1. Wprowadzenie (Andrzej Buko) /1
1.1. Cele i zakres badań;
1.2. Metody badawcze;
1.3. Uwagi o układzie pracy
1. Introduction (Summary) /353
2. Wybrane aspekty uwarunkowań środowiskowych i kulturowych rozwoju osadnictwa na pograniczu mazowiecko-ruskim (Dominik Chudzik) /7
2.1. Uwarunkowania środowiskowe;
2.2. Wybrane uwarunkowania kulturowe;
2.3. Podsumowanie
2. Environmental and cultural conditions of settlement development in the Mazovian-Ruthenian borderlands: some aspects of research (Summary) /354
3. Wschodnia granica Mazowsza w średniowieczu w świetle danych historycznych (X–XV w.)(Kazimierz Pacuski) /15
3.1. Wstęp. Granica w X – 1. połowie XI w.;
3.2. Granica Mazowsza Wschodniego na północ od Narwi. Uwagi wstępne;
3.3. Granica wschodnia kasztelanii wiskiej w 1. połowie XIV w.;
3.4. Granica Mazowsza Wschodniego pomiędzy Narwią i Bugiem;
3.5. Granica Mazowsza na południe od Bugu;
3.6. Granica południowa ziemi drohickiej;
3.7 Wschodnia granica ziemi drohickiej z ziemią brzeską na północ od Bugu;
3.8. Wschodnia granica ziemi bielskiej;
3.9. Podsumowanie
3. The eastern border of Mazovia in the Middle Ages in the light of the written sources (the 10th – the 15th century) (Summary) /355
4. Badania nieinwazyjne wybranych mikroregionów osadniczych (Dariusz Krasnodębski, Katarzyna Skrzyńska, Hanna Olczak) /33
4.1. Założenia metodyczno-merytoryczne badań powierzchniowych;
4.2. Zajączki;
4.3. Zbucz;
4.4. Krasna Wieś i Mołoczki;
4.5. Klukowicze i Bobrówka;
4.6. Dzięcioły;
4.7. Huszlew;
4.8. Czekanów;
4.9. Podnieśno;
4.10. Podsumowanie
4. Non-invasive research of selected microregional settlements (Summary) /357
5. Elementy wczesnośredniowiecznych rytuałów funeralnych i kultowych w dorzeczu górnej Narwi w IX–XIII w.: nowe badania i analizy wcześniej pozyskanych źródeł /55
5.1. Kontynuacja osadnictwa czy ponowne wykorzystanie starszych nekropoli? Dwa cmentarzyska kurhanowe w Uroczysku Szczekotowo w Puszczy Białowieskiej oraz cmentarzyska kurhanowe i z grobami w obstawach kamiennych w Zbuczu (Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak);
5.2. Wschodniosłowiańskie szkieletowe cmentarzysko kurhanowe w Uroczysku Jelonka w Puszczy Białowieskiej (Hanna Olczak, Dariusz Krasnodębski);
5.3. Osobliwości obrzędowości funeralnej na przykładzie cmentarzyska z grobami w obstawach kamiennych i kurhanami w Szczytach-Dzięciołowie (Hanna Olczak, Dariusz Krasnodębski);
5.4. Daniłowo Małe i Suraż: dwa cmentarzyska płaskie nad górną Narwią – nowe spojrzenie na wyniki badań (Hanna Olczak, Dariusz Krasnodębski, Krystyna Bieńkowska);
5.5. Problemy datowania nekropoli kurhanowych na Podlasiu: przykład cmentarzyska w Koźlikach nad Narwią (Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak);
5.6. Zbucz i Mołoczki: wczesnośredniowieczne miejsca kultu w międzyrzeczu Narwi i Bugu (Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak)
5. Elements of the early medieval funeral and cult rituals in upper Narew River basin from the 9th to the 13th century: the analysis of newly acquired and existing evidences (Summary) /358
6. Długie trwanie praktyk funeralnych. Przykład obiektu nr 8 z cmentarzyska kurhanowego w Czekanowie (Katarzyna Skrzyńska) /101
6.1. Wstęp;
6.2. Wyniki prospekcji geofizycznej oraz pomiary topograficzne (Wiesław Małkowski);
6.3. Badania sondażowe kopca nr 8;
6.4. Podsumowanie
6. Longevity of funeral practices. The example of the Feature No. 8 from a barrow cemetery at Czekanów (Summary) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
7. Birytualizm na cmentarzysku „Tureckie Mogiły” w Czekanowie – zjawisko jednostkowe czy świadectwo przeżywającej się tradycji? (Monika Radzikowska) /129
7.1. Wstęp;
7.2. Historia badań;
7.3. Próba analizy cmentarzyska na przykładzie usytuowania wybranych grobów;
7.4. Groby ciałopalne;
7.5. Inwentarze grobowe;
7.6. Podsumowanie
7. Bi-ritual graves on the flat cemetery with stone constructions at Czekanów – an exceptional phenomenon or remnant of an older tradition? (Summary) /362
8. Cmentarzysko kurhanowe w Walimie – nowy potencjal badawczy archeologii funeralnej (Katarzyna Skrzyńska) /141
8.1. Wstęp;
8.2. Badania sondażowe w 2013 r.;
8.3. Podsumowanie i wnioski;
8.4. Wyniki analiz makroskopowych szczątków roślinnych ze stanowiska Walim, gm. Stara Kornica (Grzegorz Skrzyński);
8. The barrow cemetery at Walim – a new potential for funeral archaeology (Summary) /363
9. Ceramika naczyniowa z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk dorzecza środkowego Bugu jako wskaźnik tradycji regionalnych i przemian kulturowych (Hanna Olczak, Agata Wójcik) /153
9.1. Wstęp;
9.2. Kontekst znalezienia i stan zachowania naczyń glinianych pochodzących z różnych typów nekropoli;
9.3. Charakterystyka technologiczna i stylistyczna naczyń;
9.4. Funkcja ceramiki znajdowanej w obrębie zespołów grobowych i jej rola w obrzędach pogrzebowych;
9.5. Podsumowanie
9. Pottery from early medieval burial grounds in the basin of the middle Bug River as an indicator of regional traditions and cultural changes (Summary) /364
10. Wybrane aspekty badań przyrodniczych /169
10.1. Wyniki oznaczeń taksonomicznych makroskopowych szczątków roślinnych oraz pozostałości drewna z wybranych cmentarzysk mazowiecko-ruskiego pogranicza (Grzegorz Skrzyński);
10.2. Analiza szczątków zwierzęcych z wczesnośredniowiecznych pochówków ze stanowiska Niewiarowo-Sochy (Kamil Niemczak)
10. Some aspects of natural science research (Summary) /365
11. Biostruktura ludności z wczesnośredniowiecznego Suraża (Judyta J. Gładykowska-Rzeczycka) /179
11.1. Materiał i metoda badań;
11.2. Struktura antropologiczna: demograficzna i morfologiczna;
11.3. Struktura zdrowotna; 11.4. Podsumowanie
11. Biological structure of the early medieval population of Suraż (Summary) /366
12. Szczątki ciałopalne z cmentarzysk pogranicza mazowiecko-ruskiego. Analiza bioarcheologiczna (Elżbieta Jaskulska) /199
12.1. Wstęp;
12.2. Materiał;
12.3. Metody;
12.4. Analiza;
12.5. Wnioski
12. Cremation residues from cemeteries of the Mazovian-Ruthenian frontier. A bioarchaeological approach (Summary) /367
13. Charakterystyki antropologiczne populacji pogranicza mazowiecko-ruskiego na przykładzie wybranych grobów z cmentarzysk wschodniego Mazowsza (Łukasz Maurycy Stanaszek) /213
13.1. Wstęp;
13.2. Charakterystyki antropologiczne;
13.3. Wnioski
13. Anthropological characteristics of the borderlands population: the example of selected graves from cemeteries of eastern Mazovia (Summary) /368
14. Badania genetyczne szczątków kostnych z cmentarzysk na pograniczu mazowiecko-ruskim (Martyna Molak, Ewa Suchecka, Wiesław Bogdanowicz) /233
14.1. Wstęp;
14.2. Materiał i metody;
14.3. Wyniki;
14.4. Dyskusja;
14.5. Załączniki;
14.6. Kryteria selekcji materiałów do analiz aDNA (Katarzyna Skrzyńska, Dariusz Krasnodębski)
14. Genetic examinations of human bone deposits from cemeteries of the Mazovian-Ruthenian borderland (Summary) /370
15. Problem trwania elementów dawnej obrzędowości w dobie konwersji religijnej (XI – 1. połowa XIII w.) (Joanna Kalaga) /259
15.1. Miejsca i obiekty kultów pogańskich;
15.2. Pogańskie cmentarze i praktyki pogrzebowe;
15.3. Podsumowanie
15. The continuity of the old rituals at the time of religious conversion (the 11th – the first half of the 13th century) (Summary) /372
16. Wczesny etap chrystianizacji (XI–XIII w.): pomiędzy historią i archeologią (Katarzyna Skrzyńska) /273
16.1. Historyczne tło chrystianizacji;
16.2. Cmentarzyska kurhanowe z pochówkami szkieletowymi;
16.3. Płaskie cmentarzyska z grobami w obstawach kamiennych;
16.4. Płaskie cmentarzyska birytualne
i szkieletowe;
16.5. Podsumowanie
16. The early phase of Christianization (the 11th – the 13th centuries): between history and archaeology (Summary) /373
17. Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim: podsumowanie wyników badań (Andrzej Buko) /295
17. The beginnings of Christianity on the Polish-Ruthenian frontier: a summary of the research results (Summary) /375
Załącznik: Spis cmentarzysk i miejsc kultu pogańskiego zidentyfikowanych na wczesnośredniowiecznym
pograniczu mazowiecko-ruskim i oznaczonych na mapie zbiorczej (Katarzyna Skrzyńska) /307
Attachment: List of cemeteries and places of pagan cult located on the early medieval Mazovian-Ruthenian borderland and included in the cumulative map /307
Mapa zbiorcza: Wczesnośredniowieczne cmentarzyska i miejsca kultu pogańskiego w międzyrzeczu
Bugu i górnej Narwi oraz w północno-wschodniej części Wysoczyzny Siedleckiej (Katarzyna Skrzyńska) /314
Cumulative map: The early medieval cemeteries and places of pagan cult in the basin of the Bug River and the upper Narew River and in the north-eastern part of the Siedlecka Upland /314
Bibliografia (oprac. Monika Radzikowska, Katarzyna Skrzyńska, Hanna Olczak, Dariusz Krasnodębski) /317
Bibliography / 317
Indeks nazw geograficznych (oprac. Krzysztof Burek) /343
Index of geographic names /343
Streszczenie /353
Summary /353
Spis rycin /377
List of Figures /382
Spis tabel /387
List of Tables /388