Ostrów Lednicki rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów

Redakcja: Zofia Kurnatowska, Andrzej Marek Wyrwa

Rok wydania: 2016

Liczba stron: 372

Okładka: twarda

Format: 21,0 cm x 29,5 cm

Seria: Orgines Polonorum Tom IX

Ostrów Lednicki to największa z wysp położonych na Jeziorze Lednica, w środkowej części Wielkopolski, która we wczesnym średniowieczu stanowiła jeden z najważniejszych punktów osadniczych na mapie kulturowej tworzącego się państwa pierwszych Piastów. Znajdował się tu grodowy ośrodek przedpaństwowy, a następnie rezydencjonalno-stołeczne centrum państwowe, przeżywające swą największą świetność w 2. połowie X i na początku XI w.

Naukowa dyskusja na tym ośrodkiem i jego dawnym charakterem oraz prowadzone tu badania terenowe z różnymi przerwami i dynamiką trwają ok. 140 lat. Te wieloletnie prace doprowadziły do bardzo wielu znaczących odkryć i dostarczyły różnorodnych zabytków ruchomych. Publikacja Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów prezentuje wybrane najistotniejsze zagadnienia i znaleziska związane z tym ważnym dla historii i kultury polskiej miejscem: średniowieczne źródła pisane zawierające informacje na ten temat, omówienie położenia, dziejów i stanu badań tego terenu, analizę stratygrafii i chronologii najstarszego grodu, jego konstrukcji obronnych, pozostałości mostów traktu poznańskiego i gnieźnieńskiego, a także zachowanych reliktów architektonicznych - kaplicy baptyzmalnej i palatium oraz kościoła grodowego i zlokalizowanego wokół niego cmentarza, a także śladów drewnianego budownictwa mieszkalnego i zabytków tzw. wydzielonych, pochodzących z fazy rezydencjonalnej. To syntetyczne podsumowanie wyników dotychczasowych prac i ustaleń ma na celu, niezależnie od wielu innych publikacji, które ukazały się w kraju i zagranicą, wprowadzenie ich na nowo do obiegu naukowego, by stały się także punktem wyjścia do dalszych badań i dyskusji.

Spis treści:

Ostrów Lednicki. Wprowadzenie (A. M. Wyrwa)  /15

I. Dzieje badań Ostrowa Lednickiego (J. Górecki)  /29

I.1. Okres prenaukowy (1455-1842)  /29

I.2. Okres kształtowania się i rozwoju zainteresowań starożytniczych oraz narastania refleksji źródłowej w czasach zaboru pruskiego (1843-1918)  /29

I.3. Okres hiatusu zainteresowań archeologicznych czasów II Rzeczypospolitej (1919- 1939)  /32

I.4. Okres badań w czasie 11 wojny światowej (1944 r.)  /33

I.5. Okres nowych wyzwań doby milenium oraz postmilenium (1948-1980)  /34

I.6. Okres krytycznej refleksji i weryfikacji badawczych (po roku 1980)  /38

II. Położenie Ostrowa Lednickiego (J. Górecki)  /45

II.1. Gród na tle krajobrazu (fizjografii, geomorfologii)  /47

II.2. Relacje do sieci wodnej  /47

II.3. Gród na tle układu edaficznego  /49

II.4. Gród a szata roślinna, bogactwa naturalne i mineralne  /51

II.5. Gród na de dróg komunikacyjnych  /53

II.6. Rekonstrukcja stropu calca (T. Kasprowicz)  /55

III. Konstrukcje obronne Ostrowa Lednickego (J. Górecki, M. Łastowiecki)  /59

III.1. Wstęp  /59

III.2. Umocnienia fazy I (3. ćwierć IX w. - 921 r.)  /61

III.3. Umocnienia fazy II (po 921 r. - połowa X w.)  /63

III.4. Umocnienia fazy III (2. połowa X w. - 1. połowa XI w.)  /66

III.5. Umocnienia fazy IV (2. połowa Xl w. - połowa XII w)  /69

IV. Stratygrafia, chronologia oraz wybrane zagadnienia socjotopografii najstarszego grodu na Ostrowie Lednickim (J. Wrzesiński, współp.M. Kara)  /73

IV.1. Wstęp  /73

IV.2. Pierwszy poziom osadniczy. Problem otwartej osady przedgrodowej  /80

IV.3. Umocnienia tzw. gródka (w relacji do młodszych obwarowań grodowych Lednicy)  /85

IV.4. Relikty północnego odcinka obwarowań tzw. gródka  /86

IV.5. Relikty konstrukcji odkryte w sondażowym rowie G. Mazanetza  /86

IV.6. Relikty konstrukcji odkryte w wykopie sondażowym na arze nr 148  /88

IV.7. Relikty konstrukcji odkryte w wykopie nr III  /89

V. Mosty traktu "poznańskiego" i "gnieźnieńskiego" w świetle badań podwodnych (1982-2015) (A. Kola, K. Radka, G. Wilke)  /107

V.1. Wstęp /107

V.2. Metody eksploracji i dokumentacji reliktów mostów  /108

V.3. Most „gnieźnieński" i próba jego rekonstrukcji /111

V.4. Most „poznański" i próba jego rekonstrukcji  /117

V.5. Charakterystyka materiału budowlanego /122

V.6. Elementy konstrukcyjne mostów  /123

V.7. Przyczyny przerwania egzystencji obu mostów  /126

V.3. Podsumowanie /128

VI. Drewniane budownictwo mieszkalne (D. Banaszak, A. Tabaka)  /131

VI.1. Zabudowa na terenie grodu  /131

VI.2. Zabudowa na terenie podgrodzia  /136

VII. Stan badań nad architekturą Ostrowa Lednickiego (1993-2015)  (T. Rodzińska-Chorąży)  /143

VII.1. Wstęp /143

VII.2. Ogólny opis reliktów  /145

VII.3. Główne tezy monografii badań z roku 1993  /155

VII.4. Studia nad architekturą po roku 1993 VII.5. Główne wątki dyskusji po roku 1993  /161

VII.5. Główne wątki dyskusji po roku 1993  /164

VII.6. Podsumowanie  /168

VIII. Chronologia i fazy użytkowania tzw. II kościoła na Ostrowie Lednickim (J. Wrzesiński, współpr. M. Kara)  /173

VIII.1. Wstęp  /173

VIII.2. Dotychczasowe badania i poglądy  /177

VIII.3. Wyniki prac weryfikacyjnych  /184

VIII.4. Wnioski /193

Aneks 1. Wyniki datowań radiowęglowych węgli drzewnych z zapraw tzw. II kościoła (T. Goslar)  /194

Aneks 2. Wyniki analiz dendrologicznych węgli drzewnych z badań w roku 2000 (A. Dzięczkowski)  /195

Aneks 3. Charakterystyka szkieł witrażowych z tzw. II kościoła (J. Olczak)  /196

Aneks 4. Wyniki analiz laboratoryjnych szkieł witrażowych z tzw. II kościoła (A. Girdwoyń)  /198

IX. Pochówki w rejonie tzw. II kościoła (z badań w latach 1961-1980 i w roku 2000)  /203

IX.1. Historia badań i lokalizacja grobów (J. Wrzesiński)   /203

IX.2. Morfologiczna i antropologiczna analiza materiału szkieletowego (A. Wrzesińska) /210

IX.3. Katalog grobów (A. Wrzesińska, J.Wrzesiński)   /218

Aneks 6. Datowanie radiowęglowe szkieletów z cmentarzyska wokół tzw. II kościoła (T. Goslar)  /239

Aneks 7. Wyniki ekspertyzy botanicznej próbek z grobów w rejonie tzw. II kościoła (M. Michniewicz)  /240

X. Analiza stratygrafii i chronologii w rejonie tzw. II kościoła (na podstawie badań w latach 1983-1984) (D. Banaszak, A. Tabaka)  /243

XI. Zabytki wydzielone z fazy rezydencjonalnej jako wskaźniki socjotopograficzne (J. Wrzesiński, współ. M. Kara)  /259

XI.1. Wstęp   /259

XI.2. Znaleziska z osady przygrodowej  /259

XI.3. Znaleziska z grodu  /264

XII. Kompleks osadniczy i pozostałości działalności gospodarczej wczesnośredniowiecznego centrum (D. Banaszak, A. Tabaka)  /285

XII.1. Kompleks osadniczy  /285

XII.2. Działalność gospodarcza  /290

XIII. Złoty młot boga Thora? O fragmencie skandynawskiej ozdoby z Ostrowa Lednickiego (W. Duczko)  /299

XIV. Podsumowanie (A.M. Wyrwa)  /303

Summary  /305

Bibliografia (oprac. A. Wrzesińska)  /321

Indeksy  /341

Indeks osób  /341

Indeks  geograficzny i etniczny  /345

Spis rycin /351

Spis tabel  /371