Studia nad osadnictwem Małopolski

Autor: Franciszek Bujak

Rok wydania: 2001

Liczba stron: 266

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - z tylu okładki lekkie wgniecenia

Opublikowane w 1905 r. Studia... należą do kanonicznego zestawu klasyki polskiej historiografii. Autor przedstawił warunki osadnictwa polskiego w XI - XIII w., wieś małopolską przed kolonizacją na prawie niemieckim oraz poruszył problematykę nazw miejscowych jako źródła historii osiedlenia.

Niniejsze wydanie poszerzono o rys biograficzny Franciszka Bujaka.

Spis treści:

Przedmowa /9

I. Dotychczasowe poglądy na historyę osiedlenia  /11

Teorya T. Wojciechowskiego, str. 11 - Zmiany poczynione w niej przez F. Piekosińskiego, str. 13. - Krytyka O. Balzera, str. 15. - Nowe punkty widzenia wprowadzone przez K. Potkańskiego, str. 16.

II. Warunki osadnictwa polskiego w XI-XIII w. /18

1. Ogólny stan kulturalny /18

Niestałość rozwoju, str. 18 - Dawność organizacyi państwowej, str. 19. - Stosunek państwa bolesławowskiego do kultury ludności, str. 20 - Drogi i mosty, str. 20. - O czem świadczą surogaty pieniędzy, str. 21. - Ilość srebra, str. 22. - Żelazo, str. 24. - Wiadomości o rozmiarach kultury rolnej, str. 24. - Charakter fizyograficzny Polski i rodzaje kultury rolnej, str. 24. - 25. - Nazwa Polski, str. 28. - Wartość ziemi i lasów, str. 29. - Zasadniczy kierunek rozwoju gospodarczego Polski, str. 30. - Robotnicy rolni, str. 30. - Niewola, str. 31.

2. Zmiany w osiedleniu  /32

Ruchliwość ludzi średniowiecznych, jej powody i objawy, str. 32. - Wojna i jej wpływ na osiedlenie, str. 33. - Pomory i głody, str. 38. - Ciężkie warunki zależności, str. 39. - Gospodarka książąt i możnych, str. 41. - Sprzedaż ludzi i konfiskata majątku za karę, str. 44. - Hospites wolni dzierżawcy, str. 46. - Przenoszenie wsi, str. 50. - Wieś i miasto na prawie polskiem, str. 50. - Reformatio dóbr duchownych , str. 52. - Ustalanie się osadnictwa, str. 53.

III. Nazwy miejscowe jako źródło historyi osiedlenia /55

Stosunek imion osobowych i pospolitych, str. 55

1. Klasyfikacyja imion osobowych /56

Brak zasadniczej różnicy między imiennictwem ludowem a rycerskiem, str. 56. - Niewielka wartość wniosków genealogiczno-historycznych opartych na imionach, str. 61.

2. Nazwy patronymiczne   /61

Rozkwit nazw patronymicznych w XII i XIII wieku, str. 62. - Antycypacye patronymiczne, str. 64. - Patronymica o znaczeniu dzierżawczem, str. 65. - Dowolność końcówek patronymicznych, dzierżawczych i innych w średnich wiekach, str. 66. - Nazwy pamiątkowe, str. 67. - Liczne przykłady tworzenia się tych nazw patronymicznych od XIV-XVIII wieku a nawet i w XIX wieku, str. 68.

3. Nazwy tak zwane włodycze i początki nazw dzierżawczych /76

Nazwy t. zw. włodycze nie mają nic wspólnego z wojskową obroną granic ani z rycerstwem włodyczem, str. 76. - Pełne brzmienie nazw dzierżawczych i miejscowniki, str. 78.

4. Narok i nazwy miejscowe od zajęć tworzone /79

Ze wsi należących wyraźnie do naroku ani jedna nie ma nazwy oznaczającej zajęcie mieszkańców, str. 80. - Organizacya ogrodowa i organizacya wielkich majątków ziemskich, str. 83. - Technika administracyjna, str. 83. - Znaczenie wyrazu "na-roku", str. 86. - Narok w Czechach instytucya prawa karnego, str. 86. - Podobnie i w Polsce, str. 88. - Potwierdza to szczegółowy rozbiór wzmianek źródłowych, str. 89. - Osady zamieszkane przez ludność o zajęciach spejyalnych, str. 94.

5. Chronologia nazw miejscowych  /96

Statystyka małopolskich nazw miejscowych z Liber beneficiorum Długosza, str. 96. - Stat. nazw w II tomie Kod. dypl. Małopolski, str. 98. - Wykaz parafii dyecezyi krakowskiej z r. 1326, str. 99. - Stosunek wzajemny różnych kategoryi nazw w innych dzielnicach, str. 99. - Nazwy starszych miejscowości w Wiekopolsce, str. 101. - Nazwy z okolic Krakowa, str. 101. - Nazwy miejscowe u innych ludów w przedewszystkiem u Niemców, str. 105. - Nazwy miejscowe w stosunku do rozwoju osadnictwa, str. 105. - Obfitość naszej nomenklatury topograficznej, str. 106. - Nazwy rzek jako źródło nazw miejscowych, str. 107.

IV. Wieś małopolska przed kolonizacyą na prawie szlacheckim /108

Osadnictwo pierwotne a osadnictwo pierwszych wieków historycznych, str. 108.

1. Osadnictwo wioskowe (zbiorowe, gromadne) i indywidualne (jednodworcze) Charakter osadnictwa, str. 108. - Granice i metoda obliczania ludności, str. 109. - Cyfry zaludnienia wsi w XII i XII wieku, str. 112. - Kształt wsi, str. 119. - Osadnictwo jednodworcze i jego stosunek do zbiorowego w Małopolsce, str. 119.

2. Szachownica i tworzenie się jednolitego terytorium wsi  /122

Wieś polska i litewska w XVI wieku, str. 122. - Ślady szachownicy między gruntami należącymi do wielu wsi w Małopolsce w XIII wieku i w czasach późniejszych, str. 123. - Dwa przykłady ze Śląska i jeden z Mazowsza, str. 128. - O czem świadczy brak jednolitego terytorium wsi, str. 131. - Pomieszanie gruntów w obrębie poszczególnych wsi w XII i XIII wieku, str. 133. - Geneza szachownicy, str. 138.

3. Granice wsi i ostatnie stadya rozwoju własności /141

Sposoby rozgraniczania, str. 142. - Ujazd i jego znaczenie, str. 143. - Ostatnie stadya rozwoju własności indywidualnej, str. 144. - Sprawdzanie granic wsi i gospodarstw wiejskich, str. 146. - Pomiary, str. 147. - Podział techniczny, str. 148. - Żupa, str. 149.

4. Jednostka gospodarcza /150

Stanowisko F. Piekosińskiego, str. 150. - Świadectwo Helmolda, str. 150. - Wielkość gospodarstw osadników trzebnickich, str. 150. - Wartość wniosków o wielkości gospodarstw z dziesięciny, str. 151. - Brak ścisłej terminologii, str. 154. - Dziedzina, str. 155. - Źreb, str. 155. - Pług, str. 156. - Oznaczenie powierzchni według wysiewu i inwentarza roboczego, str. 156. - Wielkość dziedziny, str. 158. - Obszar wielkiego pługa na Śląsku i w Małopolsce, str. 160. - Inwentarz roboczy wielkiego pługa na Śląsku i w Małopolsce, str. 160. - Wskazówki istnienia wielkiego pługa czyli źrebia w późniejszych źródłach, str. 160. - Ceny ziemi, str. 168. - Późniejsze miary gruntu zbliżone do wielkiego pługa, str. 169. - Części pługa wielkiego, str. 171. - Znaczenie wielkiego pługa jako jednostki gospodarczej, str. 172. - Kmieć, str. 172. - Istnienie pługa w innych krajach, str. 173. - Rozdrobnienie własności ziemi, str. 174. - Związek źrebia czyli pługa ze służbą wojskową, str. 177.

5. Uprawa roli  /178

Nasza wiara w przewagę Niemców pod względem kultury rolnej, str. 179. - Kwestya plaumorati jako prototypu pługa jednostronnie działającego, str. 179.- Wyraz pług i znajomość jego na Rusi w XI wieku a w Polsce w XIII w., str. 181. - Mniemana doskonałość niemieckiego pługa w opinii Lamprechta, von der Goltza i innych, str. 181. - Rozwój narzędzi rolniczych, str. 185. - Źródło kultury rolnej na naszej ziemi, str. 188. - Narzędzia do orania słowiańskie i polskie, str. 190. - Zwyczajny zaprzęg narzędzi do orania, str. 191.

6. Organizacya rodowa i wspólna własność  /192

Znaczenie arganizacyi rodowej w dzisiejszej nauce, str. 192. - Pogląd prof. Balzera, str. 193. - Słabość jego argumentów, str. 194. - Starosta i żupan naczelnikami organizacyi lokalnej, str. 194. - Dotychczasowe poglądy na wspólną własność, str. 195. - Istnienie wspólnej własności i wspólnego użytkowania, str. 197. - Wzajemna zależność co do uprawy gospodarzy mających grunta w szachownicy, str. 197-8.

Dodatek I /199

Dodatek II /205

Franciszek Bujak: historyk w nurcie życia (Andrzej Janeczek) /207

Indeks nazw osobowych i geograficznych /235