Rozwód w świetle akt Sądu Okręgowego w Krakowie w latach 1918 - 1945. Studium historyczno-prawne

Autor: Zdzisław Zarzycki

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 758

Okładka: twarda

Format: 16,5 x 24,5 cm

Okładka posiada nieznaczne zarysowania

 

Książka autorstwa dr. Zdzisława Zarzyckiego jest monografią o rozwodach w Polsce w latach 1918-1945 ze szczególnym uwzględnieniem praktyki orzeczniczej z terenu Sądu Okręgowego w Krakowie. Książka w przeważającej mierze ma charakter interdyscyplinarny, obejmuje historię prawa małżeńskiego (rozwodowego) i prawa procesowego w tym zakresie oraz prawo wewnętrzne (kościelne) ważniejszych Kościołów i związków wyznaniowych określające dopuszczalność rozwiązania związku małżeńskiego. Ponadto opisano w niej mozaikę wszystkich pięciu systemów prawa małżeńskiego osobowego, które obowiązywały na terenie Polski aż do ujednolicenia tego prawa w 1946 r. Na terenie Małopolski obowiązywała mocno przestarzała, mieszana (świecko-wyznaniowa) forma zawarcia małżeństwa regulowana przez ABGBz 1811 r., zmodyfikowana w okresie późniejszym (1868-1870). W zakresie dopuszczalności rozwodów obowiązywały przejęte przez prawo państwowe (upaństwowione) normy religijne, co oznacza, że rozwód był możliwy tylko w przypadku tych małżonków, których prawo kościelne (wyznaniowe) pozwalało na to. W praktyce małopolskiej rozwodzili się w ten sposób tzw. bezwyznaniowcy, ewangelicy i wyznawcy judaizmu; nie mogli się rozwodzić katolicy, którym pozostawało unieważnienie małżeństwa z przyczyn kodeksowych lub separacja od stołu i łoża. Książka obejmuje także orzecznictwo polskich sądów okupacyjnych w Krakowie w latach 1939-1945 i z początków kształtowania się Polski Ludowej.

Spis treści:

Wstęp  /13

1. Cel. metoda i zakres pracy  /13

2. Literatura i źródła  /21

2.1. Literatura  /21

2.2. Źródła  /23

3. Układ pracy  /26

Rozdział I. Rozwód małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej i świeckiej  /29

1. Wstęp  /29

2. Zawarcie małżeństwa i rozwód w Polsce do 1918 r.  /34

2.1. Polska przedrozbiorowa  /34

2.2. Księstwo Warszawskie   /37

2.3. Królestwo Polskie  /38

2.4. Rzeczpospolita Krakowska  /41

3. Poglądy społeczno-prawne na temat małżeństwa i rozwodu w II Rzeczypospolitej  /42

4. Ogólnokrajowe prawodawstwo o małżeństwie i rozwodzie w II Rzeczypospolitej  /444

4.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. i z 23 kwietnia 1935 r.  /44

4.2. Źródła prawa międzynarodowego  /45

4.2.1. Konwencje haskie  /45

4.2.2. Konkordat polski z 10 lutego 1925 r.  /46

4.2.3. Inne umowy bilateralne  /47

4.3. Międzydzielnicowe i międzynarodowe prawo prywatne  /48

4.3.1. Prawo prywatne międzydzielnicowe  /49

4.3.2. Prawo prywatne międzynarodowe  /50

5. Rozwód na terenie byłego zaboru rosyjskiego  /52

5.1. Dawne Królestwo Polskie /52

5.1.1. Małżeństwo i dopuszczalność rozwodów  /52

5.1.2. Niedopuszczalność rozwodu dla katolików  /55

5.1.3. Rozwód małżeństwa prawosławnego  /56

5.1.4. Rozwód małżeństwa protestanckiego  /59

5.1.5. Rozwód małżeństwa żydowskiego  /64

5.1.6. Rozwód małżeństwa muzułmańskiego  /66

5.1.7. Rozwód wśród innych wyznań  /67

5.1.8. Rozwód małżeństwa cywilnego  /68

5.1.9. Jurysdykcja w sprawach małżeńskich  /69

5.2. Kresy Wschodnie  /72

5.2.1. Rozwód małżeństwa prawosławnego  /75

5.2.2. Rozwód małżeństwa ewangelicko-reformowanego  /76

5.2.3. Rozwód małżeństwa muzułmańskiego  /79

5.2.4. Rozwód wśród innych wyznań  /79

5.3. Skutki rozwodu  /81

5.4. Praktyka rozwodowa i nadużycie jurysdykcji  /82

5.5. Ocena praktyki orzeczniczej sądów konsystorskich  /86

6. Rozwód na terenie byłego zaboru pruskiego  /88

6.1. Przyczyny rozwodowe  /91

6.2. Jurysdykcja w sprawach rozwodowych  /92

6.3. Postępowanie w sprawach rozwodowych  /93

6.4. Skutki orzeczenia rozwodu  /96

6.5. Rozwód małopolskich małżonków według BGB  /97

7. Rozwód na terenie Spisza i Orawy  /98

7.1. Rozwód według prawa węgierskiego z 1894 r.  /100

7.2. Postępowanie rozwodowe  /102

7.3. Skutki rozwodu  /103

8. Zawarcie małżeństwa i rozwód obywateli polskich w latach 1939-1945  /105

8.1. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa /105

8.2. Na terenie Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i ZSRR  /107

9. Reforma prawa małżeńskiego osobowego w 1945 r.  /108

9.1. Rozwiązywalność małżeństwa  /109

9.2. Pozytywne i negatywne przyczyny rozwodu  /110

9.3. Jurysdykcja w sprawach rozwodowych  /111

9.4. Skutki rozwodu  /112

10. Podsumowanie  /113

Rozdział 2. Rozwód małżeństwa zawartego w formie mieszanej (świecko-wyznaniowej) w austriackim prawie cywilnym (ABGB)  /117

1. Podstawy materialno-prawne rozwodu  /117

1.1. Sytuacja przed 1812 r.  /117

1.2. Austriacki powszechny kodeks cywilny (ABGB) z 1811 r.  /118

1.2.1. Zmiany prawa małżeńskiego w Austrii w XIX w.  /120

1.3. Prawo rozwodowe w Małopolsce w latach 1918-1945  /126

1.3.1. Zawarcie małżeństwa  /126

1.3.2. Rozwiązywalność małżeństwa  /133

1.3.3. Wpływ zmiany wyznania na prawo żądania rozwodu  /137

1.3.4. Przyczyny rozwodowe  /138

1.3.5. Sposoby wszczęcia postępowania rozwodowego  /141

1.3.6. Rozwód małżeństwa żydowskiego  /143

1.4. Skutki prawne rozwodu  /149

1.5. Tymczasowa separacja w procesie rozwodowym  /151

2. Przepisy o postępowaniu rozwodowym  /152

2.1. Austriackie przepisy procesowe  /153

2.2. Polskie przepisy procesowe  /154

2.2.1. W polskim sądownictwie okupacyjnym w latach 1939-1945  /158

2.2.2. W polskim sądownictwie powojennym w 1945 r.  /160

3. Podsumowanie  /162

Rozdział 3. Małżeństwo i rozwód w prawie wewnętrznym Kościołów i innych związków wyznaniowych  /165

1. Małżeństwo i rozwód w Kościele katolickim  /165

1.1. Pojęcie małżeństwa  /165

1.2. Pochodzenie małżeństwa  /167

1.3. Istota małżeństwa  /168

1.3.1. Jedność małżeństwa  /168

1.3.2. Nierozerwalność małżeństwa  /169

1.3.2.1. W świetle Pisma Świętego  /169

1.3.2.2. W okresie średniowiecza  /171

1.3.2.3. W czasach nowożytnych   /173

1.4. Stanowisko Kościoła katolickiego wobec ślubów cywilnych i rozwodów  /176

2. Małżeństwo i rozwód w prawie i nauce wyznań niekatolickich  /185

2.1. Kościoły prawosławne  /185

2.2. Kościoły protestanckie  /186

2.3. Religia mojżeszowa  /187

2.3.1. List rozwodowy  /189

2.4. Inne wyznania prawnie uznane w II Rzeczypospolitej  /192

3. Podsumowanie  /193

Rozdział 4. Akta rozwodowe na tle innych cywilnych   /195

1. Wstęp  /195

2. Akta spraw małżeńskich niemajątkowych na tle innych cywilnych  /196

3. Akta spraw rozwodowych  /202

3.1. Stopień zachowalności akt rozwodowych  /203

3.2. Obszerność akt rozwodowych  /216

4. Sprawy rozwodowe na tle innych małżeńskich niemajątkowych  /219

4.1. Sprawy rozwodowe a unieważnienie małżeństwa  /221

4.2. Sprawy rozwodowe a separacje prawne małżeństwa  /222

5. Repertoria sądowe  /222

5.1. Problem wiarygodności treści wpisów w repertoriach sądowych  /226

6. Archiwizacja akt sądowych (rozwodowych)  /230

7. Podsumowanie  /232

Rozdział 5. Sąd rozwodowy i osoby urzędowe  /235

1. Wstęp  /235

2. Sąd rozwodowy  /239

2.1. Sąd Okręgowy w Krakowie  /240

2.2. Sąd Apelacyjny w Krakowie   /244

2.3. Sąd Najwyższy w Warszawie  /246

2.4. Okupacyjne sądownictwo polskie w latach 1939-1945  /249

3. Protokolanci i pracownicy sekretariatu  /252

4. Pełnomocnicy procesowi  /254

5. Obrońca węzła małżeńskiego   /265

6. Kurator absentis pozwanego  /276

7. Prokurator  /286

8. Podsumowanie  /287

Rozdział 6. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji  /291

1. Właściwość sądów powszechnych w sprawach rozwodowych  /291

1.1. Właściwość rzeczowa  /291

1.2. Właściwość miejscowa  /292

1.2.1. Właściwość miejscowa posiłkowa  /297

2. Wszczęcie procesu rozwodowego i dalsze czynności  /300

2.1. Wytoczenie powództwa rozwodowego  /300

2.1.1. Problem wielokrotnego wszczynania procesów rozwodowych  /303

2.1.2. Alternatywne powództwa i żądania połączone z pozwem rozwodowym  /309

2.2. Pozew rozwodowy  /310

2.2.1. Sprawy techniczne pozwu  /310

2.2.1.1.  Obszerność pozwu rozwodowego  /310

2.2.1.2. Odpisy pozwu rozwodowego  /311

2.2.1.3. Załączniki do pozwu rozwodowego  /312

2.2.1.4. Problem określenia wartości przedmiotu sporu i wysokości wpisu tymczasowego  /312

2.2.1.5. Inne sprawy techniczne  /315

2.2.2. Budowa i treść pozwu  /316

2.2.2.1. Treści obligatoryjne  /317

2.2.2.2. Treść roszczenia (żądania) rozwodowego  /318

2.2.2.3. Uzasadnienie pozwu rozwodowego  /320

2.2.2.4. Treści fakultatywne pozwu rozwodowego  /323

2.2.3. Budowa pozwu rozwodowego małżeństwa żydowskiego (§135 ABGB)  /331

2.2.4. Budowa zgodnego wniosku rozwodowego  /333

2.3. Roszczenia różnorodzajowe dochodzone w pozwie rozwodowym  /335

3. Wstępne czynności sądowe  /339

3.1. Dekretacja pozwu rozwodowego  /341

3.2. Zwrot pozwu  /344

3.3. Działania stron i innych uczestników sporu  /345

3.3.1. Pismo przygotowawcze  /348

3.3.2. Inne pisma procesowe   /349

3.3.2.1. Odpowiedź na pozew  /349

3.3.2.2. Wzajemny pozew rozwodowy  /353

3.4. Doręczenia pism  /356

3.5. Posiedzenia sądowe  /357

3.5.1. Odroczenie rozprawy  /358

3.5.2. Zawieszenie postępowania  /360

3.5.3. Podjęcie zawieszonego postępowania  /363

3.5.4. Umorzenie zawieszonego postępowania rozwodowego  /364

3.6. Przygotowanie rozprawy  /367

3.6.1. Ferie sądowe /369

3.7. Przekształcenia podmiotowe i przedmiotowe  /370

3.7.1. Zmiana treści żądania pozwu  /370

3.7.2. Cofnięcie pozwu  /374

4. Przebieg rozprawy  /377

4.1. Rozpoczęcie rozprawy  /378

4.2. Wyjaśnienie stanowiska stron i próba ich pojednania  /379

4.3. Postępowanie dowodowe  /382

4.3.1. Dowody rzeczowe  /383

4.3.2. Dowody osobowe  /388

4.3.2.1. Przesłuchanie świadków  /388

4.3.2.2. Przesłuchanie stron  /391

4.3.2.3. Przysięga religijna  /394

4.3.3. Opinie, zaświadczenia i badania lekarskie  /397

4.3.4. Inne dowody  /399

4.4. Zasady gromadzenia i oceny materiału procesowego  /400

4.5. Protokół rozprawy  /404

4.6. Zamknięcie rozprawy  /405

5. Wydanie wyroku  /407

5.1. Zasady orzekania  /407

5.2. Narada i zdanie odrębne  /408

5.3. Forma i treść sentencji wyroku  /409

5.4. Ogłoszenie wyroku  /410

5.5. Wyrok rozwodowy  /411

5.5.1. Wyrok na list rozwodowy  /414

5.5.2. Wyrok w postępowaniu wszczętym na zgodny wniosek stron  /417

5.6. Uzasadnienie wyroku rozwodowego  /420

5.7. Wyrok oddalający  /427

5.8. Odrzucenie pozwu  /431

6. Czynności po wydaniu wyroku  /434

6.1. Doręczenie wyroku z uzasadnieniem  /434

6.2. Inne czynności  /435

7. Czas trwania procesu  /436

8. Podsumowanie  /438

Rozdział 7. Postępowanie apelacyjne  /441

1. Wstęp  /441

2. Dopuszczalność apelacji  /442

3. Budowa skargi apelacyjnej  /444

4. Interes prawny we wnoszeniu środka odwoławczego  /445

4.1. Apelacja  /445

4.2. Odpowiedź na apelację  /459

5. Postępowanie sądowe  /466

5.1. Czynności wstępne  /466

5.2. Rozprawa apelacyjna  /469

5.3. Rozpoznanie sprawy na skutek apelacji  /474

5.4. Orzeczenia Sądu Apelacyjnego  /476

5.4.1. Wyrok zatwierdzający  /479

5.4.2. Wyrok uchylający do ponownego rozpoznania  /482

5.4.3. Wyrok reformatoryjny i postanowienie uchylające  /483

5.5. Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego  /485

6. Wnioski stron po zakończeniu procesu apelacyjnego /486

7. Czas trwania procesu  /489

8. Podsumowanie  /491

Rozdział 8. Postępowanie rewizyjnej (i kasacyjne)  /495

1. Wstęp  /495

2. Dopuszczalność rewizji (i kasacji)  /496

3. Budowa skargi rewizyjnej (i kasacyjnej)  /496

4. Rewizja (i kasacja) w sprawach rozwodowych /499

4.1. Odpowiedź na rewizję (i kasację)  /503

5. Postępowanie sądowe  /505

5.1. Czynności przygotowawcze  /506

5.2. Rozprawa rewizyjna (i kasacyjna)  /507

6. Orzeczenia Sądu Najwyższego  /508

7. Czas trwania procesu  /512

8. Podsumowanie  /514

Rozdział 9. Koszty procesowe  /517

1. Wstęp  /517

2. Koszty sądowe  /519

2.1. Pojęcie kosztów sądowych  /519

2.2. Obowiązek ponoszenia kosztów sądowych  /520

2.3. Zwolnienie od ponoszenia koszów sądowych  /521

2.4. Sposób uiszczania kosztów sądowych  /522

2.5. Opłaty sądowe  /523

2.5.1. Wpis stosunkowy i stały  /524

2.5.1.1. Zwrot wpisu  /525

2.5.2. Opłaty stałe od podań i załączników  /526

2.5.3. Opłata kancelaryjna   /526

2.5.4. Opłata za doręczenie  /527

2.6. Koszty postępowania  /527

2.6.1. Wynagrodzenie osób urzędowych w procesie  /528

2.6.1.1. Biegli  /528

2.6.1.2. Obrońca węzła małżeńskiego  /528

2.6.1.3. Kurator absentis pozwanego  /530

2.6.2. Koszt ogłoszeń w pismach  /532

2.7. Prawo ubogich  /533

2.7.1. Prawo ubogich w sprawach rozwodowych w latach 1918-1945  /539

3. Koszty zastępstwa procesowego  /550

3.1. Wynagrodzenie adwokata  /551

3.2. Spis kosztów postępowania  /553

4. Orzeczenia sądowe o kosztach procesu rozwodowego  /555

5. Egzekucja kosztów  /566

5.1. Umorzenie kosztów sądowych  /569

6. Podsumowanie  /569

Rozdział 10. Ogólna charakterystyka rozwodzącej się populacji i przyczyn rozwodu  /573

1. Cechy demograficzne i społeczne rozwodzących się małżonków (przykłady)  /573

1.1. Płeć małżonka wszczynającego proces rozwodowy  /573

1.2. Wiek małżonków  /576

1.3. Czas trwania małżeństwa  /582

1.4. Miejsce zamieszkania   /586

1.5. Wykształcenie i zawód  /590

1.6. Wyznanie  /592

1.7. Miejsce i forma zawarcia małżeństwa  /601

1.8. Okres narzeczeński  /606

1.9. Ponowne małżeństwa stron  /611

1.10. Dzietność małżonków  /613

2. Źródła konfliktów małżeńskich (przykłady)  /615

2.1. Konflikty wynikające z cech osobowych małżonków  /630

2.1.1. Niezgodność charakterów  /630

2.1.2. Alkoholizm i narkomania  /634

2.1.3. Niegospodarność i lekkomyślność  /635

2.1.4. Nieudane pożycie małżeńskie  /637

2.1.5. Skłonności konfliktowe  /642

2.1.6. Nieuzasadniona zazdrość  /646

2.1.7. Zatargi majątkowe  /647

2.2. Konflikty wynikające z obiektywnej sytuacji rodziny  /648

2.2.1. Choroba współmałżonka  /648

2.2.2. Różnice w poglądach politycznych i społecznych  /650

2.2.3. Różnice religijne i narodowościowe (rasowe)  /652

2.2.4. Szkodliwy wpływ osób trzecich  /664

2.2.5. Zbyt wczesne zawarcie małżeństwa  /665

2.2.6. Znaczna różnica wieku między małżonkami  /666

2.2.7. Rozłąka małżonków  /667

3. Przyczyny rozwodu  /669

3.1. Cudzołóstwo  /670

3.2. Złośliwe opuszczenie małżonka  /60

3.3. Nieprzezwyciężony wstręt  /689

3.4. Znęcanie się psychiczne i fizyczne nad małżonkiem  /692

3.4.1. Groźby pozbawienia życia i zdrowia  /692

3.4.2. Ciężkie i kilkakrotne uszkodzenie ciała  /693

3.5. Skazanie małżonka na długoletnią karę pozbawienia wolności  /695

3.6. Przyczyny rozwodowe  w orzecznictwie SO w Krakowie  /695

4. Wina rozwodu  /696

5. Podsumowanie  /698

Zakończenie  /705

Wykaz map, tabel i wykresów (w układzie chronologicznym)  /719

Wykaz ważniejszych skrótów  /723

Wykaz źródeł i literatury  /727

Urzędowe i nieurzędowe zbiory prawa i projektów  /727

Encyklopedie, mapy, słowniki i inne  /728

Monografie, rozprawy, komentarze, artykuły i inne  /729

Zbiory orzecznictwa  /748

Źródła i dokumenty kościelne i wyznaniowe  /748

- Chrześcijańskie  /748

- Niechrześcijańskie  /749

Summary  /751