Od astrologii i astromedycyny do popularyzacji nauki. Wiedza o niebie w drukach kalendarzowych Prus Królewskich (XVI-XVIII w.)

Autor: Piotr Paluchowski

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 665

Okładka: twarda

Format: 18,0 cm x 25,0 cm

W książce przedstawiono druki kalendarzowe Prus Królewskich w kontekście zainteresowania dawnych społeczeństw astrologią i astronomią oraz ich powiązań z meteorologią i medycyną. Źródła te są uważane za jedne z najbardziej popularnych mediów ówczesnych czasów. Choć cel ich powstania i funkcjonowania był praktyczny, to szybko stały się one nośnikiem informacji naukowej oraz źródłem różnych porad. Na terenie Prus Królewskich (do 1793 r.) wydano ponad 550 druków kalendarzowych. Początkowo ich treści były przepełnione astrologią, ale w XVIII w., zgodnie z ideami oświecenia, stały się kanałem popularyzacji nauki.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp, ale nie do kalendarza  /11

Czym były druki kalendarzowe?  /11

Stan badań  /15

Cel pracy  /20

Cezura terytorialna i czasowa  /25

Terminologia  /27

Charakterystyka zebranych źródeł /34

Metoda, struktura i tytuł pracy  /62

Informacje techniczne  /66

Podziękowania  /67

Rozdział 1. Przewidzieć wszystko: astrologia  /69

Droga astrologii do Prus Królewskich  /69

Od teorii do symboli: prezentacje astrologicznej wiedzy  /76

Jak żyć? Przepowiadanie na co dzień  /102

Porady na koniec (albo początek) wszystkiego  /116

Kilka refleksji  /133

Rozdział 2. Zaćmienia i komety: pomiędzy astrologią a astronomią  /137

Zaćmienia jako fakt astronomiczny  /137

Obserwuj i zastanów się!  /166

Zaćmienia jako fakt astrologiczny  /182

Co  oznacza kometa?  /193

Opisy zaćmień i komet jako przykłady ewolucji poglądów  /236

Rozdział 3. Czy to potrzebne? Opinie i dyskusje na temat astrologii /241

Podstawy opinii o astrologii w XVI w.  /241

Etap 1. Lata świetności (XVI w. - początek XVII w.)  /244

Etap 2. Wątpliwości (XVII w.) /253

Etap 3. Co począć z astrologią? (pierwsze dziesięciolecia XVIII w.)  /290

Etap 4. Astrologia to przeszłość (od końca lat 30. XVIII w.)  /297

Astrologia, czyli co?  /301

Rozdział 4. Zobaczyć wszystko: astronomia  /307

Astronomia w Prusach Królewskich a produkcja druków kalendarzowych  /307

Ptolemeusz, Kopernik, a może Brahe? Czyli o teoretycznej astronomii /314

Gwiazdy, tranzyty, zakrycia i instrumenty, czyli rzecz o astronomii obserwacyjnej  /348

Relacje z obserwacji niecodziennych zjawisk astronomicznych  /376

Obcy w Prusach Królewskich. Druki kalendarzowe o życiu w kosmosie  /391

Od teorii do popularyzacji astronomii /403

Rozdział 5. Pogoda z gwiazd: meteorologia  /407

Miejsce nowożytnej meteorologii /407

Przepowiadanie pogody w prognostykach i kalendarzach  /413

Meteorologia w teorii: astrologi i tradycja /424

Jak to działa? Popularyzacja wiedzy meteorologicznej  /438

Dlaczego tak się stało? Opisy i wyjaśnienia anomalii, rzadkich i cudownych zjawisk pogodowych /454

Przewidywanie pogody w opiniach twórców druków kalendarzowych  /478

Od przepowiadania do opisywania pogody  /490

Rozdział 6. Astromedycyna  /493

Od czego zależne jest zdrowie?  /493

Teoria astromedycyny w kalendarzach i prognostykach  /499

Praktyczne porady, czyli astromedycyna w działaniu /506

Zdrowotne przestrogi i przepowiadanie epidemii /524

Opinie na temat astromedycyny  /537

Pomiędzy bezpieczeństwem a  strachem  /543

Zakończenie /545

Wykaz skrótów /558

Bibliografia  /559

• Źródła rękopiśmienne  /559
• Druki kalendarzowe Prus Królewskich wydane do 1793 r.  /559
• Inne druki kalendarzowe  /593
• Inne źródła drukowane /596
• Edycje źródłowe i ich tłumaczenia  /603
• Opracowania  /604
• Materiały internetowe  /633

Spis ilustracji  /634

Spis tabel  /638

Indeks osobowy i pseudonimów  /639