Oświecenie nieoświecone. Człowiek, natura i magia

Redakcja: Danuta Kowalewska, Agata Roćko, Filip Wolański

Rok wydania: 2018

Liczba stron: 462

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 23,0 cm

Seria: Silva Rerum 

Autorzy zebranych w monografii esejów pokazują, jak zmienia się nastawienie społeczeństwa do zjawisk nadprzyrodzonych w osiemnastym wieku, w okresie oświecenia, i jak ewoluują same zjawiska. Kwestie te budzą emocje, ujawniają różnice zdań, a nawet prowadzą do gwałtownych polemik. Książka dedykowana jest czytelnikowi zainteresowanemu historią i literaturą, ale też czarami, cudami i zabobonami, postaciami słynnych magów i cieszących się złą sławą szarlatanów, rekwizytami i praktykami magicznymi – oraz ich artystycznymi wyobrażeniami.

Spis treści:

Wstęp /11

1. Nieoświecone książki i czytelnicy

B. Rok - Kalendarze oświecone i nieoświecone XVIII wieku  /21

S. Raczyńska - Zabobony i czary w "Kalendarzu polskim i ruskim na rok pański 1759" Stanisława Duńczewskiego  /39

A. Słaby - Między magią i medycyną. Apteczka domowa w początkach XVIII wieku  /51

I. Maciejewska - Romanse, czyli nikczemne bajki - o motywach magiczno-fatalistycznych w pogardzanym gatunku  /69

I. Wyobraźnia i ikonografia magiczna

M. Janoszka - Kilka uwag o inspiracji ikonografią kart tarota w "Rękopisie znalezionym w Saragossie" Jana Potockiego  /85

I. Kadulska - Magia ogni kunsztownych w spektaklach plenerowych XVIII wieku  /99

H. Osiecka-Samsonowicz - Magia życia i śmierci w pogrzebowym Teatrum w Rzeczypospolitej w XVIII wieku  /115

G. Zając - Magia a rzeczywistość. "Oświecony władca" w oczach pamiętnikarzy  /127

K. Krawiec-Złotkowska - Nieoświecone tragedie duchowne oświeconego bibliofila czyli o barokowej (magicznej?) wyobraźni Józefa Andrzeja Załuskiego. Rekonesans /141

S. Kufel - Oświeceniowy światłocień  /157

K. Saja - Źródła potworności i jej emanacje do wieku XIX (ujęcie kognitywne)  /169

III. Myślenie magiczne: szamani, medycy i szarlatani

D. Kowalewska - Jasnowidzenie i "wpływ magnetyczny" jako źródło fascynacji i motyw literacki w późnym oświeceniu  /183

J. Kowal - W kręgu "mniemań i przesądów, które wieki nieoświecenia i zabobonu odznaczyły". Echa dyskusji wokół mesmeryzmu na łamach "Dziennika Wileńskiego"  /201

A. Roćko - Szamanizm w osiemnastowiecznych wspomnieniach polskich zesłańców syberyjskich  /215

IV. Literackie obrazy magii i czarów

P. Pluta - Między erudycją a zabobonem - "Wieczory badeńskie" Józefa Maksymiliana Ossolińskiego  /233

R. Dąbrowski - O bohaterach posiadających tajemną władzę nad naturą w poezji epickiej oświecenia  /245

M. Urbańska - Praktyki magiczne w "Astoldzie" Anny Mostowskiej  /261

V. Zabobon i praktyki zabobonne

E. Danowska - Proces o czary w Doruchowie - prawda czy mit? O nieznanym dokumencie z 1762 roku  /277

K. Stasiewicz - "Cicer cum caule" z zabobonami, duchami, upiorami i egzorcyzmami w wieku rozumu  /293

M. Chachaj - Zabobony i miłość w komedii "Czary" Franciszka Bohomolca  /309

P. Rutkowski - Pożytek z ducha: duchy i zjawy w osiemnastowiecznej kulturze angielskiej  /323

VI. Wiedza tajemna jako dziedzictwo kultury europejskiej

K. Maliszewski - Postać Fausta w kulturze i literaturze europejskiej jako symbol marzeń człowieka o zdobyciu nieograniczonej potęgi i wiedzy tajemnej o sprawach ludzkich i boskich  /335

A. Kucharski - Źródła inspiracji alchemicznych pasji Seweryna Rzewuskiego. Tropy bibliologiczne /351

T. Szymański  - O magizmie wszechrzeczy u Louis-Claude`a de Saint-Martina /367

VII. Magia a religia. Cuda i objawienia

F. Wolański - Kaznodzieje pierwszej połowy XVIII wieku wobec magii i czarów. Wokół kulturowych uwarunkowań przepowiadania staropolskiego  /381

J. Małysiak - Święty Józef jako patron dobrej śmierci i jego cudowne zdolności w przepowiadaniach karmelity Klemensa od Ofiarowania NMP  /393

D. Rolnik - Bóg i natura - o specyfice religijności elit oświeconych czasów stanisławowskich. Wybrane przykłady  /407

T. Wiślicz - Koniec Polski, koniec cudów? Losy polskich sanktuariów maryjnych w końcu XVIII wieku /423

Wykaz skrótów  /439

Summary  /441

Resume   /445

Indeks osób  /449