Średniowieczne rękojeści antropomorficzne (próba klasyfikacji i interpretacji)

Prof. dr hab. Elżbieta Kowalczyk-Heyman jest historykiem mediewistą i archeologiem. Wszystkie stopnie i tytuły naukowe uzyskała na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się średniowiecznymi umocnieniami, osadnictwem, geografią historyczną i toponomastyką.

Jest autorką blisko czterystu różnego rodzaju prac naukowych i dokumentacyjnych, w tym pięciu książek: Systemy obronne wałów podłużnych we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich (Wrocław 1987), „Nazwy obronne” Słup, Samborza i Zawada a zagadnienie obrony stałej ziem polskich w średniowieczu (Warszawa 1992), Brona Małopolska. Ze studiów nad obroną stałą ziem polskich we wczesnym średniowieczu (Warszawa 2000), Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą) (Warszawa 2003), Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a Biebrzą) (Warszawa 2013).

Obecna publikacja jest próbą usystematyzowania i sklasyfikowania grupy średniowiecznych rękojeści antropomorficznych pozyskiwanych głównie w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych w Europie Zachodniej i Środkowej wraz z północnymi Włochami, Wyspami Brytyjskimi, Skandynawią i południowo-wschodnią strefą nadbałtycką. Autorka zebrała ponad 160 egzemplarzy takich rękojeści noży (w tym 12 z Polski), szpil używanych do układania włosów oraz łyżeczek do czyszczenia uszu. Są to pojedyncze i podwójne przedstawienia całych, stojących postaci ludzkich, trzymających najczęściej różnego typu rekwizyty (sokoły, psy, książki, atrybuty świętych i inne), które pozwoliły na wydzielenie sześciu typów przedstawień, podzielonych na mniejsze jednostki. Aby zrealizować podjęty cel, autorka omówiła rękojeści pod względem budowy, surowca, produkcji i poziomu artystycznego, miejsc pozyskania, symboliki przedstawień oraz użytkowników.

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Warszawski.

Spis treści:
Wstęp   /7 

Rozdział I. Przedmiot i stan badań oraz problematyka badawcza   /10 

Katalog    /40 

Rozdział II. Klasyfikacja rękojeści i jej podstawy   /52 

Typ I    /55 

Typ II   /60

Typ III   /63

Typ IV  /65

Typ V  /69

Typ VI  /71

Rozdział III. Budowa rękojeści i surowiec   /112

Budowa rękojeści noży  /113

Surowiec użyty do produkcji rękojeści noży   /119

Budowa szpil   /124

Surowiec wykorzystany do produkcji szpil   /128

Łyżeczki do czyszczenia uszu (szpatułki)   /129

Rozdział IV. Uwagi o technice wykonania i stylistyce rękojeści jakoelementach datowania i określania miejsc produkcji    /130

Podstawy datowania   /130

Precyzja wykonania a datowanie   /132

Rozdział V. Miejsca znalezienia rękojeści i ich wpływ na datowanie   /148

Rozdział VI. Symbolika rekwizytów i gestów a określenie płci i pozycjispołecznej wyrzeźbionych postaci   /153

Sokół   /155

Inne elementy wyposażenia sokołów   /164

Pies    /166

Wiewiórka  /169

Księga   /170

Atrybuty świętych  /172

Instrumenty muzyczne   /175

Inne przedmioty    /176

Gesty   /178

Rozdział VII. Wybrane elementy ubioru a rozpoznanie płci postaci-i datowanie rękojeści   /181

Rozdział VIII. Przeznaczenie noży i ich użytkownicy    /195

Zakończenie   /204

Summary   /209

Spis wykorzystanych źródeł i literatury przedmiotu   /214

Skróty źródeł   /214

Opracowania    /214

Indeks miejscowości   /225

Spis map   /230

Mapy    /231