie informujące o uroczystościach oddania się dziewcząt katolickich pod opiekę Matki Boskiej Różańcowej z załączonym odpisem afisza, Kraków, 15 października 1948 r.    /404

Nr 71 Odpis afisza informującego o uroczystościach z okazji odpustu św. Stanisława Kostki w kościele na Dębnikach w Krakowie oraz jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy księży salezjanów w Polsce, Kraków, 22 października 1948 r.     /407

Nr 72 Odpis ogłoszenia o uroczystościach na cześć św. Stanisława Kostki, przesłany przez naczelnika Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Krakowie do I sekretarza KW PPR w Krakowie, Kraków, październik 1948 r.    /410

Nr 73 Raport na temat działalności kleru katolickiego na terenie województwa krakowskiego, Kraków, 1948 r.    /411

Nr 74 Odpis afisza z informacją o uroczystościach ku czci Chrystusa Króla, Kraków, 19 października 1949 r.    /414

Nr 75 Doniesienie tajnego informatora UB ps. „Życzliwy”, na temat spraw poruszanych na spotkaniu kard. Adama Stefana Sapiehy z proboszczami i rektorami kościołów krakowskich (bractwa i stowarzyszenia katolickie, nauka religii, prowadzenie ksiąg podatkowych), Kraków, 12 listopada 1949 r.     /418

Nr 76 Pismo kard. Adama Stefana Sapiehy do księży proboszczów i administratorów parafii archidiecezji krakowskiej w sprawie nauczania religii w parafiach, Kraków, 28 września 1950 r.    /423

Nr 77 Instrukcja w sprawie nauki religii poza szkołą, Kraków, ok. 1950 r.    /425

Nr 78 Pismo kard. Adama Stefana Sapiehy do papieża Piusa XII z prośbą o beatyfikację królowej Jadwigi, Kraków, 27 stycznia 1951 r.    /428

Nr 79 Kazanie prymasa Polski abp. Stefana Wyszyńskiego wygłoszone na pogrzebie kard. Adama Stefana Sapiehy (fragment), Kraków, 25 lipca 1951 r.    /433

Nr 80 Wystąpienie abp. Karola Wojtyły poświęcone działalności abp. Adama Stefana Sapiehy w okresie okupacji niemieckiej, wygłoszone na uroczystej sesji z okazji Millennium ChrztuPolski, Kraków, 8 maja 1966 r.    /439

Nr 81 Przemówienie bp. Juliana Groblickiego poświęcone działalności kard. Adama Stefana Sapiehy, wygłoszone w katedrze na Wawelu podczas nabożeństwa z okazji setnej rocznicy jego urodzin, Kraków, 13 maja 1967 r.    /447

Wykaz skrótów    /467

Bibliografia    /469

Indeks osób    /493

Indeks geograficzny    /507

Spis ilustracji    /515

Summary    / 519

Zusamenfassung    /523

Riassunto    /529