Spod ostrza gilotyny. Proces karny o szpiegostwo w III Rzeszy w świetle akt Gertrudy Świerczek i grupy "U-2" Armii Krajowej

Autor: Marian Małecki

Rok wydania: 2019

Ilość stron: 335

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Praca dra hab. Mariana Małeckiego należy do tych niezwykłych historycznoprawnych publikacji, które ukazują dzieje instytucji, państw czy ustrojów przez pryzmat życia jednostki. Rzadko spotyka się dziś takie prace. Autor ukazał w niej, w niezwykle sugestywny sposób drogę na szafot zwykłej dziewczyny ze zwyczajnej śląskiej rodziny, która dzięki zrządzeniu losu w wieku 22 lat została pozbawiona życia przez państwo stanu wyjątkowego. Spośród wielu walorów tej pracy na uwagę zasługuje historycznoprawna narracja, która ukazała dzieje niemieckiego, nazistowskiego wymiaru sprawiedliwości poprzez działalność części wywiadu Armii Krajowej „Stragan” a w jego ramach Gertrudy Świerczek. Czytelnik zostaje wprowadzony w codzienność życia tej młodej dziewczyny, poprzez oparte na źródłach jej młodzieńcze lata, rozterki życiowe i wybory, które nazywane były „cichą wojną wywiadu”. W praktyce III Rzesza potraktowała je jako zbrodnię zdrady stanu, doprowadziła młodą dziewczynę wraz ze współtowarzyszami przed sąd, wydała wyrok i unicestwiła.
Marian Małecki zbudował w tym jednostkowym wymiarze obraz szerszy, życia zwyczajnych ludzi w okupowanej Europie, Polsce, Śląsku. Walorem godnym uznania jest ukazanie instytucjonalnej historii ustroju i prawa przez pryzmat codziennych wyborów jednostki. Nie były one, jak pisze autor, czarno-białe, były czarno-szare. Taki też był niemiecki wymiar sprawiedliwości. Dążył on – co godne podkreślenia – do realizacji celów państwowych przez pozory legalizmu prawnego. Grupa „U-2” polskiego wywiadu została rozpracowana, aresztowana, w postępowaniu przygotowawczym doprowadzona do złożenia zeznań obciążających i w procesie karnym przed III Senatem Ludowym w majestacie prawa skazana. Pozory demokracji zostały zachowane... (z recenzji prof. dra hab. Stanisława Grodziskiego).

Spis treści:

Wstęp  /10

Rozdział I. Dom Świerczków stał w Borze - o początkach ruchu oporu w okolicach Pszczyny  /26

I.1. Uwagi ogólne  /26

I.2. Rodzina i przestrzeń życiowa Gertrudy Świerczek  /28

I.3. Początek wojny - bitwa pszczyńska  /32

I.4. Wprowadzenie administracji niemieckiej na Śląsku  /34

I.5. Początki ruchu oporu w Polsce  /37

I.6. Powstanie i działalność ruchu oporu w Goczałkowicach  /39

I.7. Gertruda Świerczkówna w strukturach Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej  /53

I.8. Praca przymusowa na rzecz III Rzeszy jako element represyjności prawa "państwa stanu wyjątkowego"  /55

I.9. Podziały administracyjne na Górnym Śląsku - prawne ujęcie volkslisty i sprawa biologicznego przetrwania Ślązaków   /57

I.10. Powojenny odwet - przykład goczałkowicki komunistycznej "praworządności"  /66

Rozdział II. W szponach wywiadu czyli o przestępstwie zdrady państwa w III Rzeszy  /70

II.1. Wywiad polski. Uwagi ogólne  /70

II.2. Początki wywiadu śląskiego  /74

II.3. Wywiad centrali w Warszawie i jego losy dla społeczności lokalnej  /79

II.4. Wywiad "Lida" ("Lido") i jego charakterystyka  /83

II.5. Profesor prawa wśród agentów - działalność Karola Englischa  /85

II.6. Wywiad "Stragan"  /86

II.7. Grupa "U-2" - wywiadu "Stragan"  /88

II.8. Wywiad niemiecki  /90

II.9. Początek końca "Straganu" - pierwsze aresztowania i procesy  /94

II.10. Sprawa zatrzymania i pobyt w areszcie Karola Trojanowskiego  /99

II.11. Gertruda Świerczek w polskim wywiadzie AK  /104

II.12. Wywiadowcy grupy "U-2"  /113

II.13. Nie tylko wywiad - związek Władysława Gojniczka z Gertrudą Świerczek  /120

II.14. Ewa Mrózekk i inne osoby w działalności "Straganu"  /124

II.15. Najszczęśliwsze chwile - pobyt Gertrudy Świerczek w Trzyńcu i w Wiedniu  /129

II.16. Aresztowanie Gertrudy Świerczek i Adolfa Dytki  /133

II.17. Aresztowanie pozostałych członków grupy "U-2"  /139

Rozdział III. Proces wywiadowców grupy "U-2"  /141

III.1. Budowa "prawnych" struktur państwa stanu wyjątkowego  - uwagi ogólne  /141

III.2. Postępowanie przygotowawcze  /146

III.3. Rozprawa  /150

III.4. Prawo karne - szpiegowanie na rzecz obcego wywiadu a kontratyp /165

III.5. Wyrok  /167

Rozdział IV. Śmierć w Plötzensee  /170

IV.1. Uwagi ogólne  /170

IV.2. Wyroki śmierci w Plötzensee  /171

IV.3. Volksgerichtshof - Niemiecki Trybunał Ludowy i jego ofiary  /175

IV.4. Pomieszczenie egzekucyjne  /179

IV.5. Ostatnia posługa - działalność ks. Petera Buchholza i pastora Haralda Poelchau  /182

IV.6. Od palacza po obowiązki kata. Wilhelm Friedrich Röttger  /187

IV.7. Śmierć na gilotynie  /189

IV.8. Egzekucja Gertrudy Świerczek i grupy  "U-2"  /191

IV.9. Problem publikacji wyroku  /200

IV.10. Prośby o ułaskawienie  /202

IV.11. Zgoda na widzenia w więzieniach  /210

IV.12. Więzienia i system więziennictwa w III Rzeszy  /211

IV.13. Centralne Miejsca Egzekucji  /212

IV.14. Prawo i medycyna w III Rzeszy - historia profesora Hermanna Stieva  /219

IV.15. Lisa profesora Stieva  /223

IV.16. Losy innych osób "Straganu"  /227

Zakończenie  /231

Aneksy  /234

I. Korespondencja więzienna  /234

I.1. Pierwszy więzienny list Gertrudy Świerczek do swej siostry Heleny z 26 sierpnia 1943 r.  /234

I.2. Listy Heleny Świerczek do Gertrudy Świerczek z 4 października 1943 r. Reakcja domu na aresztowanie [fragmenty]  /236

I.3. Gryps napisany przez współwięźniarkę Gertrudy Świerczek - Giselę Kafka do Heleny Świerczek [brak daty - po aresztowaniu - lato 1943] - informacja o życiu więziennym Gertrudy Świerczek  /237

I.4. Gryps wysłany do siostry Gertrudy Świerczek - Heleny przez nieznaną osobę - współwięźniarkę w celi - Wiedeń, 24.10.1943 r. [fragment]  /240

I.5. Gryps z więzienia w Wiedniu napisany gwarą przez Gertrudę Świerczek  /240

I.6. Listy Heleny Świerczek z rodziną napisany do brata Antoniego po egzekucji Gertrudy Świerczek  /243

II. Akta procesowe grupy "U-2"  /244

II.1. Wyrok śmierci przeciwko grupie "U-2"  /244

II.2. Fragment zeznań Bogusława Krystka na temat działalności grupy "U-2" oraz notką o konfrontacji ze zgromadzonym wcześniej materiałem dowodowym  /254

II.3. Fragment kolejnego zeznania Bogusława Krystka z 27 maja 1943 r.  /259

II.4 Tymczasowe sprawozdanie końcowe Bogusława Krystka sporządzone przez gestapo w Brunszwiku 27 maja 1943 r.  /264

II.5. Fragment przesłuchania Bogusława Krystka z 12 czerwca 1943 r.  . /265

II.6. Fragment przesłuchania Franciszka Cienciały na okoliczność przynależności do polskiego wywiadu i współpracy z grupą "U-2"  /269

II.7. Fragmenty dalszych przesłuchań Franciszka Cienciały z 18 maja 1943 r.  /271

II.8. Wyjaśnienia złożone przez Franciszka Cienciałę  19 listopada 1943 r.  /278

II.9. Fragmenty przesłuchania Adolfa Dytko z 6 maja 1943 r.  /280 

II.10. Ciąg dalszy przesłuchania - Wiedeń 11 maja 1943 r. - gestapo w Wiedniu [fragmenty]  /283

II.11. Fragmenty wyjaśnień Adolfa Dytki z 17 maja 1943 r.  /285

II.12. Przesłuchanie Adolfa Dytki z 20 maja 1943 r.  /293

II.13. Fragmenty pierwszego przesłuchania Gertrudy Świerczek po jej aresztowaniu przez gestapo 15.04.1943 r.  /296

II.14 Fragmenty zeznań wywiadowcy Franciszka Malischa z 7 czerwca 1943 r. na okoliczność współpracy z Adolfem Dytko i Janem Mrózkiem  /300

II.15. Fragment drugiego, poprawionego i uszczegółowionego zeznania Franciszka Malischa z 10 czerwca 1943 r.  /307

II.16. Raport końcowy gestapo w sprawie grupy "U-2" z 19 czerwca 1943 r.  .307

III. Łodzie desantowe, których plany zdobyli wywiadowcy grupy "U02"  /317

IV. Struktura Komendy Głównej ZWZ-AK w zakresie wywiadu  /321

Bibliografia  /322