Społeczeństwo polskie od X do XX wieku

Autorzy: Ireneusz Ihnatowicz, Antoni Mączak, Benedykt Zientara, Janusz Żarnowski

Rok wydania: 2005

Liczba stron: 750

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z zatarciami, brzegi stron przykurzone

"Praca czterech autorów o dziejach społeczeństwa polskiego w tysiącletnim czasie historii stanowi pozycję w pewnym sensie wyjątkową w literaturze przedmiotu. Po pierwsze - jest jedyną całościową próbą przedstawienia procesów prowadzących do powstawania różnych grup społecznych, ich przemian i znaczenia odgrywanego w życiu całego kraju. Po drugie - pisane jest to dzieło w znacznym stopniu przez autorów, których badania są dziś podstawą wizji całościowej syntezy dziejów społeczeństwa polskiego. Innym słowy - oprócz bogatej literatury przedmiotu wykorzystanej w tekście i zamieszczonej w bibliografii - znaczne partie książki stanowią oryginalny, autorski wkład do podręcznika. Po trzecie - wszyscy autorzy w sposób godny pochwały unikają kategorycznych sądów, przedstawiając różne problemy dyskusyjne zgodnie z naszą najlepszą wiedzą na ten temat. Po czwarte wreszcie - książka spełnia jednocześnie rolę monografii historycznej przynosząc nowe ustalenia i dając czytelnikowi wiele materiału do przemyśleń".

(Prof. dr hab. Henryk Samsonowicz)

Spis treści:

Przedmowa do czwartego wydania  /5

Wstęp   /6

CZĘŚĆ PIERWSZA

Społeczeństwa słowiańskie w starożytności i wczesnym średniowieczu (Benedykt Zientara}

ROZDZIAŁ PIERWSZY
Od więzi rodowych do zróżnicowania społecznego

Geneza najstarszych grup społecznych    /13
Ród i inne grupy krewniacze    /14
Gospodarcze i społeczno-polityczne funkcje rodu    /15
Plemiona i związki plemion   /18
Początki różnic społecznych    /19
Okres wędrówek ludów    /21
Przekształcenie wspólnoty rodowej w terytorialną    /22
Rozkład organizacji rodowej    /23
Teoria rodowa społeczeństwa polskiego    /25
Związki plemion na ziemiach polskich i powstanie państwa polskiego   /27
Opole i osada      /29
Więzi krewniacze i sąsiedzkie. Czynniki integrujące o szerszym charakterze   /32

CZĘŚĆ DRUGA
Społeczeństwo polskie X-XII wieku (Benedykt Zientara)

ROZDZIAŁ DRUGI
Państwo a społeczeństwo

Historiografia wobec ustroju społecznego Polski wczesnopiastowskiej   /37
Charakter władzy Piastów    /40

ROZDZIAŁ TRZECI
Warstwy społeczne
Kształtowanie się społeczeństwa klasowego
 

Możnowładztwo   /42

Drużyna i kler   /46

Wolna ludność wiejska   /50

Książęce regale ziemi. Niewolni i ludzie książęcy   /51

Ciężary ludzi książęcych i ich specjalne kategorie   /54Wojowie    /57

Początki poddaństwa chłopów    /58

Immunitety   /59

Targi i podgrodzia    /62

Początki miast w Polsce  /65

ROZDZIAŁ CZWARTY
Więzi społeczne i dobra społeczne

Więzi lokalne i regionalne   /68
Więzi ogólnopolskie   /69
Rola cudzoziemców i stosunek do nich  /74
Świadomość narodowa a więzi ponadnarodowe /78
Świadomość religijna    /80
Wzorce i systemy wartości   /84
Opozycyjne systemy wartości i walka klasowa  /86

CZĘŚĆ TRZECIA
Społeczeństwo polskie XIII-XV wieku (Benedykt Zientara)

ROZDZIAŁ PIĄTY
Więzi społeczne w XIII-XV wieku — czynniki
dynamizujące struktury społeczne

Sprawa kolonizacji na prawie niemieckim w historiografii  /91
Europa środkowa wobec ekspansji Zachodu    /93
Wzrost zaludnienia    /94
Polityka osadnicza książąt polskich   /96
Prawo niemieckie   /97

ROZDZIAŁ SZÓSTY
Struktura stanowa: chłopi

Polska ludność wiejska a prawo niemieckie   /100
Proces lokacji   /101
Prawo niemieckie w praktyce wsi polskiej. Prawo wołoskie  /103
Powstanie stanu chłopskiego   /104
Ograniczenia swobody i własności chłopów   /106
Uwarstwienie ludności wiejskiej: sołtysi i lemani    /108
Uwarstwienie ludności wiejskiej: kmiecie, zagrodnicy, ludność bezrolna   /110
Więzi społeczne ludności wiejskiej: krewniacze i lokalne   /112
Chłopi a szersze więzi społeczne: naród, państwo. Kościół   /115

ROZDZIAŁ SIÓDMY
Struktura stanowa: mieszczaństwo

Początki mieszczaństwa   /118
Lokacje miast   /119
Ludność miast   /122
Niemieszczańscy mieszkańcy miast  /126
Podłoże konfliktów społecznych w miastach   /
Kształtowanie się władz miejskich  /128
Patrycjat   /130
Cechy   /131
Bractwa czeladnicze   /134
Bractwa religijne   /135
Ogólny charakter życia- społecznego miast   /137
Mieszczaństwo a inne stany. Miasta a państwo   /139

ROZDZIAŁ ÓSMY
Struktura stanowa: szlachta

Geneza stanu rycerskiego   /142
Włodycy    /145
Rycerstwo służebne i lenne   /146
Zamknięcie się stanu szlacheckiego i sposoby przenikania doń „nowych ludzi"   /148
Uwarstwienie stanu szlacheckiego i jego prawna jednolitość    /149
Sejmy, sejmiki, konfederacje    /151
Przywileje stanowe szlachty   /153
Świadomość stanowa szlachty   /156
Rodzina i ród szlachecki   /157
Więzi sąsiedzkie, patriotyzm lokalny, świadomość narodowa szlachty  /160
Horyzonty i mentalność szlachty   /161

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY
Struktura startowa: duchowieństwo

Stan duchowny   /165
Zakony   /167
Kościół a państwo XIII-XV w.   /168
Rozwarstwienie kleru   /170
Środowiska zakonne XI V-XV w.  /172
Mentalność duchowieństwa   /174

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY
Więzi ponadstanowe i dobra społeczne

Zmiany struktury etnicznej Polski. Napływ cudzoziemców, znaczenie imigracji niemieckiej   /179
Żydzi   /184
Ludność ruska w granicach państwa polskiego   /187
Bezpieczeństwo publiczne   /189
Scparatyzmy dzielnicowe i więzi międzystanowe   /190
Rozwój świadomości narodowej   /194
Antagonizm polsko-niemiecki   /197
Odrodzenie Królestwa Polskiego   /199
Przekształcenie świadomości narodowej w XIV i XV wieku  /201
Polacy we wspólnocie chrześcijańskiej   /203
Solidaryzm słowiański    /205
Wzorce osobowe i ich praktyczna realizacja   /206
Modele życia i kariery   /208

CZĘŚĆ CZWARTA
Od połowy XV wieku do rozbiorów (Antoni Mączak)

ROZDZIAŁ JEDENASTY
Czynniki dynamizujące strukturę społeczną

Sposób gospodarowania. Rozwój rynku   /213
Podział dochodu społecznego   /218
Koncentracja własności ziemskiej    /228
Zaludnienie: różnice regionalne, zmiany w czasie  /236

ROZDZIAŁ DWUNASTY
Więzi stanowe

Zagadnienia ogólne   /241
Chłopi    /242
Sołtysi i inne grupy uprzywilejowane   /242
Kmiecie   /247
Bezrolni i małorolni mieszkańcy wsi   /251
Mieszczaństwo: podziały społeczne   /254
Mieszczaństwo: elity   /261
Szlachta: przywileje   /263
Szlachta: jaśnie oświeceni, urodzeni i tylko szlachetni  /264
Szlachta: lennicy   /274
Duchowieństwo: kler świecki   /275
Duchowieństwo zakonne    /281
Duchowieństwo prawosławne, unickie i protestanckie   /288
Ludzie luźni i margines społeczny    /291
Awans społeczny i degradacja   /295

ROZDZIAŁ TRZYNASTY
Grupy zawodowe w społeczeństwie stanowym

Palestra   /308
Urzędnicy    /310
Wojskowi   /313
Artyści   /318

ROZDZIAŁ CZTERNASTY
Grupy etniczno-prawne

Żydzi   /321
Ormianie   /328
Szkoci   /330
Olędrzy   /331

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY
Struktura klasowa społeczeństwa stanowego   /333

ROZDZIAŁ SZESNASTY
Więzi lokalne

Rodzina   /336
Kobieta   /341
Społeczność wiejska   /348
Sąsiedztwo szlacheckie   /353
Dwór szlachecki i magnacki   /358
Więzi miasta ze wsią   /368
Migracje    /371

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY
Zależności i dystanse społeczne

Walka klasowa chłopstwa   /378
Inne płaszczyzny konfliktów społecznych  /383
Formy władzy, autorytet i prestiż społeczny  /387

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY
Dobra społeczne

Bezpieczeństwo publiczne   /397
Kultura materialna   /404
Wierzenia, przesądy i ich społeczne funkcje   /406
Konsumpcja i zdrowie   /410
Oświata   /413
Staropolska jakość życia  /423

CZĘŚĆ PIĄTA
Od rozbiorów do pierwszej wojny światowej (Ireneusz Ihnatowcz)

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY
Czynniki dynamizujące strukturę społeczną

Wielkość zaludnienia. Wielka eksplozja   /429
Migracje    /431
Zmiany sposobu gospodarowania i rozwój rynku  /439
Wzrost globalnej wielkości produkcji   /442
Zmiany podziału dochodu społecznego   /446

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY
Więzi społeczne lokalne

Rodzina   /450
Kobieta    /456
Społeczność wiejska   /461
Społeczność miejska   /468
Region, dzielnica, zabór   /474
Szkoła   /479
Wojsko polskie   /484
Wojsko obce, zesłanie, więzienie   /486

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIERWSZY
Rozpadanie się więzi stanowych

Chłopi jako stan    /490
Mieszczanie jako stan  /495
Szlachta  /499
Duchowieństwo  /504

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DRUGI
Kształtowanie się więzi klasowych

Klasa robotnicza   /506
Lumpenproletariat i margines społeczny   /512
Rzemieślnicy w dobie produkcji kapitalistycznej   /518
Chłopi jako samodzielni producenci    /521
Drobni pośrednicy w obrocie ekonomicznym  /524
Inteligencja    /526
Burżuazja   /531

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY TRZECI
Naród

Świadomość narodowa   /535
Naród a państwo   /540
Naród a stany i klasy   /542
Naród polski ą narody i narodowości na ziemiach polskich  /546

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY CZWARTY
Zależności i dystanse społeczne

Zależności i dystanse polityczne   /551
Zależności i dystanse ekonomiczne - walka klasowa   /557
Zależności i dystanse kulturalne - kryzys ideologii i autorytetu  /559

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIĄTY
Dobra społeczne

Bezpieczeństwo człowieka    /564
Formy władzy   /568
Kultura polityczna   /573
Kultura materialna   /577
Oświata, nauka   /579
Obieg informacji w społeczeństwie   /582
Sposób życia    /586

CZĘŚĆ SZÓSTA
Epoka dwóch wojen (Janusz Żarnowski)

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY SZÓSTY
Postęp czy stagnacja

Pokój i wojna  /593
Sytuacja historyczna    /595
Gospodarcze czynniki zmian społecznych   /597
Czynniki społeczno-kulturalne   /600
Państwo a ewolucja społeczna    /601
Miary postępu w badaniach procesów społecznych   /601

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY SIÓDMY
„Małe grupy" i więzi lokalne

Więzi lokalne w czasie pokoju i wojny   /604
Wieś   /605
Więzi lokalne w miastach i ich typy   /608
Więzi regionalne   /612
Małe grupy: rodzina   /614

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY ÓSMY
Więzi społeczne: struktura klasowo-warstwowa

Kierunki ewolucji   /617
Robotnicy   /618
Chłopi   /620
Drobnomieszczaństwo   /624
Inteligencja   /626
Klasy posiadające i elity rządzące   /629
Struktura klasowa a inne podziały społeczne   /631

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DZIEWIĄTY
Społeczeństwo - naród - państwo

Polacy a mniejszości narodowe   /632
Więzi narodowe, ich rozwój i zasięg   /634
Więzi państwowe. Państwo a społeczeństwo   /635
Wspólnoty narodowe i wyznaniowe   /636

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY
Hierarchia społeczna. Zależności, dystanse, konflikty

Struktury klasowe jako struktury hierarchiczne    /640
Struktury zależności gospodarczej i hierarchia dochodów   /641
Wieś - miasto   /644
Struktury władzy   /646
Prestiż. Wykształcenie. Hierarchie kulturowe   /648
Konflikty społeczne i narodowościowe - dwa główne typy konfliktów   /649

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY PIERWSZY
Dobra społeczne: kultura

Kultura a zróżnicowanie społeczne   /652
Kultura obyczajowa. Wzory konsumpcyjne   /656
Kultura materialna. Kultura pracy   /659
Oświata. Kultura intelektualna. Ideologia   /661

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY DRUGI
Tragedia wojenna i koniec epoki

Wstrząsy wojenne a wspólnota narodowa   /665
Wojna a hierarchia społeczna   /666
Wstrząsy ideowe i moralne   /668
Koniec epoki i zalążki nowych form życia społecznego   /670

CZĘŚĆ SIÓDMA
Epoka powojenna: 1945-1989 (Janusz Zamojski)

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY TRZECI
Czynniki i procesy dynamizujące strukturę społeczeństwa. Czynniki rozkładu  

Specyfika tego okresu historii społecznej: szczególna rola polityki partii i państwa w przekształceniach struktur społecznych   /673
Czynniki ograniczające swobodę działania partii i wykonanie jej planu społecznego  /674
Wpływ światowych tendencji oraz procesów demograficznych, technologicznych i kulturowych na społeczeństwo polskie   /675
Społeczeństwo wobec przekształceń politycznych i społecznych   /676
Czynniki rozkładu (dysfunkcji) oraz społeczne uwarunkowania kryzysu i upadku systemu   /678

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY CZWARTY
Państwo-partia-struktury reżimu

Okres przejściowy (do ukształtowania się systemu monopartyjnego)   /680
Mechanizmy władzy w rozwiniętym państwie monopartyjnym i ich zaplecze społeczne  /681

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY PIĄTY
Naród

Kondycja wspólnoty narodowej w pierwszych latach po wojnie   /683
Przejęcie retoryki narodowej i nacjonalizmu przez reżim komunistyczny  /684

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY SZÓSTY
Struktury społeczne

Plan przebudowy społecznej i Jego realizacja   /686
Ofensywa stalinizmu    /688
Struktury klasowo-warstwowe w okresie poststalinowskim   /691

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY SIÓDMY
Zależności - dystanse - hierarchie

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY ÓSMY
Małe grupy i więzi lokalne. Rodzina

Więzi lokalne i regionalne   /701
Rodzina  /702

ROZDZIAŁ TRZYDZIESTY DZIEWIĄTY
Dobra społeczne  

Wolność  /705
Oświata  /707
Kultura   /709
Ideologia. Religia   /710
Kultura materialna   /711
Kultura pracy   /712

Zakończenie   /713

BIBLIOGRAFIA  /714

INDEKSY   /721

SPIS ILUSTRACJI   /738