Portret w dawnej Polsce

Autor: Jan K. Ostrowski

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 496

Okładka: twarda

Format: 23,5 cm x 29,5 cm

Seria: Silva Rerum

Profesor Jan K. Ostrowski w obszernej monografii wprowadza Czytelnika w świat portretu w dawnej Polsce. Dowiadujemy się o powodach artystycznego obrazowania postaci - od pragnienia ich upamiętniania do złożonych funkcji reprezentacji i propagandy. Portrety ukazują przede wszystkim przedstawicieli szlachty, odzwierciedlając ich aspiracje i pozycję społeczną. Mimo że dzisiaj w większości są pozbawione oryginalnego kontekstu powstania, to wciąż są na tyle perswazyjne, by ich galeriom nadać cechy narodowego imaginarium.

Autor uczy nas uważności w patrzeniu na dawne dzieła. Pokazuje, jak czytać i interpretować portrety w odniesieniu do czasów, w których powstały wskazując na detale decydujące o przesłaniu dzieła. Przypomina o złożonym problemie relacji pomiędzy artystą, fundatorem, portretowanym a widzem. Wskazuje na wizerunki wyrażające parenetyczną intencję w eksponowaniu społecznych ról osób portretowanych, o czym warto pamiętać zwłaszcza w kontekście złożonej hierarchii staropolskich urzędów.
(Paweł Jaskanis,
Dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie)

Spis treści:

Przedmowa /9

1. Wprowadzenie /13

1.1. Zakres, metoda i struktura opracowania /13
1.2. Stan badań /20
1.3. Co to jest portret? /28

2. Drogi do nowożytnego portretu samoistnego /47

2.1. Rzeźba nagrobna /47
2.2. Niesamoistne quasi-portrety w sztuce średniowiecznej i nowożytnej /66

2.2.1. Postacie adorantów /66
2.2.2. Kryptoportrety i figury asystencyjne /78

2.3. Malarskie wizerunki osób zmarłych stanowiące elementy dzieł sztuki służących ich upamiętnieniu /84

2.3.1. Chorągwie nagrobne /84
2.3.2. Portrety trumienne i epitafijne /96
2.3.3. Wizerunki zmarłych na łożach paradnych i katafalkach /116

3. Krótka historia portretu w dawnej Polsce /123

3.1. Początki /123
3.2. Portret w wiekach XVII-XVIII (XX) /146

3.2.1. Typologia i ikonografia /146
3.2.2. Styl /166
3.2.3. Analogie /175

4. Portret w społeczeństwie - funkcje i odbiór /195

4.1. Okoliczności powstania portretów w dawnej Polsce /195
4.2. Sposób ekspozycji portretów /199
4.3. Galerie portretowe /214
4.4. Zwierciadło życia zbiorowego i indywidualnego /239

5. Realia ukazane w portretach /251

5.1. Regalia /251
5.2. Strój /268

5.2.1. Od powstania do dominacji stroju narodowego (ok. 1560/1600-1730/1750) /268
5.2.2. Dwa narody: polski i niemiecki (2. połowa w. XVIII) /283
5.2.3. Strój narodowy pomiędzy peryferyjnym trwaniem a elitarnym odrodzeniem (ok. 1800-1939) /289
5.2.4. Mundury cywilne /311

5.2.4.1. Mundury orderowe /311
5.2.4.2. Mundury wojewódzkie /314
5.2.4.3. Mundury przyjacielskie /318
5.2.4.4. Mundury Komisji Rządzącej Księstwa Warszawskiego /319
5.2.4.5. Mundury obywatelskie z roku 1809 /320
5.2.4.6. Mundury senatorów Królestwa Polskiego /324
5.2.4.7. Mundury dworskie i urzędnicze w Królestwie Polskim /327
5.2.4.8. Mundury władz i służb Rzeczypospolitej Krakowskiej /335
5.2.4.9. Mundury Stanów Galicyjskich /338
5.2.4.10. Mundury Stanów Krajowych w Wielkim Księstwie Poznańskim /343
5.2.4.11. Mundury szkolne i uniwersyteckie w Królestwie Polskim,
na ziemiach zabranych i w Rzeczypospolitej Krakowskiej /345

5.2.5. Stroje kobiece /351

5.3. Zbroja /364
5.4. Szabla /383
5.5. Insygnia i atrybuty władzy /391

5.5.1. Wprowadzenie /391
5.5.2. Atrybuty rang wojskowych /393
5.5.3. Atrybuty urzędów cywilnych /398

5.6. Ordery i zbliżone do nich znaki /407
5.7. Stroje i atrybuty duchowieństwa /424

Zakończenie /435

Wykaz skrótów /439

Bibliografia /441

Indeks osób /469

Spis ilustracji /486