Przemiany kulturowe na obszarze między Odrą a Wisłą na przełomie starożytności i średniowiecza. Studium metodologiczne

Autorka: Adriana Ciesielska   

Rok wydania: 2012

Liczba stron: 418

Okładka: miękka  

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Niniejsza praca to propozycja nowej interpretacji przełomowego momentu dziejów między starożytnością a średniowieczem, będącego przez dziesiątki lat przedmiotem sporów, polemik i emocjonalnych dyskusji archeologów, historyków, etnologów i językoznawców. Celem publikacji jest metodologiczna analiza dotychczas stworzonych interpretacji przemian społecznych zachodzących na ziemiach polskich na przełomie dwóch wielkich epok. W pracy omówiono metodologiczne ujęcia zagadnień z dziedziny gospodarki, historii społeczeństwa oraz kultury i ideologii.

(opis wydawcy)

Spis treści:

I. Zagadnienia wstępne /9

Cel i zakres pracy. Struktura pracy  /9

Stan badań. Dotychczasowe kierunki badań  /11

Podstawy źródłowe pracy. Stosowane metody badań  /15

II. Założenia metodologiczne  /24

1. Pytania o kulturę  /24

Kultura w ujęciu archeologicznym  /25

Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury Jerzego Kmity  /26

Kognitywistyka wobec definicji kultury  /28

2. Pytanie o świadomość poznawczą i poznanie  /31

Psychologiczne ujęcie poznania  /31

Filozoficzne ujęcia poznania  /33

Poznanie w historii i archeologii  /33

3. Pytanie o dyskurs  /35

4. Przełom starożytności i średniowiecza w ujęciu historycznym  /38

Przełom starożytności i średniowiecza w ujęciu archeologicznym  /39

III. Gospodarka  /42

1. Kultura a gospodarka - założenia teoretyczne  /42

Gospodarka i racjonalność gospodarcza w ujęciu społeczno-regulacyjnej koncepcji kultury  /44

Gospodarka antyczna i wczesnośredniowieczna w historycznych ujęciach marksizujących /47

Gospodarka starożytna w innych ujęciach teoretycznych w historii /51

Podstawy metodologiczne archeologicznych studiów nad gospodarką  /53

2. Kontakty gospodarcze w świetle źródeł pisanych  /55

3. Model centrum/peryferii - analiza istniejących aplikacji w badaniach archeologicznych i historycznych  /65

Diachroniczne ujęcie centrum  /66

Rola semiperyferii i problem specjalizacji peryferii  /88

4. Modele wymiay i handlu  /101

Kategoria racjonalności w modelach wymiany i handlu  /103

Znaczenie handlu dla gospodarki obszarów centralnych  /105

Znaczenie wymiany i handlu dla gospodarki obszarów peryferyjnych  /108

Towary będące przedmiotem wymiany i handlu  /114

Osoby trudniące się wymianą i handlem  /120

Szlaki i ośrodki handlowe  /125

Problem wymiany pieniężnej  /136

5. Gospodarka a osadnictwo  /155

Współczesne archeologiczne metody rejestracji i analizy osadnictwa  /156

Przestrzeń osadnicza - założenia terytorialne  /159

Archeologiczne ujęcia przemian osadniczych na analizowanym obszarze  /164

IV. Społeczeństwo  /175

1. Kultura a społeczeństwo - założenia teoretyczne  /175

Tradycje durkheimowskie wobec indywidualizmu metodologicznego /175

Społeczeństwo w systemowych ujęciach kultury  /179

Strukturalna koncepcja społeczeństwa Edwarda Shilsa  /180

2. Społeczeństwo barbarzyńskie w świetle źródeł pisanych  /184

3. Model centrum/peryferii społecznych w perspektywie pozostałości materialnych  /197

Struktura społeczna w okresie wpływów rzymskich na obszarze między Odrą a Wisłą  /197

Struktura społeczna we wczesnym średniowieczu na obszarze między Odrą a Wisłą  /212

4. Pytanie o kryzys społeczny  /219

Przemiany obrządku pogrzebowego jako materialny wyraz kryzysu  /220

Communitas/societas i rytualne ujęcia kryzysu społecznego  /226

5. Modele procesów państwotwóczych i nowe tendencje w ich badaniu  /228

Pierwszy schemat ewolucyjny: od pemion do państw  /229

Drugi schemat ewolucyjny: od wodzostwa do państwa/232

Trudna definicja wodzostwa /233

Trudna definicja wczesnego państwa (early state)  /237

Czynniki warunkujące powstanie wczesnych państw  /239

6. Pytanie o etniczność  /241

Metodologiczne ujęcie etniczności  /243

"Geografia plemienna", czyli etniczność w perspektywie źródeł pisanych  /246

Mityczny wymiar etniczności - o świadomości etnicznej na obszarze między Odrą a Wisłą w I tysiącleciu naszej ery  /268

7. Pytanie o władzę  /274

Metodologiczne definicje władzy  /275

Archeologiczne wyznaczniki władzy i celowość ich wyróżniania  /278

Władza instytucjonalna 1 - właca barbarzyński w tradycji literackiej schyłku starożytności i we wczesnym średniowieczu  /284

Władza instytucjonalna 2 - o roli uczt i wieców w społeczeństwach przedpaństwowych  /285

Wojownicy jako "trwała" i "trwająca" kategoria społeczna  /287

Mimesis jako sposób komunikowania i przyjmowania symboliki władzy  /291

V. Kultura versus ideologia  /294

1. Metodologiczne ujęcie kultury i ideologii  /294

Kultura wobec relacji władzy - tradycja marksizująca /296

Tworzenie pamięci zbiorowej - tradycja durkheimowska  /299

Wyznaczniki kultu - tradycja fenomenologiczna  /305

Pamięć i tożsamość kulturowa - ujęcia kognitywistyczne  /308

Antyczne i wczesnośredniowieczne obrazy świata a źródła pisane  /313

2. Trudna definicja myślenia magicznego i religijnego - o roli światopoglądu w badanym okresie  /316

Historia badań nad magią, religią i światopoglądem  /317

Antropologiczne typy waloryzacji światopoglądowej  /319

3. Genealogia Piastów jako przejaw pamięci, nie historii  /322

4. "Słowiańskość" i "polskość" jako kategorie poznawcze w archeologii i historii  /332

Zakończenie /336

Bibliografia  /339

Aneksy  /364

Summary  /413

V.