Przywileje Cerkwi prawosławnej przez Zygmunta Augusta nadane

Autor: Antoni Mironowicz

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 226

Okładka: miękka

Format: 16,5 x 23,5 cm

Podstawowe przywileje Zygmunta Augusta, wnoszące istotne zmiany w relacjach prawno-państwowych i wyznaniowych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony, to przywileje generalne nadane ludności prawosławnej. Przywileje generalne regulowały prawa społeczności prawosławnej, doprowadziły do wprowadzenia lub utrzymania wobec niej ograniczeń (1547, 1551), a następnie ich skasowania (1568, 1568). (…) Przywileje jurysdykcyjne to najczęściej ograniczenie sądownictwa hospodarskiego nad duchowieństwem i poddanymi w dobrach cerkiewnych, przekazanie władzy nad majątkiem należącym do monasterów i parafii. Niektóre z postanowień monarszych doprecyzowywały kompetencje sądów duchownych. W przywilejach Zygmunta Augusta znajdujemy również ograniczenia kompetencji świeckich w zarządzeniu Cerkwią na określonym terenie lub rozciągnięcie jurysdykcji biskupa nad duchowieństwem określonej ziemi i wiernymi. (…)

Przywileje personalne stanowiły największą liczbę i dotyczyły obsady funkcji i godności cerkiewnych. Obsada godności i stanowisk cerkiewnych w Kościele prawosławnym była odmienna aniżeli w Kościele łacińskim. Sposób wyznaczenia biskupów i przełożonych monasterów bardziej przypominał przywileje udzielane na stanowiska świeckie niż duchowne. (…) Przywileje majątkowe stanowiły równie wielką liczbę dokonanych nadań lub ich potwierdzeń biskupom, monasterom, cerkwiom i duchownym. Takie uprawnienia wywodziły się z zasady, że ziemie znajdujące się w rękach Kościoła były własnością hospodarską. Hospodar, jako fundator i opiekun Cerkwi w swoich dobrach, miał prawo podejmowania decyzji w sprawach majątkowych. (…) Specyficznego charakteru przywilejów możemy dopatrywać się w praktyce sejmowej zwanej „Otkazami'.' Były to odpowiedzi króla udzielone na sejmach na petycje posłów lub hierarchii prawosławnej. W odpowiedziach na prośby osób duchownych, w tym metropolitów, możnych i posłów ruskich, znajdujemy konkretne postanowienia królewskie, decyzje i zapowiedzi regulujące sprawy organizacyjno-personalne i status prawno-majątkowy Kościoła prawosławnego na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony.

(fragment ze wstępu)

Spis treści:

Wstęp   /5

1. Zygmunt August wobec Cerkwi prawosławnej w świetle aktów prawnych   /5

2. Przywileje Zygmunta Augusta dla Cerkwi prawosławnej: studium źródłoznawcze 3. Kategorie opublikowanych przywilejów, ich lokalizacja, charakterystyka i zasady edycji   /13

4. Wykaz skrótów   /40

Przywileje Zygmunta Augusta dla Cerkwi prawosławnej (edycja)

1. Przywileje generalne nadane ludności ruskiej wyznania prawosławnego  /44

2. Przywileje jurysdykcyjne    /85

3. Przywileje personalne: powołania na katedry biskupie, nominacje na przełożonych klasztorów, proboszczów, ktitorów   /114

4. Przywileje majątkowe (nadawane biskupom, monasterom, parafiom, duchownym)  /149

 5. „Otkazy” - odpowiedzi króla udzielone na sejmach na petycje kniaziów, panów i posłów Wielkiego Księstwa Litewskiego  /194

Indeks osób występujących w edytowanych przywilejach  /208

Wykaz hierarchii cerkiewnej na terenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1544-1572  /220

Summary  /222