Stare panny, wdowy i rozwiedzione. Samotne szlachcianki w Prusach w latach 1815-1914 na przykładzie prowincji Pomorze

Autorka: Agnieszka Chlebowska

Rok wydania: 2014

Liczba stron: 405

Okładka: miękka

Format: 15,00 cm x 24,00 cm

Seria: Pomorze Zachodnie - historia i współczesność

Uwagi - okładka z lekkimi zabrudzeniami

„Temat poruszony należy niewątpliwie do ważnych problemów historii społecznej XIX w. Został też omówiony w sposób wyraźnie interdyscyplinarny, z uwzględnieniem wiedzy z zakresu historii społecznej, socjologii, demografii oraz prawa. Język pracy jest bardzo dobry, nie tylko poprawny, ale naprawdę wyróżniający się. (...) Prawdziwy podziw budzi głębokie wejście w terminologię niemiecką i umiejętność jej precyzyjnego tłumaczenia. Tu szczególnie imponuje doskonałe rozeznanie w literaturze oraz częste porównania innych prowincji, z tym co na Pomorzu”.

Z recenzji prof. Marka Czaplińskiego

„Niezwykle interesujące fragmenty pracy stanowią opisy dotyczące miejsca i ocen kobiet samotnych. (…) Trzeba podkreślić, że opis sytuacji życiowej panien, wdów, porzuconych, rozwiedzionych poparty został przytaczanymi przez Autorkę interesującymi przykładami kobiet, wyekscerpowanie takich przykładów/przypadków wymagało żmudnych poszukiwań badawczych w rozproszonych na ten temat zasobach źródłowych”.

Z recenzji prof. Małgorzaty Dajnowicz

Spis treści:

Wstęp /9

Rozdział I

Szlachcianki w państwie pruskim. Uwarunkowania pozycji, znaczenia i statusu w XIX oraz na początku XX wieku  /27

1. Stan szlachecki w obliczu dziewiętnastowiecznych przemian polityczno-gospodarczych  /27

1.1. Charakter szlachty pruskiej  /27

1.2 Znaczenie polityczne w Prusach i zjednoczonych Niemczech  /39

1.3. Pozycja gospodarcza i sytuacja ekonomiczna  /50

2. Szlachcianki w rodzinie i społeczeństwie. Przemiany wzorców, postaw i statusu  /62

2.1. Edukacja – model tradycyjny i jego ewolucja. Nowe cele w programie kształcenia szlachcianek na przełomie XIX i XX wieku   /61

2.2. Wychowanie   /73

2.3. Rola w rodzinie  /80

2.4. Status społeczny i działalność publiczna   /84

2.5. Stosunek do pracy zawodowej   /91

3. Pozycja prawna kobiet ze stanu szlacheckiego  /96

3.1. Kobiety na tle przywilejów i obowiązków szlachty  /97

3.2 Ograniczenia prawne kobiet zamężnych   /99

3.3 Sytuacja prawna kobiet samotnych   /103

3.3.1. Kobiety niezamężne   /103

3.3.2. Wdowy   /105

3.3.3. Rozwiedzione  /106

Rozdział II   

Samotność wśród kobiet ze stanu szlacheckiego   /113

1. Determinanty szlacheckiej samotności   /113

1.1 Ogólne uwarunkowania demograficzne i gospodarcze.  Samotność a procesy modernizacji   /113

1.2. Przemiany społeczno-ekonomiczne a polityka małżeńska szlachty pruskiej   /127

1.3. Stosunek do powtórnych małżeństw i do rozwodów   /131

2. Kategorie samotności   /146

2.1. Piętno „starej panny”   /146

2.1.1. Kobiety niezamężne w opiniach społecznych  /146

2.1.2. Specyfika i przemiany szlacheckiego „staropanieństwa”   /151

2.2. Modele wdowiego losu   /160

2.3. Ofiary i buntowniczki – sytuacja rozwiedzionych szlachcianek   /170

3. Samotne szlachcianki. Obraz demograficzny (przykład pomorski)   /177

3.1. Niezamężne, wdowy i rozwiedzione – ujęcie ilościowe w poszczególnych  pokoleniach   /178

3.2. Samotne szlachcianki – rejestracja stanu z przełomu XIX i XX wieku   /188

Rozdział III

Samotne szlachcianki w polityce państwa pruskiego   /193

1. Uwarunkowania i kierunki polityki opiekuńczej wobec kobiet z elit społecznych   /198

2. Fundacje królewskie   /198

2.1. Fundacje jako typ instytucji opiekuńczej  /198

2.2. Monarchia a fundacje królewskie   /212

2.3. Znaczenie fundacji dla samotnych kobiet  /220

2.4. Panny kanoniczki i organizacja wewnętrzna pomorskich fundacji królewskich  /232

3. Formy pomocy finansowej   /244

3.1. Fundusze opiekuńcze   /244

3.2. Kasy wdowie   /264

Rozdział IV

Stosunek rodów i stanu szlacheckiego do samotnych szlachcianek  /271

1. Zwyczajowe i prawne formy zabezpieczenia szlachcianek na wypadek samotności   /272

1.1. Prawo lenne i tradycja wobec kobiecej samotności   /272

1.2. Wdowy i kobiety niezamężne w filantropijnej działalności szlachty   /279

1.3. Samotne szlachcianki z perspektywy przekształceń zachodzących w szlacheckiej własności ziemskiej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /288

2. Samotne kobiety w polityce związków rodowych   /294

2.1. Uwarunkowania wewnątrzrodowej polityki opiekuńczej. Stosunek związków rodowych do szlachcianek    /294

2.2. Pomorskie związki rodowe a zadania opiekuńcze wobec samotnych szlachcianek   /300

3. Stan szlachecki wobec wdów i niezamężnych szlachcianek   /307

3.1. Pozostałości starostanowych instytucji opiekuńczych dla kobiet  /313

3.2. Organizacje szlacheckie w Niemczech i stanowa samopomoc w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku   /317

3.3. Samotne szlachcianki w programie opiekuńczym Stowarzyszenia Szlachty Niemieckiej   /317

3.3.1. Kształtowanie się strategii opiekuńczych wobec kobiet   /317

3.3.2. Praktyczny wymiar pomocy samotnym szlachciankom   /322

3.3.3. Instytucje opiekuńcze stowarzyszenia na obszarze prowincji Pomorze  /333

Zakończenie  /339

Załączniki  /349

1. Obsada prebend w czterech królewskich fundacjach na terenie prowincji Pomorze – przykłady  /349

2. Obsada prebend w stanowych fundacjach dla szlachcianek w Barth i Bergen i prywatnej fundacji w Runowie (Runow) koło Słupska w 1839 roku (prowincja Pomorze)   /353

3. Statut fundacji dla panien w Marianowie z 24 lipca 1829 r. (fragment)  /355

4. Ordynacja fundacji dla szlachcianek w Barth z 1836 r. (fragment)   /356

5. Zasady administracji w pierwszym schronisku dla szlachcianek w Schönebergu k. Berlina  /357

6. Ogłoszenia o pracę szlachcianek i dla szlachcianek publikowane na łamach „Deutsches Adelsblatt” 1895–1905 (wybór)   /358

Bibliografia  /361

Wykazy   /395

Tabele /395

Zestawienia /396

Ilustracje  /396

Zastosowane skróty  /397

Zusammenfassung /399