Non tolerandis...? Meandry obecności Żydów w Warszawie u schyłku I Rzeczypospolitej. Tom 2. 1788-1795

Autorka: Zofia Borzymińska

Rok wydania: 2019

Ilość stron: 400

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Rozprawa dr Zofii Borzymińskiej znacząco posuwa naprzód wiedzę o Warszawie epoki Oświecenia i zamieszkującej ją wówczas ludności wyznania mojżeszowego. Od czasów Jakuba Szackiego i Emanuela Ringelbluma żadna pozycja nie wniosła tyle nowego materiału i nowych przemyśleń do naszej wiedzy o wczesnym etapie osadnictwa żydowskiego w okolicach stolicy.
Krytyczny stosunek do dotychczasowej literatury przedmiotu sygnalizuje autorka już we wstępie, akcentując jej jednostronność i skłonność do operowania czarno-białymi schematami. Nie ukrywa słabości ujęć i luk faktograficznych nawet w pracach wybitnych autorytetów, takich jak wspomniany Ringelblum, czy Artur Eisenbach. Swoje wywody opiera na bardzo szerokiej kwerendzie źródłowej.
W ujęciu Zofii Borzymińskiej lata 1764-1795 to okres wiecznej upartej walki o prawne zagwarantowanie stałej żydowskiej obecności w stolicy; walki o prawo do posiadania stołecznej gminy. Obraz, jaki wyłania się z monografii samej autorce jawi się jako zaskakujący, albowiem – jak stwierdza - mimo historycznej zmienności wydarzeń, wbrew pozorom, w świadomości historycznej Żydów stołecznych wyraźnie dominuje poczucie ciągłości i kontynuacji. W wielu rozdziałach autorka prezentuje mniej lub bardziej zsyntetyzowany dorobek własnych badań szczegółowych. Dotyczy to chociażby Nowej Jerozolimy, osadnictwa na prawym brzegu Wisły, czy słabo dotąd rozpoznanych lat bezpośrednio po Sejmie Wielkim do nadejścia Prusaków. Jej też niewątpliwą zasługą jest wyjaśnienie zastępczej roli reprezentacyjnej odgrywanej przez niektóre żydowskie instytucje, nim doszło do prawnego uznania gminy warszawskiej.

Warszawa doczekała się wreszcie porządnej i całościowej monografii odtwarzającej wczesną epokę instalowania się w niej wyznawców judaizmu. Gęsta od faktów i wolna od politycznego roznamiętnienia rozprawa Zofii Borzymińskiej jest jak duży bukłak źródlanej wody. Gorąco polecam ją miłośnikom dobrej książki historycznej, szukającym ucieczki od zgiełku współczesności.

Dr hab. Daniel Grinberg, prof. Uniwersytetu w Białymstoku

Spis treści:

VII. Sprawa Żydów warszawskich w czasach Sejmu Wielkiego (1788-792)  /7

Żydzi w Warszawie w pierwszych miesiącach obrad sejmowych. Niezadowolenie mieszczan z ich napływu  /7

Echa haskali  /13

Sprawa żydowska na forum sejmowym. Wojna na memoriały  /25

Wzrost niechęci mieszczan wobec Żydów  /40

Wystąpienie mieszczan z krytyką wobec jurysdykcji marszałkowskiej. Kolejne memoriały miasta i starozakonnych  /45

Problem "ludzi luźnych"  /55

Pogrom Żydów /58

Uzależnienie prawa wyznawców religii mojżeszowej do zamieszkania w stolicy od przyjęcia rozwiązań prawnych wobec tej ludności w całym kraju  /93

VIII. Po wkroczeniu wojsk rosyjskich na ziemie Rzeczypospolitej  /133

IX. Insurekcja Kościuszkowska /187

Burzliwa wiosna 1794 roku  /187

Powołanie Żydów pod broń  /202

Problemy z zaopatrzeniem  miasta. Rozkwit  spekulacji /213

Działania władz zmierzające do ograniczenia w Warszawie liczby "ludzi luźnych". Sprawa "biletowego" /222

Prezydent Zakrzewski wobec codziennych spraw bytowych Żydów /232

Warszawa w dniach oblężenia. Sformowanie oddziału żydowskiego /242

Bractwo Święte na Pradze. Działania syndyków /253

Narastanie konfliktu chrześcijańsko-żydowskiego /267

Rzeź Pragi. Kapitulacja Warszawy  /273

X. Pod rosyjską okupacją  /282

Zakończenie  /343

Bibliografia  /354

I. Źródła archiwalne  /354

II. Źródła drukowane  /355

III.CD-Rom  /366

IV. Prasa  /366

V. Opracowania /368

Spis ilustracji  /388

Indeks nazwisk  /390