Obraz dziewiętnastowiecznego Stambułu w polskiej i tureckiej literaturze wspomnieniowej

Autorka: Sylwia Filipowska

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 358

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Prezentowana książka wpisuje się w nurt popularnych w ostatnich latach badań nad relacjami między miastem a literaturą, przy czym Stambuł traktowany jest jako przestrzeń realna, choć przepuszczona przez filtr literatury, złożona z wrażeń, spostrzeżeń, przemyśleń, przekonań, stereotypów. Na potrzeby książki przeanalizowanych zostało ponad 70 utworów wspomnieniowych, napisanych przez Turków i Polaków. Wybrane teksty źródłowe reprezentują rozmaite gatunki literackie, są różnej długości, pisane były zarówno przez mężczyzn jak i kobiety, przez przedstawicieli różnych grup społecznych, a wreszcie prezentują różną wartość literacką. Jedne stanowią prawdziwą kopalnię wiedzy, okraszoną bezcennym zapisem emocji np. wiele polskich itinerariuszy (szczególnie obszerne i obfitujące w szczegóły relacje Edwarda Raczyńskiego, Mansweta Aulicha, Antoniego Waśniewskiego, Ignacego Hołowińskiego, Maurycego Manna, Wacława Koszczyca, Jana Gnatowskiego, Stanisława Bełzy czy Karola Niedziałkowskiego), tureckie listy miejskie Ahmeta Rasima, Basiretçiego Alego Efendiego czy wspomnienia tematyczne (Mehmeta Tevfika, Leyli Saz, Ayşe i Şadiye Osmanoğlu, Abdülhaka Şinasiego Hisara, Halita Fahriego Ozansoya, Ahmeta Semiha Mümtaza).

Inne, wykorzystane zostały tylko we fragmentach, a przywołano je po to, by uzupełnić wiedzę ogólną, potwierdzić, bądź zaprzeczyć powszechnej perspektywie oglądu, w tym przede wszystkim autobiografie polskie i tureckie (tj. Jadwigi Zamoyskiej, Władysława Mickiewicza, Halide Edip Adıvar, Muallima Naciego, Nigar Hanım, Alego Kemala, Ercümenta Ekrema Talu i in.), relacje podróżnicze Turków wyjeżdżających ze Stambułu (np. Cenap Şehabettin, Şerafettin Mağmumi), a wreszcie teksty takie jak listy Adama Mickiewicza, Adama Sierakowskiego czy turecki „raport” (nazwany dziennikiem) dotyczący zniszczeń wywołanych przez trzęsienie ziemi w 1894 roku. Komparatystyczny charakter pracy pozwolił na zbadanie sposobów funkcjonowania mitu miasta, a ogląd tematu z różnych perspektyw obnażył schematyzm myślenia, będący wynikiem wierności pewnym konwencjom pisarskim czy konwenansom językowym i kulturowym oraz wyeliminował czynniki wpływające na jednostkowe opinie.

Spis treści:

Wstęp  /7

I. Dlaczego Stambuł?  /21

II. Pierwsze wrażenia związane ze Stambułem   /51

Przyjazd do Stambułu - autorzy polscy  /52

Pierwsze wspomnienia Stambułu - autorzy tureccy  /75

III. Przestrzeń miejska  /87

1. Struktura przestrzenna miasta /87

Historyczny Konstantynopol  /93

Galata i Pera /97

Uskudar  /100

Bosfor i dzielnice nadbosforskie (Bogazici)  /104

Wyspy Książęce  /111

Inne dzielnice /113

2. Przestrzeń publiczna /116

Pałace /117

Ministerstwa i urzędy /128

Szkoły /132

Łaźnie /135

Inne budynki użyteczności publicznej /137

Ulice /141

Mosty /149

Place i bazary /150

3. Przestrzeń prywatna /154

Typy domów  /157

Wnętrza domów /160

Ogrody /167

Hotele /169

Pożary /170

4. Przestrzeń sakralna /174

Meczety /176

Świątynie niemuzułmańskie /186

Tekke /190

Cmentarze /191

IV. Społeczność miejska /199

1. Struktura narodowościowo-wyznaniowa i hierarchia społeczna /199

Turcy/muzułmanie /202

Grecy /204

Ormianie /205

Żydzi /207

Frankowie /208

Wielonarodowość i wielowyznaniowość Stambułu /210

Hierarchia społeczna /214

2. Kobiety, mężczyźni, dzieci /221

Kobiety /222

Mężczyźni /234

Dzieci /241

3. Praca i odpoczynek  /247

Pracowitość a lenistwo /247

Zawody /250

Formy i miejsca odpoczynku /257

4. Tradycje i zwyczaje /270

Ramadan /270

Święta religijne /275

Obrzędy weselne, pogrzebowe i inicjacyjne /285

Zwyczaje typowo stambulskie /285

V. Pożegnanie ze Stambułem /291

1. Wyjazd ze Stambułu - autorzy polscy /291

2. Istanbul'a veda - autorzy tureccy /299

Zakończenie /311

Słownik wyrazów orientalnych /319

Aneks - noty biograficzne /323

Mapy /335

Summary /339

Bibliografia /341

Indeks osobowy /349

Indeks nazw geograficznych, dzielnic i obiektów w Stambule /355