Osadnictwo celtyckie w zachodniej Małopolsce. Ze studiów nad grupą tyniecką

Autor: Michał Grygiel

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 571

Okładka: twarda

Format: 21,5 cm x 30,00 cm

Podstawowym źródłem wiedzy o dziejach Celtów – jednego z najważniejszych ludów barbarzyńskich starożytnej Europy oraz jego wysoko rozwiniętej kultury nasyconej wpływami cywilizacji śródziemnomorskich, są odkrycia archeologiczne. Źródła historyczne, nieliczne i lakoniczne w swojej wymowie, odgrywają tutaj niewielką rolę, co najwyżej uzupełniając i ubarwiając obserwacje archeologów prowadzone systematycznie od ponad 100 lat. Archeologia odgrywa szczególną rolę w rekonstrukcji dziejów Celtów zamieszkujących w dorzeczu Odry i Wisły, praktycznie niezauważonych przez historiografów antycznych. Obszerna monografia Michała Grygiela zaznajamia Czytelnika z zaledwie niewielkim wycinkiem tej przebogatej wiedzy dotyczącym odłamu Celtów zamieszkujących nad górną Wisłą. Autor jednak bynajmniej nie zawęża przy tym swojego spojrzenia, ale w szeroko prowadzonej dyskusji sięga do najdalszych zakątków Celtyki, kreśląc niezbędne tło dla zaobserwowanych przez siebie zjawisk w zachodniej Małopolsce. Warto przy tym zauważyć, że zabieg ten z jednej strony znakomicie wprowadza Czytelnika w ducha epoki, z drugiej zaś nadaje głębokiego znaczenia różnorodnym i skomplikowanym w interpretacji faktom archeologicznym. Ukazana została w ten sposób przekonywująco niezwykła rola, jaką odegrała maleńka populacja celtycka zamieszkująca w okolicach Krakowa, dysponująca własnym pieniądzem i stanowiąca ważne ogniwo łańcucha dalekosiężnych powiązań w obrębie świata barbarzyńskiego.

Książka Michała Grygiela ma szansę stać się archeologicznym bestsellerem adresowanym nie tylko do specjalistów, ale również szerokiego grona pasjonatów historii starożytnej, chcących pogłębić wiedzę o zmarginalizowanych przez kulturę antyczną północnych barbarzyńcach.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp   /11

1. Dzieje i stan badań nad grupą celtycką  /15

2. Charakterystyka bazy źródłowej   /18

1. Wprowadzenie do problematyki historycznych Celtów  /21

1.1. Świat starożytnych Celtów  /21

1.2. Dzieje Celtów   /23

1.3. Kultura lateńska  /24

1.4. Celtowie na ziemiach polskich  /29

2. Analiza materiałów grupy tynieckiej  /33

2.1. Części stroju  /33

2.1.1. Zapinki   /33

2.1.1.1. Zapinki o konstrukcji wczesnolateńskiej  /34

2.1.1.2. Żelazne zapinki o konstrukcji środkowolateńskiej  /34

2.1.1.3. Brązowe zapinki o konstrukcji środkowolateńskiej   /38

2.1.1.4. Zapinki typu K wg J. Kostrzewskiego   /42

2.1.1.5. Zapinka typu Nauheim   /43

2.1.1.6. Zapinki miseczkowate /44

2.1.1.7. Zapinki typu 65 wg O. Almgrena  /44

2.1.1.8. Zapinka typu Cenisola  /46

2.1.1.9. Zapinki o silnie wygiętym kabłąku (typy M i N wg J. Kostrzewskiego)  /46

2.1.1.10. Zapinki typu O wg J. Kostrzewskiego  /47

2.1.1.11. Zapinki typu 18 wg O. Almgrena  /49

2.1.1.12. Zapinki typu Gorica  /52

2.1.1.13. Zapinka typu Jezerine  /54

2.1.1.14. Zapinki ze skrzydełkami   /55

2.1.1.15. Zapinki z guzkami na kabłąku /56

2.1.1.16. Zapinka typu Langton Down   /56

2.1.1.17. Wczesne zapinki silnie profilowane  /57

2.1.1.18. Zapinki z główką zwierzęcą  /58

2.1.2. Ozdoby z sapropelitu  /59

2.1.3. Ozdoby ze szkła  /60

2.1.3.1. Bransolety szklane  /65

2.1.3.2. Paciorki szklane  /70

2.1.3.3. Rozdzielacz do kolii  /75

2.1.3.4. Pochodzenie wyrobów szklanych w grupie tynieckiej  /77

2.1.4. Metalowe ozdoby obręczowe   /79

2.1.4.1. Brązowe ozdoby wczesnolateńskie  /79

2.1.4.2. Naramiennik zdobiony grupami guzków z Podłęża   /81

2.1.4.3. Bransolety z drutu brązowego   /82

2.1.4.4. Bransolety żelazne  /86

2.1.4.5. Obręcze typu Simleul Silvaniei /88

2.1.4.6. Naszyjnik z osady w Krzesławicach  /89

2.1.4.7. Proweniencja metalowych ozdób obręczowych w grupie tynieckiej   /91

2.1.5. Części pasa  /91

2.1.5.1. Pas z Aleksandrowic  /91

2.1.5.2. Żelazne pasy łańcuchowe   /91

2.1.5.3. Brązowe pasy łańcuchowe  /94

2.1.5.4. Klamry z haczykowatymi zaczepami  /97

2.1.5.5. Inne elementy pasa  /98

2.2. Uzbrojenie   /99

2.2.1. Miecze   /99

2.2.2. Groty broni drzewcowej   /107

2.2.3. Okucia tarcz   /112

2.2.4. Ostrogi  /114

2.3. Pieniądz w grupie tynieckiej  /122

2.3.1. Mennictwo Bojów  /130

2.3.1.1. Monety bojskie w grupie tynieckiej  /130

2.3.1.1.1. Monety grupy Atena Alkidemos  /134

2.3.1.1.2. Obol grupy Roseldorf-Nemcice  /135

2.3.1.1.3. Młodszy pieniądz Bojów  /138

2.3.1.1.4. Monety z ornamentyką guzkowo-żeberkową   /140

2.3.2. Emisje Erawisków  /143

2.3.3. Imitacje tetradrachm Filipa II   /146

2.3.4. Mennictwo ludności grupy tynieckiej  /148

2.4. Narzędzia i przedmioty codziennego użytku   /148

2.4.1 Narzędzia do obróbki metali   /150

2.4.2. Narzędzia rolnicze  /153

2.4.3. Inne formy narzędzi  /155

2.4.4. Przybory toaletowe  /158

2.5. Warsztat garncarski grupy tynieckiej  /160

2.5.1. Ceramika I fazy grupy tynieckiej  /171

2.5.2. Ceramika II fazy grupy tynieckiej   /182

2.5.3. Ceramika III fazy   /182

3. Osiedla grupy tynieckiej   /201

3.1. Budowle zagłębione  /201

3.2. Budowle słupowe  /208

3.3. Obiekty produkcyjne  /209

3.4. Jamy gospodarcze  /211

3.5. Obiekty o szczególnym przeznaczeniu   /211

4. Uwagi o obrządku pogrzebowym ludności grupy tynieckiej   /217

5. Organizacja przestrzenna osadnictwa   /225

6. Elementy wczesnolateńskie i początki grupy tynieckiej  /239

6.1. Sytuacja kulturowa w zachodniej Małopolsce u schyłku okresu halsztackiego i na początku okresu lateńskiego (przedrzymskiego)   /239

6.2. Elementy wczesnolateńskie w zespołach starszych  /251

6.3. Początki i najstarsza faza osadnictwa celtyckiego w zachodniej Małopolsce   /257

7. Charakterystyka II fazy grupy tynieckiej  /271

8. Charakterystyka III (późnej) fazy tynieckiej   /281

Zakończenie  /299

Katalog stanowisk grupy tynieckiej  /309

Zestawienia  /343

1. Zapinki   /343

2. Bransolety szklane  /347

3. Paciorki szklane   /349

4. Metalowe ozdoby obręczowe  /352

5. Elementy pasa   /353

6. Uzbrojenie  /354

7. Monety  /355

8. Późnoceltycka ceramika toczona zdobiona malowaniem w dorzeczu Odry i Wisły   /356

Literatura   /357

Summary: Celtic settlement in western Lesser Poland. From studies on the Tyniec group  /417

1. The world of the ancient Celts  /418

2. History of the Celts  /420

3. La Tene culture   /421

4. The Celts in Poland and the issue of the Tyniec group  /424

5. Socio-economic development of the Tyniec group comminities  /428

6. Cultural and historical determinants of the development of the Tyniec group  /430

Legends  /435

1. Figures  /435

2. Maps   /443

3. Plates   /444

4. Tables   /449

Mapy   /451

Tablice  /459

Tabele  /561