Religia mojżeszowa w szkolnictwie publicznym we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej (1867-1918)

Autor: Mirosław Łapot

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 287

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,5 cm

Od czasów starożytnych religia odgrywała kluczową rolę w życiu Żydów. Izraelici wierzyli, że są narodem wybranym dzięki przymierzu zawartemu przez Abrahama z Bogiem, warunkiem zaś jego zachowania jest przestrzeganie praw, przekazanych przez Stwórcę, a spisanych przez Mojżesza. Prawodawstwo zatem miało charakter religijny - wypełnianie przepisów prawa było równoznaczne z praktykowaniem religii. W rezultacie religia przenikała wszystkie sfery życia prywatnego i społecznego.W 70 r. n.e. Rzymianie zburzyli Jerozolimę i zmusili Żydów do opuszczenia ojczyzny, co zapoczątkowało trwający dwa tysiąclecia okres wygnania. Na wy-gnaniu praktykowanie mozaizmu nabrało szczególnej wagi, stając się podstawowym warunkiem zachowania tożsamości. Diaspora żydowska spotykała się z różnym podejściem władz i ludności, wśród której zamieszkiwała. Zakres swobody w wyznawaniu religii był zależny od czasu i miejsca, w żadnym jednak kraju Żydzi nie znaleźli na dłużej stabilnych warunków życia. Żydzi hiszpańscy i portugalscy, później włoscy i niemieccy, a także z innych krajów Europy i świata, cieszyli się okresami tolerancji, ale i doświadczali pogromów oraz wypędzeń.
 

Życie w diasporze, bez własnego państwa, w chwiejnych warunkach prawnych pobytu stale wystawiało na próbę tożsamość żydowską. Pokusę lub też pre-tekst do rozluźnienia więzów z judaizmem, a nawet porzucenia religii ojców, da-wały - z jednej strony, korzystanie ze specjalnych przywilejów i tolerancji w krajach osiedlenia, z drugiej zaś prześladowania, groźba utraty majątku lub wypędzenia. Aby temu zapobiec, na wygnaniu Żydzi szczególny nacisk położyli na pielęgnowanie tradycji, kształcenie religijne i rozwój działalności dobroczynnej. W tym celu rozwinęli i wzmocnili instytucje integrujące całą społeczność, wśród których najważniejsze były dom modlitwy (bożnica) i szkoła (cheder).
 

Podobnie było w przypadku Żydów polskich. Już w XIII w. Żydzi znaleźli w Polsce dogodne warunki do osiedlania się i praktykowania swej wiary, korzy-stając z przywilejów nadanych im przez księcia wielkopolskiego Henryka Pobożnego w tzw. statucie kaliskim z 1264 r. W trzech kolejnych wiekach zostały one potwierdzone i rozszerzone przez Kazimierza Wielkiego, Kazimierza Jagiellończyka i Zygmunta Starego. Na czasy średniowiecza przypadają też początki osadnictwa żydowskiego we Lwowie. Włączenie w roku 1349 miasta wraz z Księstwem Halicko-Wołyńskim do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego przy-czyniło się do rozwoju mniejszości żydowskiej. We Lwowie działały niezależnie od siebie dwa kahały, jeden w centrum, otoczony murami miejskimi, drugi na przedmieściu Krakowskim. Rozwijające się w XV i XVI w. miasto stało się jed nym z głównych ośrodków życia diaspory żydowskiej w Polsce oraz w Europie Środkowo-Wschodniej. Religia niezmiennie pozostawała centralnym elementem życia Żydów lwowskich, przepisy religijne określały postępowanie w synagodze i w domu, w pracy i w czasie wolnym, w dzień powszedni i szabas, wobec członków rodziny, współwyznawcy i chrześcijanina. Na straży tradycji i religii stały chedery, tradycyjne szkółki religijne. Przez cały okres Pierwszej Rzeczypospolitej tradycyjne wychowanie żydowskie rozwijało się swobodnie bez ingerencji ze strony władz (ze wstępu).

Spis treści:

Wstęp  /7

Rozdział I. Miejsce edukacji religijnej w tradycyjnym wychowaniu żydowskim  /17

Rozdział II. Społeczność żydowska we Lwowie  /29

Rozdział III. Wpływ oświaty publicznej na żydowskiej szkolnictwo religijne /41

Rozdział IV. Religia mojżeszowa jako przedmiot nauczania w szkolnictwie publicznym  /69

1. Geneza edukacji religijnej Żydów w szkole publicznej /69

2. Religia mojżeszowa w szkole publicznej w dobie Autonomii Galicyjskiej /80

Rozdział V. Plany i programy nauczania /93

Rozdział VI. Podręczniki /107

Rozdział VII. Nauczyciele /129

1. Kształcenie nauczycieli  /129

2. Nauczyciele szkół ludowych /140

3. Nauczyciele szkół średnich /150

4. Nauczycielski ruch związkowy /158

Rozdział VIII. Realizacja celów przedmiotu w świetle sprawozdań wizytacyjnych /163

Rozdział IX. Dyskusje wokół religii mojżeszowej w szkole publicznej /177

1. Stanowisko ortodoksów oraz zwolenników asymilacji w duchu niemieckim /177

2. Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych w Galicji wobec religii mojżeszowej  /181

3. Rola języka hebrajskiego w nauczaniu religii mojżeszowej  /189

Zakończenie /207

Aneks. Biogramy nauczycieli religii mojżeszowej we Lwowie w okresie Autonomii Galicyjskiej  /213

Bibliografia /251

Spis tabel /273

Spis fotografii  /274

Summary. Mosaic religion in public educational system in the period of Galician Autonomy (1867-1918)  /275

Indeks nazwisk /279