Przemówienia parlamentarne 1880-1919

Autor: Ferdynand Radziwiłł

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 325

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 16,00 cm x 23,00 cm

Edycja źródłowa zawiera 76 wystąpień wygłoszonych przez Ferdynanda Radziwiłła w niemieckim Reichstagu i Izbie Panów pruskiego Landtagu oraz mowę otwierającą pierwsze obrady Sejmu Ustawodawczego II Rzeczypospolitej. Przemówienia parlamentarne, zachowane w postaci oryginalnych zapisów stenograficznych obrad Reichstagu i Izby Panów pruskiego Landtagu, zostały przetłumaczone na język polski. Część z nich była publikowana na łamach ówczesnej prasy w czasopismach wydawanych na terenie Wielkopolski.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Słowo wstępne (Jan J. Milewski)    /15 

Wprowadzenie (Ewelina Wanke)     /18 

CZĘŚĆ I. Przemówienia wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu i w Reichstagu w latach 1880–1889     /33 

1. Berlin, 3 lipca 1880. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad raportem XII Komisji Izby w sprawie projektu ustawy o zmianie ustaw kościelno-politycznych     /35

2. Berlin, 4 kwietnia 1881. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad nad wnioskiem Ludwiga Windthorsta i towarzyszy dotyczącym kwalifikacji przestępstwa mordu lub próby popełnienia mordu na osobie panującej     /40

3. Berlin, 31 marca 1882. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad projektem budżetu Ministerstwa Wyznań, Szkolnictwa i Spraw Medycznych     /41

4. Berlin, 1 maja 1882. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad sprawozdaniem X Komisji do spraw projektu ustawy o zniesieniu ustaw kościelno-politycznych /45

5. Berlin, 2 maja 1882. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad sprawozdaniem X Komisji do spraw projektu ustawy o zniesieniu ustaw kościelno-politycznych    /47

6. Berlin, 17 grudnia 1884. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania wniesionego przez posła Ludwika Jażdżewskiego i towarzyszy projektu ustawy o zmianie ustawy o ustroju sądów z 27 stycznia 1877    /49

7. Berlin, 27 lutego 1886. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie jednorazowych obrad końcowych nad wnioskiem Heinricha Dernburga i towarzyszy    /52

8. Berlin, 13 kwietnia 1886. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie dyskusji specjalnej nad sprawozdaniem XI Komisji z prac nad projektem ustawy dotyczącej zmian praw kościelno-politycznych     /62

9. Berlin, 15 kwietnia 1886. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad ustnym sprawozdaniem XIII Komisji z prac nad projektem ustawy o utworzeniu i utrzymaniu szkół dokształcających w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej   /63

10. Berlin, 11 czerwca 1886. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad ustnym sprawozdaniem komisji z prac nad projektami ustaw o uchwaleniu dodatku do budżetu państwa na rok obrachunkowy od 1 kwietnia 1886/1887 oraz o pokryciu wydatków dodatkowego budżetu    /64

11. Berlin, 18 lutego 1889. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad sprawozdaniem IX Komisji z prac nad projektem ustawy o ogólnej administracji krajowej oraz odpowiedzialności urzędów administracyjnych i urzędów administracji sądowniczej w Prowincji
Poznańskiej      /68

CZĘŚĆ II. Przemówienia wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu i w Reichstagu w latach 1890-1899     /73

1. Berlin, 22 marca 1890. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie omawiania petycji Juliusa Lilienweißa z Arnsdorf w Prusach Wschodnich – skargi na zamknięcie prowadzonego w Braniewie przez zakon katarzynek pensjonatu dla uczennic wyższej szkoły katolickiej dla dziewcząt     /75

2. Berlin, 26 kwietnia 1890. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie jednorazowych konsultacji końcowych memoriału o wykonaniu ustawy z 26 kwietnia 1886 dotyczącej wsparcia osadnictwa niemieckiego w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej w roku 1889    /76

3. Berlin, 9 maja 1890. Przemówienie w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad sprawozdaniem Komisji Budżetowej i Spraw Finansowych na temat budżetu państwa na rok obrachunkowy od 1 kwietnia 1890/91 oraz nad przyjęciem uchwalającej go ustawy     /79

4. Berlin, 13 maja 1890. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o uchwaleniu dodatku do budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1890/1891    /83

5. Berlin, 23 stycznia 1892. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania traktatu handlowego i celnego pomiędzy Rzeszą a Szwajcarią oraz protokołu ochronnego    /85

6. Berlin, 28 marca 1892. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie jednorazowych obrad końcowych nad memoriałem w kwestii realizacji ustawy z 26 kwietnia 1886 dotyczącej wzmocnienia osadnictwa niemieckiego w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej za rok 1891    /87

7. Berlin, 1 grudnia 1893. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego i drugiego czytania wniesionego przez posła Alfreda hrabiego von Hompescha (Centrum) i towarzyszy projektu ustawy o zniesieniu ustawy o zakonie Towarzystwa Jezusowego     /88

8. Berlin, 13 grudnia 1893. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugich obrad nad podpisanym w Berlinie w dniu 21 października 1893 pomiędzy Rzeszą a Rumunią układem handlowym, celnym i o żegludze    /92

9. Berlin, 10 marca 1894. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania umowy o handlu i żegludze pomiędzy Rzeszą a Rosją    /93

10. Berlin, 16 marca 1894. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie trzeciego czytania umowy o handlu i żegludze pomiędzy Rzeszą a Rosją     /95

11. Berlin, 25 kwietnia 1894. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie jednorazowych obrad końcowych nad memoriałem o wykonaniu ustawy z 26 kwietnia 1886 dotyczącej wzmocnienia osadnictwa niemieckiego w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej za rok 1893     /97

12. Berlin, 30 maja 1894. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad ustnym sprawozdaniem IX Komisji z prac nad projektem ustawy o Izbie Rolniczej i nad petycjami, jakie w związku z nim wpłynęły      /99

13. Berlin, 23 marca 1895. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie dyskusji nad prośbą prezydenta Reichstagu Alberta von Levetzow o wyrażenie przez plenum zgody na złożenie księciu Otto von Bismarckowi w imieniu Izby życzeń z okazji osiemdziesiątych piątych urodzin    /101

14. Berlin, 17 stycznia 1896. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad nad wniesioną przez posłów Hansa hrabiego von Kanitz-Podangen, Hansa hrabiego von Schwerin-Löwitz, Bertholda von Ploetza, Wilhelma von Kardorffa, Maxa Liebermanna von Sonnenberg i Alberta Schwedtfegera rezolucją w sprawie ustanowienia cen zboża na średnim poziomie na okres działania umów handlowych     /102

15. Berlin, 16 marca 1896. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1896/1897    /106

16. Berlin, 17 czerwca 1896. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad poświęconych uzasadnieniu, omówieniu i odpowiedzi na interpelację posła Alfreda hrabiego von Hompescha i towarzyszy w sprawie zniesienia prawodawstwa antyjezuickiego    /109

17. Berlin, 2 grudnia 1896. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o uchwaleniu budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1897/1898 wraz z dodatkami, w połączeniu z pierwszym czytaniem projektu ustawy o pożyczce na cele zarządu armii, marynarki i kolei Rzeszy oraz projektu ustawy o uchwaleniu budżetu kolonii na rok obrachunkowy 1897/1898    /110

18. Berlin, 18 maja 1897. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego i drugiego czytania wniesionego przez posłów Heinricha Rickerta, Georga Ehni, dr. Ludwika Jażdżewskiego, dr. Ernsta Liebera (Montabaur), Eugena Richtera, Paula Singera i Ludwiga Wernera projektu prawa dotyczącego życia stowarzyszeniowego     /112

19. Berlin, 28 maja 1897. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych     /115

20. Berlin, 13 stycznia 1898. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania wniesionego przez posłów Franza księcia von Arenberga, Adolfa Gröbera, Pawła Letochę, dr. Petera Spahna i dr. Bernharda Stephana projektu ustawy o zmianie i uzupełnieniu Kodeksu karnego     /118

21. Berlin, 10 marca 1898. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie trzeciego czytania projektu ustawy o sądownictwie nieprocesowym    /121

22. Berlin, 23 marca 1898. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania projektu ustawy o flocie niemieckiej    /122

23. Berlin, 28 marca 1898. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie trzeciego czytania projektu ustawy o flocie niemieckiej     /124

24. Berlin, 29 marca 1898. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad ustnym sprawozdaniem XI Komisji Izby Panów do spraw projektu ustawy o zmianie ustawy z 26 kwietnia 1886 dotyczącej wzmocnienia kolonii niemieckich w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej     /126

25. Berlin, 14 grudnia 1898. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o uchwaleniu budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1899, w połączeniu z pierwszym czytaniem projektów ustaw: o pożyczce na cele administracji armii, marynarki i kolei Rzeszy, o uchwaleniu budżetu kolonii na rok obrachunkowy 1899, oraz o wykorzystaniu nadwyżki budżetowej za rok obrachunkowy 1899 na spłatę zobowiązań     /132

26. Berlin, 25 stycznia 1899. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego i drugiego czytania trzech projektów ustawy o zniesieniu ustawy – lub też § 2. ustawy – o zakonie Towarzystwa Jezusowego, wniesionych kolejno przez posłów: Alfreda hrabiego von Hompescha i towarzyszy, Friedricha hrabiego von Limburg-Stirum i towarzyszy oraz Heinricha Rickerta    /135

CZĘŚĆ III. Przemówienia wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu i w Reichstagu w latach 1900-1914   /139

1. Berlin, 5 grudnia 1900. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania wniesionego przez posła Ernsta Liebera (Montabaur) i towarzyszy projektu ustawy o wolności wyznań /140

2. Berlin, 13 grudnia 1900. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o uchwaleniu budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1901 w połączeniu z pierwszym czytaniem projektów ustaw o stwierdzeniu budżetu kolonii na rok budżetowy 1901 oraz o wykorzystaniu nadwyżek budżetowych z roku 1901 do spłaty długów    /144

3. Berlin, 24 stycznia 1901. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad nad uzasadnieniem i odpowiedzią na interpelację posła Józefa Głębockiego i towarzyszy   /147

4. Berlin, 16 lutego 1901. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok 1901 odnośnie zarządu poczt i telegrafów    /149

5. Berlin, 27 lutego 1901. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1901     /153

6. Berlin, 10 grudnia 1901. Przemówienie uzasadniające tzw. interpelację Ferdynanda księcia Radziwiłła i towarzyszy w sprawie wrzesińskiej    /155

7. Berlin, 28 stycznia 1902. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad nad uzasadnieniem i odpowiedzią na interpelację posła Alfreda von Hompescha i towarzyszy w sprawie ustawy o zakonie Towarzystwa Jezusowego     /164

8. Berlin, 20 lutego 1902. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1902 – władze wojskowe, Ministerstwo Wojny, plac ćwiczeń w Obereichsfeld, nadużycia władzy dyscyplinarnej, sytuacja byłych żołnierzy, kwestia pojedynków, sądownictwo wojskowe, znęcanie się nad żołnierzami, zebrania kontrolne itp.   /166

9. Berlin, 3 maja 1902. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie dyskusji nad ustnym sprawozdaniem Komisji Budżetowej i Spraw Finansowych na temat memoriału o wykonaniu ustawy z 26 kwietnia 1886 roku dotyczącej wzmocnienia osadnictwa niemieckiego w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej za rok 1902    /168

10. Berlin, 5 maja 1902. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad sprawozdaniem Komisji Budżetowej i do Spraw Finansowych na temat projektu ustawy o stwierdzeniu budżetu na rok obrachunkowy 1902      /170

11. Berlin, 7 maja 1902. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu przy okazji obrad nad budżetem Ministerstwa Wyznań, Szkolnictwa i Spraw Medycznych na rok 1903   /174

12. Berlin, 13 i 14 grudnia 1902. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie trzeciego czytania projektu ustawy celnej     /178

13. Berlin, 30 stycznia 1903. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie dyskusji nad uzasadnieniem i odpowiedzią na interpelację posła Zygmunta Dziembowskiego i towarzyszy w sprawie traktowania społeczeństwa polskiego     /179

14. Berlin, 18 lutego 1904. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1904, w odniesieniu do budżetu Urzędu Poczty i Telegrafu, uposażenia ministra oraz urzędników, a także emerytur, systemu stopniowania służby ze względu na wiek, wojskowych urzędów pocztowych, systemu składania wniosków, taryf, w tym opłat telefonicznych, dopłaty wschodniej, odpoczynku niedzielnego, prawa do zrzeszania się urzędników niższych i innych     /184

15. Berlin, 29 lutego 1904. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1904 w odniesieniu do władz sądowniczych Rzeszy, a także dyskusji końcowej na temat prawa o obcokrajowcach     /187

16. Berlin, 3 marca 1904. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad projektem ustawy o osadnictwie w prowincjach Prus Wschodnich, Prus Zachodnich, Brandenburskiej, Pomorskiej, Poznańskiej, Śląskiej, Saksońskiej i Westfalskiej     /189

17. Berlin, 31 stycznia 1906. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania wniesionego przez posła Alfreda von Hompescha i towarzyszy projektu ustawy o wolności praktyk religijnych    /195

18. Berlin, 27 lutego 1907. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektów ustaw o uchwaleniu budżetu Rzeszy, budżetu kolonii oraz dodatku do budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1907    /198

19. Berlin, 5 marca 1907. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektów ustaw o uchwaleniu budżetu Rzeszy i budżetu kolonii na rok obrachunkowy 1907 oraz o dodatku do budżetu Rzeszy na rok obrachunkowy 1907    /203

20. Berlin, 8 maja 1907. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu przy okazji debaty nad budżetem władz sądowniczych     /205

21. Berlin, 10 maja 1907. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie debaty nad budżetem Ministerstwa Wyznań, Szkolnictwa i Spraw Medycznych     /210

22. Berlin, 10 maja 1907. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu przy okazji debaty nad budżetem Ministerstwa Wyznań, Szkolnictwa i Spraw Medycznych    /212

23. Berlin, 10 grudnia 1907. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o stowarzyszeniach, w połączeniu z obradami nad XXIV raportem Komisji Petycyjnej /215

24. Berlin, 16 stycznia 1908. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie debaty nad interpelacją posła Władysława Seydy i towarzyszy dotyczącą przedłożonego przez rząd pruski w Izbie Deputowanych pruskiego Landtagu projektu ustawy o środkach na rzecz wzmocnienia niemczyzny w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej, czyli tzw. ustawy wywłaszczeniowej    /222

25. Berlin, 30 stycznia 1908. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego
Landtagu w trakcie obrad nad przyjętym przez Izbę Deputowanych projektem ustawy o wzmocnieniu niemczyzny w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej, a także nad poprawkami rządowymi do projektu     /226

26. Berlin, 27 lutego 1908. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad nad sprawozdaniem IX Komisji z prac nad przyjętym przez Izbę Deputowanych wraz z rządowymi poprawkami projektem ustawy o środkach ku wzmocnieniu niemczyzny w prowincjach Prus Zachodnich i Poznańskiej    /229

27. Berlin, 4 kwietnia 1908. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania ustawy o stowarzyszeniach     /234

28. Berlin, 8 kwietnia 1908. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie trzeciego czytania ustawy o stowarzyszeniach     /240

29. Berlin, 23 stycznia 1909. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad nad interpelacjami posła Adolfa Albrechta i towarzyszy oraz posła Pawła Brandysa i towarzyszy w sprawie stosowania w Rzeszy Niemieckiej ustawy o stowarzyszeniach     /243

30. Berlin, 17 marca 1909. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie debaty nad ustawą o udostępnieniu środków na podwyżkę pensji urzędniczych    /248

31. Berlin, 10 grudnia 1909. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektów ustaw uchwalających budżet Rzeszy i budżet kolonii na rok obrachunkowy 1910, dodatek do budżetu Rzeszy i dodatek do budżetu kolonii na rok obrachunkowy 1909, drugi dodatek do budżetu Rzeszy oraz drugi dodatek do budżetu kolonii na rok obrachunkowy 1909     /250

32. Berlin, 24 listopada 1910. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie obrad nad interpelacjami posła Adolfa Albrechta i towarzyszy oraz posła Oskara von Normanna i towarzyszy w sprawie wzrostu cen żywności    /253

33. Berlin, 16 lutego 1912. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektów ustaw o uchwaleniu budżetu Rzeszy oraz budżetu kolonialnego na rok obrachunkowy 1912 /256

34. Berlin, 5 lutego 1914. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie drugiego czytania budżetu Rzeszy na rok 1914. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Prawo o stowarzyszeniach i zgromadzeniach     /259

CZĘŚĆ IV. Przemówienia wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Lanstagu i w Reichstagu w latach 1917-1918    /265

1. Berlin, 2 marca 1917. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o uchwaleniu budżetu Rzeszy oraz budżetu kolonialnego na rok obrachunkowy 1917, w połączeniu z pierwszym czytaniem projektów ustaw o kolejnych wojennych wpłatach wyjątkowych Banku Rzeszy za rok obrachunkowy 1916, o podniesieniu dodatku do podatku wojennego, o zabezpieczeniu podatku wojennego, o podatku węglowym, oraz o podatku od kolei osobowych i towarowych     /267

2. Berlin, 28 marca 1917. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu w trakcie obrad generalnych nad planem budżetu    /270

3. Berlin, 20 lutego 1918. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania podpisanego 9 lutego 1918 w Brześciu Litewskim traktatu pokojowego pomiędzy Niemcami, Austro-Węgrami, Bułgarią i Turcją z jednej a Ukraińską Republiką Ludową z drugiej strony, oraz tego samego dnia podpisanego w Brześciu Litewskim niemiecko-ukraińskiego protokołu dodatkowego do traktatu pokojowego     /272

4. Berlin, 19 marca 1918. Przemówienie wygłoszone w Reichstagu w trakcie pierwszego czytania podpisanego w Brześciu Litewskim w dniu 3 marca 1918 traktatu pokojowego pomiędzy Niemcami, Austro-Węgrami, Bułgarią i Turcją z jednej, a Rosją Radziecką z drugiej strony, wraz z załącznikiem dotyczącym Niemiec, oraz tego samego dnia podpisanego w Brześciu Litewskim niemiecko-rosyjskiego protokołu dodatkowego do traktatu pokojowego     /278

5. Berlin, 10 kwietnia 1918. Przemówienie wygłoszone w Izbie Panów pruskiego Landtagu przy okazji obrad nad raportem Komisji Kolonizacyjnej    /279

CZĘŚĆ V. Przemówienie wygłoszone w Sejmie Ustawodawczym w dniu 10 lutego 1919 roku    /285

Warszawa, 10 lutego 1919. Przemówienie otwierające pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego   /287

Bibliografia    /305

Summary     /318

Zusammenfassung     /319

Spis ilustracji   /320

Indeks osobowy     /322