Stanisław Konarski przed Świętym Oficjum (1769 - 1771)

Autor: Paweł Zając OMI

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 853

Oładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Ks. Stanisław Konarski (1700–1773), pijar, należał do najwybitniejszych postaci polskiego życia intelektualnego XVIII w. Jego ostatnia książka O religii poczciwych ludzi (1769) przez ponad 200 lat była czytana z dużym zainteresowaniem – najpierw przez współczesnych jej czytelników, następnie przez historyków idei i badaczy polskiego oświecenia. W obu przypadkach nie przestawała intrygować atmosferą skandalu, który pod koniec życia uczonego pijara zatoczył szerokie kręgi – od warszawskiej nuncjatury aż po Dykasterię Świętego Oficjum w Rzymie. Podstawowe fakty związane z procesem, który przeprowadzono w kurii rzymskiej, były znane polskiej historiografii, lecz jedynie powierzchownie. Nieznane dotąd materiały z archiwum Dykasterii Doktryny Wiary (dawnego Świętego Oficjum) pozwalają na dokładne odtworzenie burzliwej historii książki, która mogła znaleźć się w Indeksie ksiąg zakazanych, choć została napisana w obronie chrześcijaństwa przed osiemnastowiecznym deizmem.

(opis wydawcy) 

Spis treści:

Wykaz najważniejszych skrótów  /7

CZĘŚĆ I. Geneza i recepcja książki. O religii poczciwych ludzi

Wstęp  /11

1. Stanisław Konarski - szkic biograficzny  /19

2. O religii poczciwych ludzi - historia książki i jej interpretacji  /33

Pozytywnie o Konarskim i jego O religii poczciwych ludzi  /34

Negatywnie o Konarskim i jego O religii poczciwych ludzi  /39

O religii poczciwych ludzi w ogniu lwowskiej dysputy  /50

Ponownie w obronie dzieła Konarskiego  /60

Od faktografii do interpretacji historii idei, XX-XXI w. /65

Streszczenia i interpretacje O religii poczciwych ludzi  /71

3. Poczciwość według "filozofów" i Konarskiego  /75

Koncepcja poczciwości w XVII-XVIII w. - stopniowa sekularyzacja, do Encyklopedii włącznie /76

De viro hinesto et bono cive ab ineunte aetate formando, 1754  /84

O religii poczciwych ludzi - w obronie chrześcijańskiego fundamentu cnoty  /91

4. Konarski przeciw deizmowi  /95

Antychrześcijańska ofensywa "fiozofów"  /95

Wzorce osiemnastowiecznych apologii chrześcijaństwa  /106

Polski deizm na progu panowania Stanisława Augusta  /118

Antydeistyczna polemika w środowisku warszawskich pijarów  /124

Deizm O religii poczciwych ludzi  /129

5. Kłopoty z jurysdykcją kościelną  /137

Staropolski antyklerykalizm i spory o compositio inter status  /137

Sprawy kościelne w początkach panowania Stanisława Augusta  /141

Jurysdykcja na marginesie O religii poczciwych ludzi  /151

6. O religii poczciwych ludzi w Świętym Oficjum w towarzystwie Voltaire`a i Marmontela  /155

Dysydenci, tolerancja i Konarski  /155

Voltaire i tolerancja w Polsce  /162

Belizariusz Marmontela z perspektywy polskiej  /166

"Polski" pozew przeciwko Voltaire`owi i Marmontelowi  /172

Tolerancja w Religii poczciwych ludzi  /180

7. Denuncjacja książki O religii poczciwych ludzi, jej pierwsi oskarżyciele i obrońcy  /183

Polemiki z Konarskim już na początku lat sześćdziesiątych; zaangażowanie w projekt reform Czartoryskich i w "sprawę dysydencką"  /183

Zamoyski przekonuje Konarskiego do publikacji O religii poczciwych ludzi  /185

Reakcje krytyczne i środowiska, z których pochodziły /188

Treść krytycznych recenzji polskich teologów /190

Obrońcy Konarskiego - pijarzy, biskupi z Młodziejowskim na czele /194

8. Rzymski proces Stanisława Konarskiego 1769 - 1770 /209

Wyznaczenie głównych recenzentów i tłumaczenie książki /213

Dodatkowi recenzenci rzymscy /218

Sprzeczne werdykty i ostateczne zdanie papieża /230

Reakcja Konarskiego i przygotowanie poprawionej wersji książki, zgodnie z zaleceniami /237

Zakończenie  /241

CZĘŚĆ II. Edycja akt procesu i komentarz

Wstęp do edycji  /247

Ogólne rozmieszczenie tekstów na stronie i trzy rodzaje przypisów  /247

Transkrypcja staropolskiego druku O religii poczciwych ludzi i związane z nią komentarze merytoryczne /249

Transkrypcja archiwaliów włoskich i łacińskich /251

2. Indeks opublikowanych archiwaliów /255

3. Indeks sygnatur opublikowanych archiwaliów (bez wariantów)  /257

4. Dzieła starożytne i średniowieczne cytowane przez Stanisława Konarskiego w O religii poczciwych ludzi (bez wskazywania na konkretne edycje)  /259

5. Dzieła nowożytne cytowane przez Stanisława Konarskiego w O religii poczciwych ludzi oraz przez polskich teologów - krytyków Konarskiego /261

6. Cytaty bibijne wykorzystane przez Stanisława Konarskiego w O religii poczciwych ludzi (lewa kolumna) oraz wzmiankowane w dokumentach procesu (prawa kolumna)  /263

7. Słowniczek słów staropolskich i wybranych łacińskich słów występujących w tekście O religii poczciwych ludzi w jego wydaniu warszawskim z 1769 r.  /265

Transkrypcja, komentarz i tłumaczenie aktu procesu Stanisława Konarskiego przed Świętym Oficjum  /269

Bibliografia  /801

Indeks osób /817

Ilustracje  /827

Summary /847