Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945-1948

Autor: Beata Halicka

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 440

Okładka: twarda

Format: 15,5 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka i brzegi stron z lekkimi zabrudzeniami

U siebie, a jednak obcy – polscy i niemieccy wygnańcy między pożegnaniem a nowym życiem.

Przyłączenie do Polski niemieckich terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej w 1945 roku wiązało się z trudnym procesem niemal całkowitej wymiany ludności i objęcia w posiadanie regionu, w którym wojna dokonała ogromnych zniszczeń. Ówczesne określenie „Dziki Zachód” odnosiło się do panującego chaosu i obowiązującego w Nadodrzu „prawa silniejszego“, ale także kojarzone było z nowym rodzajem wolności i możliwością rozpoczęcia wszystkiego od początku. Przybycie na te tereny najpierw polskich robotników przymusowych, a następnie osadników, będących często wygnańcami z innych części Polski, doprowadziło do chwilowego zetknięcia się ze sobą Polaków, Niemców i radzieckich żołnierzy. Wspólne życie na tej dotkniętej wojną przestrzeni nie było proste. Na podstawie analizy polskich, niemieckich, a także sowieckich wspomnień autorka odtwarza początki kształtowania się nowego społeczeństwa, naznaczone represyjnym systemem politycznym, wewnętrznymi konfliktami i ludzkimi dramatami, wskazując równocześnie na zapał i pełen poświęcenia trud odbudowy, zagospodarowywania i oswajania tej ziemi. Dystansując się od dominujących do niedawna narracji o wypędzonych w Niemczech i pionierach „Ziem Odzyskanych” w Polsce, Beata Halicka opowiada historię upadku dawnego i powstania nowego krajobrazu kulturowego na pograniczu – w sposób barwny i obrazowy, z różnych punktów widzenia.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Podziękowanie   /7 

1.  Wprowadzenie    /11

1.1.   Stan badań   /16

1.2.  Podstawowe pojęcia   /25

1.3.   Źródła i metody   /33

 2.  Nadodrze i „Polski Dziki Zachód”   /51

 3.  „Najtrudniejszy język świata” – literackie wprowadzenie do tematu   /60 

4.  Dekonstrukcja Nadodrza   /70

 4.1.  „Nie mieliśmy pojęcia o tym wszystkim, co się działo na Wschodzie...”   /70

4.2.  „Naród panów” i polscy robotnicy przymusowi w Nadodrzu   /77

4.3.  Ucieczka Niemców widziana oczami polskich robotników przymusowych   /87

4.4.   „Kiedy weszli ruscy...”   /106

 5.  Przyłączenie z przeszkodami    /131

5.1.  Droga Nadodrza do nowego państwa polskiego   /131

5.2.  Radzieckie komendantury i pierwsi polscy osadnicy   /136

5.3.   „Traktować Niemców tak, jak oni traktowali nas”   /143

 6.  Poland on the move – wędrówka ludów   /154

6.1.  Tak zwana repatriacja Polaków ze Wschodu – w bydlęcych wagonach na łono ojczyzny?   /159

6.2.  Przesiedlenia wewnątrzpaństwowe – w poszukiwaniu lepszych warunków życia   /176
6.3.  Z pracy przymusowej na „Ziemie Odzyskane”    /193

7.  Przyjazd nad Odrę   /198

7.1.  W obcym, wyludnionym świecie   /199

7.2.   Byle dach nad głową na początek czy polowanie na najpiękniejszy dom?    /203

7.3.  Okres przejściowy – Niemcy i Polacy mieszkają razem   /205

8.   Próba typologii nowych osadników   /211

8.1.  Siedzenie na walizkach i zmęczone życiem ofiary wojny    /217

8.2.  „Szabrownicy” – powojenni wędrowni ludzie interesu?   /220

8.3.  Zapaleni pionierzy „Ziem Odzyskanych”   /229

9.   Oswajanie przestrzeni    /235

9.1.  Sprzątanie po wojnie    /241

9.2.  Nowe szkoły, instytucje, stowarzyszenia – społeczeństwo się organizuje    /251

9.3.  Życie religijne i oswajanie niemieckich kościołów   /268

9.4.  Początki rolnictwa oraz skutki niepełnej reformy rolnej    /279

9.5.  Pionierski duch drobnych przedsiębiorców oraz niegospodarność państwa    /293

9.6.  Niemiecka siła robocza i wysiedlenie Niemców   /303

9.7.  Nowy układ sił i referendum z 1946 roku – za czym tak naprawdę głosowano?   /318

10.  Nowe społeczeństwo – mieszanka kulturowa i etniczna    /333

10.1. Poznaniacy, Polacy z centrum kraju i z Kresów, autochtoni, Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Romowie, Grecy, repatrianci z Europy Zachodniej i Południowej oraz późni wysiedleńcy z ZSRR    /337

10.2. Utrata różnorodności kulturowej a idea państwa jednolitego narodowo   /363

10.3. Budowanie nowego społeczeństwa – próba podsumowania   /366

11. O micie „Polskiego Dzikiego Zachodu” dekadę później   /370

Wykaz źródeł i literatury    /393

Źródła ilustracji    /421

Indeks osób   /423

Indeks miejscowości  /431