Obronność szwedzka w XIX i XX wieku. Fortyfikacje i system obrony wybrzeża 1820 - 1990

Autor: Krzysztof Kubiak

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 540 

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Seria: Monografie

Pierwotny pomysł przyświecający powstaniu książki, którą obecnie trzymają Państwo w rękach, był zasadniczo odmienny od rezultatu końcowego. Zamierzałem mianowicie „popełnić” krótką, zwartą pracę poświęconą szwedzkiej artylerii nadbrzeżnej doby zimnej wojny. Już podczas wstępnych badań ujawniły się wszelkie wady takiego podejścia. Szwecja bowiem, w odróżnieniu od Polski, która w XX wieku trzykrotnie się odradzała, legitymuje się znacznie dłuższym okresem państwowej, instytucjonalnej, politycznej, społecznej, a także intelektualnej i socjalnej stabilności.
Ograniczenie wywodu do artylerii nadbrzeżnej i to jeszcze tylko w okresie zimnej wojny doprowadziłoby do zasadniczego spłycenia zagadnienia w wymiarze historyczno strategicznym nawet wobec poprawnego zaprezentowania warstwy taktyczno-technicznej. Z kolei wyrwanie artylerii nadbrzeżnej z całego systemu obronnego nadałoby pracy jedynie ciekawostkowy charakter.

Narracja została więc rozszerzona i w czasie, i w przestrzeni. Sięgnąłem mianowicie ku początkom szwedzkiej epoki stabilności i rozwoju, która rozpoczęła się wraz z zakończeniem wojen napoleońskich, a rozważaniami objąłem całość wysiłku fortyfikacyjnego. Wznoszenie umocnień starałem się osadzić w kontekście militarnym. Taki ogląd doprowadził do postawienia tezy, że w okresie rozpoczynającym się około roku 1860, a trwającym do zakończenia zimnej wojny, fortyfikacje stanowiły jeden z kluczowych elementów systemu obronnego państwa. Były narzędziem umożliwiającym skompensowanie słabości demograficznej w starciu z silniejszym przeciwnikiem. Niezmiennie była nim przy tym – nawet jeżeli oficjalnie tego nie artykułowano – Rosja realizująca cele imperialne bądź to pod dwugłowym czarnym orłem, bądź pod czerwoną gwiazdą

Wracając do zagadnienia wiodącego. Szwedzkie umocnienia przedstawione zostały w sposób systemowy zarówno w wymiarze operacyjno-taktycznym, jak i społeczno-politycznym, łącznie z ewolucją w czasie poszczególnych obiektów i koncepcji. Nie chcąc rozbudowywać pracy do rozmiarów całościowej monografii szwedzkiego systemu obronnego, niektóre wątki niezwiązane bezpośrednio z budownictwem obronnym przedstawiłem ogólnie. Inne z kolei, które uznałem za ciekawe z punktu widzenia polskiego czytelnika, rozbudowałem, ale wyprowadziłem poza tekst główny w formie dołączonych do poszczególnych rozdziałów „Detali”. Starałem się w ten sposób wypełnić, choćby częściowo, lukę istniejącą w polskiej literaturze, a dotyczącą szwedzkiej wojskowości z epok innych niż karoliańska.

W „Detalach” nakreśliłem też zagadnienia związane z ogólną historią fortyfikacji, które pozwalają osadzić wysiłki szwedzkie w kontekście europejskiego budownictwa obronnego. Tam też umieściłem dane niektórych okrętów będących „dawcami” artylerii dla fortyfikacji (charakterystyczne dla Szwecji wielokrotne wykorzystanie tego samego sprzętu), informacje dotyczące organizacji wybranych związków taktycznych i oddziałów szwedzkich sił zbrojnych, większość „materiału sprzętowego”, a także kilka biogramów. Mam nadzieję, że takie ujęcie tematu spotka się ze zrozumieniem Czytelników. Nadmieniam też, że niniejszy tom można zarówno czytać odrębnie, jak i zestawić z pracą Szwedzka broń pancerna 1920–1989. Organizacja. Przegląd konstrukcji (Warszawa 2020).

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp  /9

Rozdział I. Zarys polityki obronnej Szwecji (1812-1990)  /13

I.1. Szwedzki zwrot strategiczn  /13

I.2. Ostatnie wojny i narodziny paradygmatu nieuczestniczenia w konfliktach zbrojnych  /21

I.3. Między Rosją a Albionem  /28

I.4. Między trójprzymierzem a trójporozumieniem  /34

I.5. Pauza strategiczna  /39

I.6.  Zimna wojna  /47

I.7. Uwarunkowania geograficzne koncepcji obronnej  /51

Detale 1 /56

• Oś Trondheim-Sundvall  /56
• Jean Baptiste Bernadotte - Karol XIV Jan /58
• Bomarsund - "próba ogniowa" twierdzy poligonalnej  /59
• Internowanie krążownika Albatross  /63
• Szwedzki Korpus Ochotniczy (Svenska frivilligkaren)  /64
• Ocalić Skandynawię  /65
• Zimnowojenne incydenty w powietrzu i na morzu  /66

Rozdział II. Od końca wojen napoleońskich do epoki nadziei na "wieczysty pokój" (1814-1926)  /69

II.1. System obronny po wojnach napoleońskich  /69

II.2. Koncepcja reduty centralnej. Twierdza Karlsborg /73

II.3. Rozwój kraju i ewolucja koncepcji obronnej  /90

II.4. Nowe forty Karlsborga /95

II.5. System obronny Sztokholmu  /106

• Osadzenie historyczne  /106

II.6. Nowa twierdza Vaxholm i fort Oskar-Fredriksborg  /114

• Linia Vaxholm: część wschodnia  /123
• Linia Vaxholm: część zachodnia  /125
• Broń minowa  /130
• Fortyfikacje zewnętrzne  /136
• Obrona z kierunku lądu  /144

II.7. System obrony Karlskrony  /147

• Osadzenie historyczne  /147
• Rozbudowa fortyfikacji po wojnie krymskiej  /156

II.8. Twierdza Boden  /168

• Lokalizacja twierdz  /171
• Projekt i budowa twierdzy  /174
• Obserwacja przedpola, korygowanie ognia, łączność  /185
• Garnizon doby Wielkiej Wojny  /188
• Schrony bojowe Haparandy i Morjarv  /189

II.9. System obrony Goteborga  /194

• Osadzenie historyczne  /194
• Fort Oscar II  /203

II.10. Fortyfikacje Gotlandii  /214

• Osadzenie historyczne  /216
• Artyleria nadbrzeżna  /219
• Rejon umocniony Tingstade  /223

II.11. Umocnienia w rejonie Hemso  /231

• Osadzenie historyczne  /231
• Suchy dok i artyleria nadbrzeżna  /232

Detale 2  /236

• Szwedzka marynarka wojenna (1830 rok)  /236
• Fortyfikacje nowopruskie  /237
• Montalembert i szwedzkie inspiracje  /240
• Martin von Wahrendorff  /242
• System kanałów południowej Szwecji  /244
• Broń strzelecka w Szwecji na przełomie XIX i XX wieku  /247
• Artyleria polowa  /249
• Marynarka wojenna 1914  /252
• Szwedzkie umocnienia i kryzysy fortyfikacyjne  /254
• Artyleria forteczna  /259
• Niepowodzenia przemysłu  /261
• Zapalniki wczesnych min szwedzkich  /263
• Twierdza Sveaborg  /265
• Pancernik obrony wybrzeża Svea  /265
• 305 mm haubica m/16  /267
• Balon obserwacyjny Parseval-Sigsfeld  /267
• Barka balonowa  /269
• Wymiana jeńców inwalidów /270
• Goteborski handel z zamorzem /272
• Claes Eric Grill (1851-1919)  /274
• Dźwig Fairbairna  /275

Rozdział III. Okres międzywojnia i lata II wojny światowej (1936-1945)  /276

III.1. Linia Pera Albina  /277

• Fortyfikacje miejskie  /291
• Kanał Falsterbo  /292
• Obsada linii Pera Albina  /299

III.2. Artyleria nadbrzeżna  /301

• Artyleria nadbrzeżna na zachodnim wybrzeżu  /301
• Artyleria nadbrzeżna w Skanii  /307
• Artyleria nadbrzeżna w Blekinge  /315
• Artyleria nadbrzeżna wokół Sztokholmu  /323
• Artyleria nadbrzeżna w rejonie Hemso  /331
• Artyleria nadbrzeżna w rejonie Holmogadd  /336

III.3. Fortyfikacje Gotlandii  /340

• Schrony bojowe i bierne /341
• Artyleria nadbrzeżna na Gotlandii  /344

III.4. Linia Kalix  /347

• Umocnienie stałe i polowe, przygotowania cywilne  /352

Detale 3  /356

• Landstorm /356
• Broń przeciwpancerna  /357
• Czteromilowe morze terytorialne  /359
• Hemvarnet - wymiar polityczny  /360
• Fortyfikacje lokalne  /361
• Mobilna artyleria nadbrzeżna - sprzęt  /362
• Artyleria przeciwlotnicza  /366
• Latarnia morska Holmogadd  /370
• Niewypowiedziana sowiecko-szwedzka wojna morska  /371
• Miny morskie szwedzkiej artylerii nadbrzeżnej z okresu II wojny światowej  /373
• Szwedzkie wojska lądowe 1939-1945  /374
• Szwedzka marynarka wojenna 1945 /375

Rozdział IV. Zimna wojna (1945-1990)  /378

IV.1. Linia Pera Albina oraz fortyfikacje Gotlandii w czasie zimnej wojnyy  /380

IV.2. Linia Kalix  /386

• Forty i samodzielne baterie artylerii stałej - pierwsza faza  /388
• Forty i samodzielne baterie artylerii stałej - druga faza  /390
• Obsada  /393

IV.3. Artyleria nadbrzeżna  /402

• Stacjonarna artyleria nadbrzeżna - nowy sprzęt i modernizacje  /402
• Mobilna artyleria nadbrzeżna - nowy sprzęt  /421
• Artyleria nadbrzeżna - dyslokacja  /435
• Artyleria nadbrzeżna - organizacja pododdziałów  /450
• Artyleria nadbrzeżna - usytuowanie w systemie obronnym  /451

IV.4. Fortyfikacje marynarki wojennej  /454

• Stocznia i baza w Musko  /454
• Rejon bazowania Harsfjarden  /462
• Rozproszona infrastruktura bazowa /465

IV.5. Fortyfikacje wojsk lotnicznych  /467

• Skalne bazy lotnicze  /467
• Rozśrodkowany system bazowania  /478
• Dywizjon rakiet przeciwlotnicznych Robot 68  /485

IV.6. Szwedzka "piechota znawalizowana" (Kustjagarna) i jej kutry szturmowe w latach 1956-1990  /487

• Długie narodziny Kustjagarna  /488
• Commandos czy marines?  /490
• Krok naprzód, dwa kroki wstecz...  /492
• Powstanie Kustjagarna  /496
• Jednostki pływające artylerii nadbrzeżnej  /502
• Kutry dla Kustjagarna  /503
• Kutry typu 200-bar (TpbS)  /506

Detale 4  /513

• Szwedzkie oceny a polskie plany i możliwości /513
• Nowe uzbrojenie piechoty i artylerii /516
• Brygada Gotlandzka  /519
• Brygada piechoty I 66R  /520
• Lapplands jagarregemente I 22  /521
• "Drogowy" ładunek wybuchowy (Vagbankssprangning)  /522
• Bateria Vuollerim (Victoria Fortet), bateria Edefors Klusaberget /522
• Szpiedzy Moskwy  /524
• Niszczyciele typu Halland  /527
• Ostatnie szwedzkie krążowniki  /527
• Bristol Ferranti Bloodhound  /528
• Kustjagarna - ludzie i okoliczności  /530

Bibiografia /534