Sina śmierć z Azji. Epidemie cholery w północno-zachodnich guberniach cesarstwa rosyjskiego w XIX wieku

Autorka: Iwona Janicka

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 848

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Tematyka epidemii cholery była już wielokrotnie podejmowana tak przez lekarzy, jak i historyków medycyny. Mimo to nadal kryje w sobie wiele wątków i zagadnień, które czekają na pogłębione opracowanie. Niniejsza monografia pod wieloma względami wypełnia to zadanie. Skoncentrowano się w niej na terenach sześciu litewskich i białoruskich guberni, przez które w ciągu XIX wieku przeszły cztery pandemie cholery, zbierając tu potężne żniwo w postaci setek tysięcy ludzkich istnień. Przedstawienie statystycznej strony działania tej zaraźliwej choroby jest jednym z walorów książki. Autorka czyni nowe ustalenia w tym zakresie, koryguje dotychczasowe, pokazuje trudności, z jakimi borykała się podczas zbierania danych. Prezentuje, w jaki sposób w czasie epidemii tworzono system opieki nad zdrowiem publicznym, z jakich elementów się on składał, jak funkcjonował, jakie były jego niedostatki. Przedstawiono tu również mało w sumie znane kwestie działania kordonów sanitarno-wojskowych oraz kwarantann. Działania podejmowane przez rosyjskie władze w tej materii porównano z tymi, jakie przeprowadzano w tym czasie w innych krajach europejskich, a także na wspólnej, międzynarodowej arenie. Walorem publikacji, oprócz szerokiego tła i licznych opisanych zagadnień, jest też jej strona graficzna – zamieszczone mapy, zdjęcia, plany, karykatury i aneksy. Praca nad książką trwała kilka lat.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wykaz skrótów    /9 

Wstęp     /13 

I. Cholera     /33 

I.1. Patologia, epidemiologia i etiologia cholery w dziewiętnastowiecznej dyskusji naukowej    /33 

I.1.1. Patologia cholery     /33 

I.1.2. Teorie epidemiologii i etiologii cholery     /57 

I.2. Warunki fizjograficzne i społeczno-cywilizacyjne w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego    /96 

I.2.1. Gubernia wileńska    /98

I.2.2. Gubernia kowieńska     /104

I.2.3. Gubernia grodzieńska    /109

I.2.4. Gubernia mińska     /113

I.2.5. Gubernia mohylewska    /120

I.2.6. Gubernia witebska     /124

I.3. Chronologia, geografia i statystyka pandemii cholery     /130

I.3.1. Pandemie cholery     /130

I.3.1.1. Pierwsza pandemia 1817–1823    /143

I.3.1.2. Druga pandemia 1826–1837    /144

I.3.1.3. Trzecia pandemia 1841–1861    /149

I.3.1.4. Czwarta pandemia 1863–1875   /152

I.3.1.5. Piąta pandemia 1881–1896    /154

I.3.2. Statystyka epidemii cholery w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego – trudności badawcze     /161

I.3.3. Epidemie cholery w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego    /180

I.3.3.1. Epidemie z okresu drugiej pandemii (1831, 1837–1838)    /180

I.3.3.2. Epidemie z okresu trzeciej pandemii (1847–1849, 1852–1859)    /189

I.3.3.3. Epidemie z okresu czwartej pandemii (1866–1867, 1869–1873)   /203

I.3.3.4. Epidemie z okresu piątej pandemii (1892–1895)    /208

II. Profilaktyka zdrowotna i organizacja systemu ochrony zdrowia    /219

II.1. Indywidualne i zbiorowe środki ochronne przeciwko cholerze     /219

II.1.1. Instytucjonalno-prawne warunki określające sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym i walki z epidemiami w Cesarstwie Rosyjskim     /219

II.1.2. Zalecenia higieniczno-sanitarne jako element profilaktyki zdrowotnej    /245

II.1.3. Środki medyczno-policyjne    /278

II.2. Środki bezpieczeństwa na drogach    /357

II.2.1. Kordony sanitarne i kwarantanny na drogach lądowych    /357

II.2.2. Ograniczenia w ruchu rzecznym     /405

II.2.3. Środki sanitarne na drogach kolejowych     /420

III. Walka z cholerą     /471

III.1. Pomoc medyczna i opieka nad chorymi    /471

III.1.1. Placówki medyczne i ich personel     /471

III.1.2. Leczenie i opieka nad chorymi     /529

III.1.3. Pochówek zmarłych na cholerę     /585

III.2. Usuwanie skutków epidemii i działania reformatorskie    /613

III.2.1. Dekontaminacja cholery     /613

III.2.2. Przedsięwzięcia sanitarne i reformy w części medycznej    /644

Zakończenie    /691

Aneksy     /697

Aneks 1. Zmiany granic guberni i powiatów Kraju Północno-Zachodniego w latach 1797–1917    /697

Aneks 2. Wiadomość o urzędnikach medycznych i niższych służących zatrudnionych w mieście Poniewieżu dla powstrzymania epidemicznej cholery w 1853 r. z rozporządzenia tamtejszego Powiatowego Komitetu Cholerycznego    /700

Aneks 3. Liczba chorych i zmarłych na cholerę w północno-zachodnich guberniach Rosji w XIX w. według badaczy rosyjskich, litewskich i polskich    /702

Aneks 4. Zestawienie danych dotyczących przebiegu cholery w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1831–1895   /707

Aneks 5. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych i powiatach w obwodzie białostockim w latach 1831 i 1837    /717

Aneks 6. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych, nadetatowych i powiatach guberni wileńskiej w latach 1831–1894    /719

Aneks 7. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych i powiatach guberni kowieńskiej w latach 1848–1895    /726

Aneks 8. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych i powiatach guberni grodzieńskiej w latach 1831–1894    /735

Aneks 9. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych i powiatach guberni mińskiej w latach 1831–1894    /746

Aneks 10. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowych, nadetatowych i powiatach guberni mohylewskiej w latach 1831–1894   /753

Aneks 11. Przypadki zachorowań i zgonów z powodu cholery w miastach powiatowychi powiatach guberni witebskiej w latach 1831–1894   /760

Aneks 12. Zachorowania i zgony z powodu schorzenia określanego jako „cholera nostras” w północno-zachodnich guberniach w latach 1881–1893     /769

Aneks 13. Zachorowania i zgony z powodu schorzenia określanego jako „cholera nostras” w latach 1881–1886 w Rosji (łącznie z północno-zachodnimi guberniami)     /771

Aneks 14. Przychody i rozchody oddziałów szpitali cholerycznych w guberni grodzieńskiej od listopada 1852 r. do 1 stycznia 1854 r.    /772

Aneks 15. Projekty naczelników północno-zachodnich guberni rozdzielenia etatów medycznych przedstawione Departamentowi Medycznemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 1883 r.   /783

Aneks 16. Miary rosyjskie     /791

Aneks 17. Nazwy rosyjskich instytucji i urzędów    /792

Bibliografia    /795

Spis ilustracji    /825

Spis map    /827

Spis tabel    /828

Abstract    /830

Резюме     /833

Santrauka    /836

Indeks osób  /839