Pleban i wieś. Historia życia proboszcza tenczyńskiego z początków XVIII wieku. Studium mikrohistoryczne

Ksiądz Krzysztof Michał Świątecki żyjący w latach 1666‒1727 nie jest postacią całkowicie zapoznaną w polskiej fachowej literaturze historycznej. Wiele aspektów jego życia pozostawało jednak nieznanych. Przechrzta, neofita, ambitny i dobrze wykształcony duchowny, lubił pisać. Powiedzieć można, że pisanie było jego drugą naturą. Najprostszym faktom związanym z pełnioną przez niego funkcją proboszcza podkrakowskich parafii w Tenczynku i w Więcławicach poświęcał niekiedy całe strony dywagacji. Jego opis wydarzeń w plebanii tenczyńskiej w czasie epidemii dżumy z 1710 roku może stanowić scenariusz niezłego filmu historycznego. Przez zapiski w prowadzonych przez niego księgach parafialnych i korespondencji przewija się obraz jego samego, ale przede wszystkim społeczności lokalnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów czasów III wojny północnej. Społeczności będącej swoistym mikroświatem, jednym z tysięcy, jakie składały się na ówczesne państwo polsko-litewskie. To, co pozostawił po sobie, kusi historyka do przeprowadzenia studium mikrohistorycznego. Autor tej książki postanowił skorzystać z okazji. Książka aż się prosi, by ukazała się jako kolejny tom serii HISTORIA ŻYCIA wydawnictwa Universitas.

- Krzysztof Zamorski

Spis treści:

Podziękowania  /7

Zamiast wstępu… list  /13

Rozdział I Pleban 

1. O wyobrażonych przestrzeniach Tenczynka z początków XVIII wieku /19

2. Przestrzeń życia plebana – ksiądz Krzysztof Michał Świątecki  /21

3. Świąteckiego przestrzeń święta w Tenczynku  /32

4. Rodzina plebańska, plebania i jej otoczenie w początkach XVIII wieku /37

5. Pleban i inni księża /40

Rozdział II Pleban i dwór 

1. Przestrzeń dworu /47

2. Przestrzeń fizyczna dworu /47 

a. Zamek tenczyński /49

b. Dwór tenczynkowy i zabudowania dworskie /55

3. Przestrzeń społeczna dworu /58

a. Pleban i arystokratyczni kolatorzy – Stanisław Łukasz Opaliński /58

b. Pleban i arystokratyczni kolatorzy – kasztelanowa Elżbieta Sieniawska z Lubomirskich, najjaśniejsza dobrodziejka księdza Świąteckiego /63

c. Pleban i panowie na zamku – oficjaliści Hrabstwa Tenczyńskiego /81

d. Szorstka przyjaźń: pan Piotr Morzycki, ekonom generalny Hrabstwa Tenczyńskiego, i pleban /87

e. Kaduczna śmierć Morzyckiego. Chorować i umierać na padaczkę w czasach nowożytnych /106

f. Pleban i zwykła szlachta /114

Rozdział III Pleban i społeczność wiejska 

I. Przestrzeń wsi /121

1. Przestrzeń życia parafii tenczyńskiej w czasach proboszczostwa Krzysztofa Michała Świąteckiego /121

a. Urodzenia /121

b. Małżeństwa /128

c. Zgony /135

2. Lud tenczynkowy – ubiór i typ zabudowań chałup wiejskich /143

3. Przestrzeń społeczna i gospodarcza wsi /145

a. Role plebańskie i dworskie, pastwiska i zabudowania chłopskie /145

4. Przestrzeń wsi – zwierzęta domowe /154

5. Przestrzeń wsi – narzędzia pracy /157

II. Poświątni i dworscy: chłopi bliżsi i dalsi plebanowi /159

1. Poświątnego nie nachodź, bo ekskomunika /162

2. Poświątni i gromada budują ogrodzenie kościoła, a jak nie, to… ekskomunika /165

3. Ekskomunika i co dalej… historia ciała Wawrzyńca Gorela /169

III. Pleban i arystokracja wiejska /173

1. Przyjaźń proboszcza z szabelnikiem  /173 

2. Młynarze, pilarze, kowale i stolarze  /185

3. Karczmarze i pleban. Wielki kłopot księdza z Bartłomiejem Babiuskiem /188

4. Ksiądz i wiejscy dobrodzieje kościoła: kmiecie, organista, gonciarz, bliscy plebanowi poddani kościelni /195

IV. Ksiądz a biedota wiejska i ludzie luźni – historia kramarza Andrzeja /197

Rozdział IV Pleban i życie wsi 

1. Lata zimne i gorące /205

2. O lasach Hrabstwa Tenczyńskiego słów kilka /208

3. Pleban i las /213

4. Zgroza wilcza /215

5. Lata głodu /217

6. Pleban i pożary /219

7. Pleban wobec kradzieży i przemocy na wsi /225

8. Pleban i starość na wsi /231

9. Pleban i chłopska młodość  /235

10. Wiara i niewiara poddanych, czary, pleban a różnowiercy i cudzoziemcy /237

11. Pleban i Żydzi  /247

Rozdział V Pleban i dżuma w parafii tenczyńskiej 

1. Dżuma /255

a. U Bernata /255

b. W karczmie /256

2. Zarwane powietrze na plebanii – wizyta /261

3. Zarwane powietrze – dżuma w plebanii /266

4. Zarwane powietrze – historia ciała panny Katarzyny Słowakowiczówny i dzwony tenczyńskie czasu zarazy /275

5. Zdrowi i zarażeni – służba i ich państwo w trakcie dżumy na plebanii tenczyńskiej  /279

6. Niezwykłe morowe przypadki Fabiana Topolskiego, plebańskiego ministranta i sługi /283

7. O niefrasobliwości i niegodziwości sług i ludu pospolitego w czasie zarazy /286

8. Opowieści czasu zarazy /288

9. Świątecki o sobie w czasie dżumy w Tenczynku /290

Epilog /295

Wykaz i objaśnienie skrótów stosowanych w pracy /298

Wykaz map, ilustracji, tabel i wykresów /299

Bibliografia /302

Aneks /317

Indeks nazwisk  /351