Od fajansu do szkła. Kontakty ziem polskich z głównymi centrami cywilizacyjnymi w II - I tys. p.n.e. w świetle badań ...

Autor: Tomasz Purowski

Rok wydania: 408

Liczba stron: 2019

Okładka: miękka

Format: 21,0 cm x 30,0 cm

Uwaga! Okładka tylna u góry ma nieznaczne uszkodzenie

"Początki produkcji przedmiotów pokrytych szkliwem nie zostały jeszcze w pełni wyjaśnione. Wiadomo jednak, że glazurowany steatyt wykonywany był w Egipcie, na Bliskim Wschodzie i dolinie Indusu już w 5 tys. p.n.e. Później, pod koniec 5 tys. p.n.e. pojawiały się pierwsze przedmioty "fajansowe", najpierw na Bliskim Wschodzie, a następnie w Egipcie. Zapewne w tych regionów znajomość wykonywania omawianego tworzywa rozprzestrzeniła się na inne obszary, najpierw na Kretę, Cypr i Rodos, a następnie na tereny dzisiejszej Rosji, środkowej Europy i Italii, a także Francji i Wielkiej Brytanii [...] Tzw. szklisty fajans (wariant E "fajansu" z Egiptu) [...] znany jest nad Nilem z czasów XXV i XXVI dynastii [...], które panowały w okresie epoki brązu (około 1700/1650 - 1200 p.n.e.) oraz w epoce żelaza (około 900 - 450 p.n.e.) [...], a także w Grecji, gdzie pojawił się po 1500 r. p.n.e. i zaniknął około 1000 r. p.n.e. [...]. Natomiast pierwsze wyroby szklane, głównie paciorki, występują około 2500 r. p.n.e. na terenach dzisiejszego Iraku i północnej Syrii (Mezopotamia), ale powszechne stają się dopiero od około 1500 r. p.n.e. w Mezopotamii, a następnie - w ciągu 100 lat - w Egipcie [...]."

(fragment Wprowadzenia)

Spis treści:

Od autora  /7

1. Wstęp  /9

1.1. Wprowadzenie  /9

1.2. Cel pracy  /9

1.3. Zakres przestrzenny i chronologiczny pracy  /11

1.4. Zagadnienia terminologiczne  /13

1.4.1. Wprowadzenie  /13

1.4.2. Podział "tworzyw szklistych"  /14

1.4.3. "Ceramika kwarcowa" ("fajans", "fryta" i "egipski błękit")  /15

1.4.4. "Szklisty fajans"  /19

1.4.5. "Szkło właściwe" ("szkło samodzielne", "szkliwo" i "emalia")   /19

1.4.6. Podsumowanie  /21

1.5. Zarys historii badań  /22

16. Ujęcie tematu /26

2. Źródła i metody badań  /27

2.1. Charakterystyka źródeł  /27

2.2. Metody badań  /28

3. "Tworzywa szkliste" z wczesnego okresu epoki brązu zbadane archeometrycznie  /31

3.1. "Fajans"  /31

3.1.1. Wyroby "fajansowe" odkryte na obszarze Polski  /32

3.1.2. Analiza formalna wyrobów "fajansowych" badanych fizykochemicznie  /35

3.1.3. Analiza technologiczna  /40

3.1.4. Technika wykonania paciorków "fajansowych"  /61

3.1.5. Podsumowanie  /68

4. "Tworzywa szkliste" ze środkowej  i późnej epoki brązu zbadane archeometrycznie  /71

4.1. "Fajans"  /71

4.1.1. Wyroby "fajansowe" odkryte na obszarze Polski  /71

4.1.2. Analiza formalna wyrobów "fajansowych" badanych fizykochemicznie  /74

4.1.3. Analiza technologiczna  /80

4.1.4. Technika wykonania paciorków "fajansowych"  /89

4.1.5. Podsumowanie  /89

4.2. "Szklisty fajans"   /90

4.2.1. Wyroby wykonane ze "szklistego fajansu" odkryte na obszarze Polski  /90

4.2.2. Analiza formalna wyrobów wykonanych ze "szklistego fajansu" badanych fizykochemicznie  /90

4.2.3. Analiza technologiczna  /92

4.2.4. Podsumowanie  /95

4.3. Szkło /95

4.3.1. Wyroby szklane odkryte na obszarze Polski  /95

4.3.2. Analiza formalna wyrobów szklanych badanych fizykochemicznie  /99

4.3.3. Analiza technologiczna  /116

4.3.4. Podsumowanie  /143

5. "Tworzywa szkliste" z okresu halsztackiego i starszego okresu przedrzymskiego zbadane archeometrycznie  /145

5.1. "Szklisty fajans"  /158

5.1.1. Wyroby wykonane ze "szklistego fajansu" odkryte na obszarze Polski  /158

5.1.2. Analiza formalna wyrobów wykonanych ze "szklistego fajansu" badanych fizykochemicznie  /160

5.1.3. Analiza technologiczna  /166

5.1.4. Podsumowanie  /207

5.2. Szkło  /208

5.2.1. Wyroby szklane odkryte na obszarze Polski  /208

5.2.2. Analiza formalna wyrobów szklanych badanych fizykochemicznie  /212

5.2.3. Analiza technologiczna  /229

5.2.4. Podsumowanie  /267

5.3. Pacior zapinki z Gorszewic - szkło czy "szklisty fajans"?  /268

5.3.1. Kontekst archeologiczny zapinki z Gorszewic  /268

5.3.2. Analiza formalna zapinki z Gorszewic  /268

5.3.3. Analiza technologiczna  /270

5.3.4. Podsumowanie  /274

5.4. Domniemana "emalia" zapinki z Bieganowa  /275

5.4.1. Kontekst archeologiczny zapinki z Bieganowa /275

5.4.2. Analiza formalna zapinki z Bieganowa  /276

5.4.3. Analiza technologiczna  /277

5.4.4. Podsumowanie  /280

6. "Tworzywa szkliste" ze środkowego okresu lateńskiego zbadane archeometrycznie  /283

6.1. Szkło  /284

6.1.1. Wyroby szklane odkryte na obszarze Polski  /284

6.1.2. Analiza formalna wyrobów szklanych badanych fizykochemicznie  /286

6.1.3. Analiza technologiczna  /298

6.1.4. Podsumowanie  /320

7. Podsumowanie badań  /323

7.1. Technologia "tworzyw szklistych" odkrytych na obszarach obecnej Polski  /323

7.2. Pochodzenie i kierunek napływu "tworzyw szklistych" na obszary obecnej Polski  /331

8. Uwagi końcowe  /335

Wykaz cytowanej literatury  /337

Tablice  /365

Summary  /398